الأنبياء ٤

قَالَ‌ رَبِّي‌ يَعْلَمُ‌ الْقَوْلَ‌ فِي‌ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ‌ وَ هُوَ السَّمِيعُ‌ الْعَلِيمُ‌

ترجمه

(پیامبر) گفت: «پروردگارم همه سخنان را، چه در آسمان باشد و چه در زمین، می‌داند؛ و او شنوا و داناست!»

[پيامبر] گفت: پروردگار من هر گفتارى را در آسمان و زمين مى‌داند، و شنواى دانا اوست

[پيامبر] گفت: «پروردگارم [هر] گفتار[ى‌] را در آسمان و زمين مى‌داند، و اوست شنواى دانا.»

پیامبر گفت: خدای من هر حرفی که خلق در آسمان و زمین گویند همه را می‌داند، که او خدای شنوا و داناست.

[پیامبر به آنان] گفت: [رازگویی خود را پنهان نکنید، زیرا] پروردگارم هر سخنی را در آسمان و زمین می داند، و او شنوا و داناست.

گفت: پروردگار من از هر سخنى در آسمان و زمين آگاه است و او شنوا و داناست.

گفت پروردگار من هر سخن را در آسمان و زمین می‌داند، و اوست شنوای دانا

[پيامبر] گفت: پروردگار من هر سخنى را كه در آسمان و زمين باشد مى‌داند، و اوست شنوا و دانا.

(خدا پیغمبر را از سخنان پنهانی و توطئه‌های نهانی ایشان بیاگاهانید، و او بدیشان) گفت: پروردگارم می‌داند سخنی را که در آسمان و سخنی را که در زمین گفته شود؛ چرا که او شنوای (هر گفتاری و) آگاه (از هر کرداری) است.

(پیامبر) گفت: «پروردگارم (همه‌گونه) گفتار را در آسمان و زمین می‌داند و اوست بس شنوای بسیار دانا.»

گفت پروردگار من می‌داند سخن را در آسمان و زمین و او است شنوای دانا

الأنبياء ٣	آیه ٤	الأنبياء ٥
سوره : سوره الأنبياء نزول : ٥ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قَالَ»: پیغمبر گفت.

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۱۵ سوره انبياء
• غرض و مفاد كلى سوره مباركه انبياء
• معناى نزديك شدن حساب -قيامت -به مردم (اقترب للناس حسابهم )
• وجوهى كه درباره جمع بين غفلت (كه متضمن عدم توجه است ) و اعراض (كه مستلزم توجه است ) در جمله : ((و هم فى غفلة معرضون (( گفته شده است
• گفتارى پيرامون معناى حدوث و قدم كلام (در ذيل آيه :((و ما ياءتيهم من ذكر من ربهم محدث ...((
• تجزيه و تحليل حقيقت و واقعيت ((كلام -سخن (( و بيان اينكه قديم بودن كلام متصورنيست
• آيا كلام از جهت كلام بودن ، فعل متكم است يا صفت او يا هيچكدام ؟
• اشاره به معنايى ديگر براى كلام از جهت اينكه مكنونات ضماير را كشف مى كند
• بيان اينكه بحث درباره حدوث و قدم قرآن بى مورد بوده است
• نقل سخنان و افترائات مكذبان پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) در تكذيب و انكار آنحضرت (صلى الله عليه و آله )
• ترقى درجه به درجه افترائات كفار عليه پيامبر اسلام (ص )
• پاسخ خداوند به احتجاج مشركين بر نفى نبوت به بشر بودن پيامبر(ص )
• انحلال آيه شريفه به دو حجت حلى و نقضى
• مقصود از ((ذكر(( و ((اهل ذكر(( در (فسئلوااهل الذكر)
• بحث روايتى (حديثى از امام رضا عليه السلام درباره حادث و قديم بودن كلام خدا
• مقصود از اهل الذكر در آيه (فسئلوا اهل الذكر)اهل بيت عليهم السلام است

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «4»

(پيامبر) گفت: پروردگار من، هر سخنى كه در آسمان و زمين باشد مى‌داند. او شنواى داناست.

