آل عمران ١٧٦

وَ لاَ يَحْزُنْکَ‌ الَّذِينَ‌ يُسَارِعُونَ‌ فِي‌ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ‌ لَنْ‌ يَضُرُّوا اللَّهَ‌ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ‌ أَلاَّ يَجْعَلَ‌ لَهُمْ‌ حَظّاً فِي‌ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ عَظِيمٌ‌

کپی متن آیه
وَ لاَ يَحْزُنْکَ‌ الَّذِينَ‌ يُسَارِعُونَ‌ فِي‌ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ‌ لَنْ‌ يَضُرُّوا اللَّهَ‌ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ‌ أَلاَّ يَجْعَلَ‌ لَهُمْ‌ حَظّاً فِي‌ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ عَظِيمٌ‌

ترجمه

کسانی که در راه کفر، شتاب میکنند، تو را غمگین نسازند! به یقین، آنها هرگز زیانی به خداوند نمی‌رسانند. (بعلاوه) خدا می‌خواهد (آنها را به حال خودشان واگذارد؛ و در نتیجه،) بهره‌ای برای آنها در آخرت قرار ندهد. و برای آنها مجازات بزرگی است!

و كسانى كه به كفر مى‌شتابند تو را اندوهگين نكنند، كه آنها هرگز ضررى به خدا نمى‌رسانند. خدا مى‌خواهد براى ايشان در آخرت بهره‌اى قرار ندهد و براى آنها عذاب بزرگى است

و كسانى كه در كفر مى‌كوشند، تو را اندوهگين نسازند؛ كه آنان هرگز به خدا هيچ زيانى نمى‌رسانند. خداوند مى‌خواهد در آخرت براى آنان بهره‌اى قرار ندهد، و براى ايشان عذابى بزرگ است.

(ای پیغمبر) تو اندوهناک مباش که گروهی به راه کفر می‌شتابند، آنها هرگز زیانی به خدا نرسانند و خدا می‌خواهد آنها را در آخرت هیچ نصیبی ندهد، و نصیبشان عذاب بزرگ و سخت دوزخ خواهد بود.

و مبادا آنان که در کفر می شتابند، تو را اندوهگین کنند، آنان هرگز به خدا هیچ زیانی نمی رسانند، خدا می خواهد [به سزای کفرشان] هیچ بهره ای در آخرت برای آنان قرار ندهد، و برای آنان عذابی بزرگ است.

آنان كه به كفر مى‌شتابند تو را غمگين نسازند. اينان هيچ زيانى به خدا نمى‌رسانند. خدا مى‌خواهد آنها را در آخرت بى‌بهره گرداند، و برايشان عذابى است بزرگ.

و کسانی که در کفر می‌کوشند، تو را اندوهگین نکنند، اینان هرگز زیانی به خداوند نمی‌رسانند، خدا می‌خواهد که نصیبی برای آنان در آخرت نگذارد، و عذابی سهمگین [در پیش‌] دارند

و آنان كه در كافرى مى‌شتابند تو را اندوهگين نكنند، كه آنها هيچ زيانى به خدا نتوانند رسانيد. خدا مى‌خواهد براى آنان در آن جهان بهره‌اى قرار ندهد، و آنها را عذابى است بزرگ.

کسانی که در (راه) کفر بر همدیگر پیشی می‌گیرند (و همیشه بر کفرشان می‌افزایند و از بد به بدتر می‌گرایند) تو را غمگین نسازند؛ چرا که آنان هیچ زیانی به خدا نمی‌رسانند. خداوند می‌خواهد (ایشان را به حال خود واگذارد و) در آخرت بهره‌ای (از ثواب) برای آنان برجای نگذارد، و (علاوه از محرومیّت از ثواب) ایشان را عذاب بزرگی است.

و کسانی که در کفر شتاب می‌کنند، تو را اندوهگین نسازند. آنان، بی‌امان، هرگز به خدا هیچ زیانی نمی‌توانند برسانند. خدا می‌خواهد در آخرت برای آنان بهره‌ای قرار ندهد و برایشان عذابی بزرگ است.

اندوهگینت نکنند آنان که می‌شتابند در کفر هرگز زیان نرسانند خدا را به چیزی خدا خواهد که نگذارد برای ایشان بهره‌ای در آخرت و برای ایشان است عذابی بزرگ‌

And do not be saddened by those who rush into disbelief. They will not harm Allah in the least. Allah desires to give them no share in the Hereafter. A terrible torment awaits them.

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ١٧٥	آیه ١٧٦	آل عمران ١٧٧
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یُسَارِعُونَ»: بر همدیگر شتاب می‌گیرند و سبقت می‌جویند. «شَیْئاً»: به هیچ وجه. اصلاً. مفعول مطلق یا منصوب به نزع خافض است و تقدیر چنین است: لَن یَضُرُّوا اللهَ ضَرَراً ما. یا: لَن یَضُرُّوا اللهَ بِشَیْءٍ مَّا أَصْلاً. «حَظّاً»: بهره. نصیب.

تفسیر

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«176» وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌

و (اى پيامبر!) كسانى كه در كفر مى‌شتابند، ترا اندوهگين نكنند. آنان هرگز به خداوند ضررى نمى‌زنند. خداوند خواسته است كه براى آنها هيچ بهره‌اى در قيامت قرار ندهد و براى آنان عذابى بزرگ است.

نکته ها

گويا شركت كنندگان در جنگ احد، از همديگر مى‌پرسيدند: حال كه ما شكست خورديم و

جلد 1 - صفحه 656

كفّار پيروزمندانه به مكّه برگشتند، چه خواهد شد؟

آيه در پاسخ به آنان مى‌فرمايد: ناراحت نباشيد، اين مهلت الهى است تا پيمانه كفرشان پر شود و ديگر حظّى در آخرت نداشته باشند.