پیام ها

1- پيامبران در مقابل توطئه‌ها و تهمت‌ها، به خداوند توكّل مى‌كنند. «قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ»

2- هر چند دشمنان، در توطئه، نجوا و مخفى كارى مى‌كنند «وَ أَسَرُّوا النَّجْوَى»، امّا خداوند همه چيز را مى‌داند و پنهان و آشكار، براى او يكى است. «يَعْلَمُ الْقَوْلَ‌

جلد 5 - صفحه 424

فى السماء والارض»

3- توجّه به علم خداوند، سبب كنار گذاشتن توطئه‌ها و نجوى‌ها است. وَ أَسَرُّوا النَّجْوَى‌ ... رَبِّي يَعْلَمُ‌ ...

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «4»

بعد از آن امر مى‌فرمايد پيغمبر را:

قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ‌: فرمود بگو اى پيغمبر پروردگار من مى‌داند آنچه گويند در آسمان و زمين. بنابراين اگرچه شما پنهان داريد قول و طعن خود را، لكن پروردگار من داناست به آن، و سخط و عقوبت الهى در عقب آنست. پس بترسيد از آن، و عود نكنيد به مثل آن، زيرا هيچ چيز از اسرار و ضمائر، بر ذات سبحانى مخفى نيست. وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‌: و ذات الهى شنوا است به اقوال بندگان، و دانا است به اعمال آنان، و پاداش هر يك را به عدل خواهد داد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِي غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ «1» ما يَأْتِيهِمْ مِنْ ذِكْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلاَّ اسْتَمَعُوهُ وَ هُمْ يَلْعَبُونَ «2» لاهِيَةً قُلُوبُهُمْ وَ أَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِينَ ظَلَمُوا هَلْ هذا إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُكُمْ أَ فَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَ أَنْتُمْ تُبْصِرُونَ «3» قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «4»

بَلْ قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ بَلِ افْتَراهُ بَلْ هُوَ شاعِرٌ فَلْيَأْتِنا بِآيَةٍ كَما أُرْسِلَ الْأَوَّلُونَ «5»

ترجمه‌

نزديك شد براى مردم حسابشان و آنها در بيخبرى اعراض- كنندگانند

نيامد آنها را هيچ موجب تذكرى از پروردگارشان تازه وارد مگر آنكه شنيدند آنرا و آنها بازى ميكردند

در حاليكه مشغول بود دلهاشان و پنهان داشتند راز گوئى را آنانكه ستم نمودند كه آيا اين باشد مگر انسانى مانند شما آيا ميآئيد نزد سحر با آنكه شما مى‌بينيد

گفت پروردگار من ميداند گفتار را در آسمان و زمين و او است شنواى دانا

بلكه گفتند فراهم آورده خوابها است بلكه افترا زده است آنرا بلكه او خيال باف است پس بايد بياورد براى ما معجزى چنانچه فرستاده شدند پيشينيان.

تفسير

- خداوند خبر داده بكفّار مكه كه قيامت و حساب مردم نزديك شد با آنكه آنها در غفلت از ياد مرگ و عذاب قيامت و معرض از ذكر خدا و آيات او و تفكر در خاتمه امر خودشانند و در مجمع فرموده كه خداوند وصف فرمود قيامت و حساب را بنزديكى براى آنكه يكى از علائم قيامت بعثت پيغمبر خاتم است چون آنحضرت فرمود مبعوث شدم من و قيامت مانند اين دو و گفته‌اند اشاره بانگشت سبّابه و وسطى فرمود و از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه دنيا بسرعت ميگذرد و باقى نمانده از او مگر مختصرى و آنكه هر امر محقّق الوقوعى نزديك است و ميشود آنرا واقع خواند و بايد از براى وقوع آن آماده بود و در ميان انقراض اسلام و

---

جلد 3 صفحه 539

روز قيامت فاصله‌اى نيست ولى نازل نشد براى آنها از جانب خداوند هيچ آيه و سوره‌اى كه موجب تنبّه و استبصار آنها بود تازه بتازه نو بنو مگر آنكه شنيدند و ملعبه خودشان قرار دادند و سخريّه و استهزاء كردند و اين نبود مگر براى آنكه دلهاى آنها بكلّى از ياد خدا غافل و مشغول بامور دنيا بود بطوريكه مجال تدبّر و تفكّر در آيات الهى را نداشتند و خيلى محرمانه با هم زير گوشى صحبت ميكردند كه مگر اين مدّعى نبوّت بشرى نيست مانند شما چرا ميرويد گوش بسخنان او ميدهيد با آنكه مى‌بينيد هر كس باو نزديك ميشود او را بسحر مجذوب خود ميكند و در اين راز گوئى پنهانى ظلم مينمودند بخودشان و به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و مردم كه چنين نسبت ناروائى بآنحضرت ميدادند و خودشان و آنها را از فيض استماع قرآن و هدايت بحقّ باز ميداشتند گويا تصوّر مينمودند بشر عادى نميشود پيغمبر باشد و جاذبه قرآن را حمل بر سحرى مينمودند كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در زمان قرائت بكار ميبرد و ميخواستند محرمانه چاره‌جوئى كنند براى جلوگيرى از پيشرفت امر آنحضرت و خداوند دستور داد به پيغمبر خود كه بفرمايد و فرمود پروردگار من ميداند سخن هر سخنگوئى را در آسمان باشد يا در زمين آشكار بگويد يا پنهان و او شنوا است اقوال بندگان را و دانا است بأسرار و ضمائر آنان و بجاى كلمه قال جمعى از قرّاء قل قرائت نموده‌اند و اين بيچاره‌ها در موضوع پيغمبر متحيّر بودند گاهى ميگفتند ساحر است كه گذشت گاهى ميگفتند خوابهاى پريشان مى‌بيند و آنها را مانند ضغث كه دسته گياه مختلط از خشك و تر و قوى و ضعيف را گويند جمع‌آورى نموده و اضغاث كه جمع آنست از آن خوابها تحويل ما ميدهد و گاهى صريحا ميگفتند العياذ باللّه كذّاب است و افترا بخدا ميبندد و گاهى ميگفتند شاعر است و خيال بافى ميكند و نميدانستند چه بگويند و چگونه اعجاز قرآن را منكر شوند در خاتمه امر ناچار شدند كه بگويند ما اين معجزه‌اى را كه تو آوردى قبول نداريم اگر ميخواهى ما ايمان بياوريم بايد مانند ناقه صالح يا عصاى موسى يا احياء موتى خارق عادتى بدلخواه ما بياورى.

---

جلد 3 صفحه 540

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قال‌َ رَبِّي‌ يَعلَم‌ُ القَول‌َ فِي‌ السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ وَ هُوَ السَّمِيع‌ُ العَلِيم‌ُ «4»

فرمود پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و ‌سلّم‌ ‌که‌: پروردگار ‌من‌ ميداند ‌هر‌ كلام‌ و قولي‌ ‌در‌ آسمان‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ ‌در‌ زمين‌، و ‌او‌ ‌است‌ شنوا و دانا.

(قال‌َ): فرمايش‌ پيغمبر ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ مشركين‌ ‌که‌ نجوي‌ مي‌كردند و سرّا ‌با‌ يك‌ ديگر صحبت‌ داشتند فرمود:

(رَبِّي‌ يَعلَم‌ُ القَول‌َ): امري‌ ‌بر‌ ‌او‌ مخفي‌ نيست‌:

«لا تَخفي‌ مِنكُم‌ خافِيَةٌ» الحاقة آيه 18. ‌از‌ سرّ و علن‌ و ظهر و بطن‌ تمام‌ پيش‌ ‌از‌ وقوع‌ ‌آن‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ فناء ‌آن‌، قول‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ فعل‌ تمام‌ ‌بر‌ ‌او‌ معلوم‌ ‌است‌.

«وَ أَن‌َّ اللّه‌َ قَد أَحاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عِلماً» طلاق‌، آيه 12.

(فِي‌ السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ): جميع‌ عوالم‌ ‌از‌ عالم‌ لاهوت‌ و جبروت‌، و عالم‌ عقول‌ و نفوس‌ و ناسوت‌ ‌حتي‌ علم‌ ذات‌ بذات‌ احاطه علميه‌ دارد.

(وَ هُوَ السَّمِيع‌ُ العَلِيم‌ُ): تعبير ‌به‌ ‌اينکه‌ دو وصف‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ مخصوصا كساني‌ ‌که‌ سرّا ‌با‌ يكديگر نجوي‌ مي‌كنند دو مقصد دارند آهسته‌ صحبت‌ ميكنند ‌که‌ ديگري‌ نشنود بگو: پروردگار ‌من‌ سميع‌ ‌است‌ علم‌ بجميع‌ مسموعات‌ دارد. ديگر مخفيانه‌ صحبت‌ ميكنند ‌که‌ ديگران‌ نفهمند بگو: پروردگار ‌من‌ دانا ‌است‌ چيزي‌ ‌بر‌ ‌او‌ مخفي‌ نيست‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 4)- قرآن به صورت کلی به آنها از زبان پیامبر (ص) چنین پاسخ می‌گوید: (پیامبر) گفت: پروردگارم همه سخنان را، چه در آسمان باشد و چه در زمین می‌داند و او شنوا و داناست» (قالَ رَبِّی یَعْلَمُ الْقَوْلَ فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ).

چنین تصور نکنید که سخنان مخفیانه و توطئه‌های پنهانی شما بر او مخفی باشد، «چرا که او هم شنوا و هم داناست» (وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ). او همه چیز را می‌داند و از همه کار با خبر است، نه تنها سخنان را می‌شنود، بلکه از اندیشه‌هایی که از مغزها می‌گذرد، و تصمیمهایی که در سینه‌ها پنهان است آگاه است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- آگاهى پروردگار به تمامى سخنان اهل زمین و آسمان (قال ربّى یعلم القول فى السماء والأرض )

۲- وجود سخن و کلام در میان موجودات آسمانى (قال ربّى یعلم القول فى السماء )

۳- خداوند، پیامبر(ص) را از جلسات سرّى و گفت وگوهاى محرمانه مشرکان ستم پیشه آگاه ساخت. (أسرّوا النجوى ... قال ربّى یعلم القول فى السماء )

۴- هشدار خداوند به مشرکان ستم پیشه در باره توطئه هاى پنهانى و گفت وگوهاى محرمانه آنان علیه پیامبر(ص) و اسلام (أسرّوا النجوى الذین ظلموا ... قال ربّى یعلم القول فى السماء والأرض) تذکر به مشرکان نجواگر و توطئه کننده، مبنى بر آگاهى خداوند از هر نوع سخنى در آسمان و زمین، هشدارى است به آنان در باره سرانجام شومِ توطئه هایشان.

۵- علم و شنوایى مطلق، در انحصار خداوند است. (و هو السمیع العلیم ) از نظر ادبى، هرگاه مبتدا معرفه و خبر داراى الف و لام باشد، مفید حصر خواهد بود. آیه شریفه از این موارد است.

۶- توجه به علم همه جانبه خداوند به گفتار و اعمال موجودات جهان، بازدارنده آدمى از حق ستیزى و گناه (أسرّوا النجوى ... قال ربّى یعلم القول فى السماء والأرض و هو السمیع العلیم) خداوند در پاسخ به توطئه ها و سخنان سرّى مشرکان علیه اسلام، به پیامبر(ص) فرمان داد که علم همه جانبه الهى را به آنان گوشزد کند. این حقیقت مى تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

۷- خداوند، «سمیع» (شنوا) و «علیم» (دانا) است. (و هو السمیع العلیم )

موضوعات مرتبط

• آسمان: سخن اهل آسمان ۱; موجودات با شعور آسمان ۲
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۴; توطئه علیه اسلام ۴
• اسماء و صفات: سمیع ۷; علیم ۷
• انسان: سخن انسان ۱
• حق: موانع حق ستیزى ۶
• خدا: افشاگریهاى خدا ۳; شنوایى خدا ۵; علم خدا ۱، ۵
• ذکر: آثار ذکر علم غیب خدا ۶
• گناه: موانع گناه ۶
• محمد(ص): توطئه علیه محمد(ص) ۴; منشأ علم محمد(ص) ۳
• مشرکان: افشاى مشرکان صدراسلام ۳; توطئه هاى مشرکان ۴; جلسات مخفى مشرکان صدراسلام ۳، ۴; هشدار به مشرکان صدراسلام ۴
• موجودات: تکلم موجودات ۶; تکلم موجودات آسمانى ۲; عمل موجودات ۶