پیام ها

1- آرامش خود را حفظ كنيد كه تلاش‌هاى كفّار در محو اسلام بى‌اثر است.

«لا يَحْزُنْكَ ... إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ»

2- كفر انسان‌ها، اندك ضررى به ساحت قدس خدا نمى‌زند. «لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً»

3- كفر، انسان را از قابليّت توبه و دريافت رحمت الهى محروم مى‌كند. «أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ»

4- مهلت دادن به كفّار، سنّت الهى است، نه آنكه نشانه‌ى ناآگاهى و يا ناتوانى خداوند باشد. «يُرِيدُ اللَّهُ أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ»

5- محروميّت انسان در آخرت، ناشى از عملكرد او در دنياست. «يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ ... أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ»

6- هم فضل الهى بزرگ است و هم قهر او. (در دو آيه‌ى قبل، نسبت به مجروحانى كه به فرمان رسول خدا صلى الله عليه و آله به جبهه رفتند، از فضل عظيم الهى بشارت داد و در اين آيه نسبت به كفّار سرسخت، عذاب عظيم را يادآور مى‌شود). «لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (176)

بعد از آن در بيان تسليت خاطر حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از مسارعين به كفر فرمايد:

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ: و بايد اندوهناك نسازد تو را اى پيغمبر، آنانكه مى‌شتابند در كفر و نصرت كفر، حريصند و در صدد آزار تو باشند، إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً: بدرستى كه ايشان هرگز ضرر نرسانند دوستان خدا را. حاصل آنكه: اهل كفر و ارتداد و نفاق، هيچ ضررى به دوستان خدا نتوانند رسانيد. يُرِيدُ اللَّهُ أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ‌: مى‌خواهد خدا، به سوء اختيار آنان كفر را، اينكه قرار ندهد براى آنها، حَظًّا فِي الْآخِرَةِ: نصيب و بهره‌اى از ثواب در آخرت، يعنى هيچ چيز از نعم و مثوبات اخرويه به آنها عنايت نفرمايد، وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌: و براى ايشان است عذابى بزرگ به حسب كميت و كيفيت.

بيان: طبرسى رحمه اللّه در «مجمع» فرمايد: چون اراده متعلق است به آنچه صحيح باشد حدوث آن، پس تقدير كلام آنكه: زود باشد خداى تعالى حكم فرمايد به محروم بودن مسارعين در كفر، از ثواب ايمانى كه مكلف شدند به آن و اعراض نمودند، لذا معاقب فرمايد آنها را در آخرت به جزاى كفر آنان.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 308

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (176)

ترجمه‌

و اندوهگين نسازند ترا آنانكه ميشتابند بكفر همانا ايشان ضرر نمى- رسانند خدا را بچيزى ميخواهد خدا كه قرار ندهد براى آنها بهره‌اى در آخرت و از براى ايشان است عذابى بزرگ.

تفسير

پس از ظهور نفاق منافقين و ارتداد بعضى از ضعفاء الايمان بواسطه تخويف شياطين انسى آنانرا از قريش و امتناع از حضور در معركه جهاد گرد ملال بر خاطر سيد كائنات نشست كه مبادا از مخالفت آنها ضررى بر مسلمين وارد شود و موجب شوكت و قوت كفار گردد لذا خداوند باين آيه تسليت آميز آن غبار را از خاطر مبارك شست و شو فرمود و اطمينان داد كه سبقت و سرعت و حرص آنها بكفر مضر بحال اولياء خدا نيست بلكه مضر بحال خودشان است و بس خداوند اراده فرموده است كه بآنها كمكى نكند و آنها را بحال خودشان واگذارد تا بسوء اعمال خودشان مستحق عذاب عظيم شوند چون قابليت تأييد را ندارند و لياقت بهره‌بردارى از اعمال دنيوى در آخرت براى آنها نيست و در اين آيه دلالت است كه شقاوت آنها بدرجه كمال رسيده بود كه از رحمت ارحم الراحمين محروم شدند و به حال كفر از دنيا رهسپار گشتند.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لا يَحزُنك‌َ الَّذِين‌َ يُسارِعُون‌َ فِي‌ الكُفرِ إِنَّهُم‌ لَن‌ يَضُرُّوا اللّه‌َ شَيئاً يُرِيدُ اللّه‌ُ أَلاّ يَجعَل‌َ لَهُم‌ حَظًّا فِي‌ الآخِرَةِ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ عَظِيم‌ٌ (176)

و محزون‌ نكند تو ‌را‌ كساني‌ ‌که‌ بسرعت‌ رو بكفر ميروند اينها هيچگونه‌ ضرري‌ بدستگاه‌ الهي‌ نميتوانند وارد كنند مشيّت‌ ‌اينکه‌ نحو تعلق‌ گرفته‌ ‌که‌ اينها ‌از‌ فيوضات‌ اخروي‌ ‌که‌ ‌براي‌ اهل‌ ايمان‌ مهيّا ‌شده‌ بي‌نصيب‌ شوند و دچار عذاب‌ عظيمي‌ ‌که‌ ‌براي‌ كفار ‌است‌ شوند.

‌از‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ دسته‌اي‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ بودند برگشت‌ كردند بكفر و ‌با‌ سرعت‌ ‌هر‌ چه‌ تمامتر رو بكفر رفتند و اينها ‌غير‌ ‌از‌ منافقين‌ هستند زيرا ‌آنها‌ ‌از‌ كفر خارج‌ نشده‌ بودند ‌تا‌ رو بكفر روند، و همچنين‌ كفار نيستند بلكه‌ مرتدين‌ هستند و ‌اينکه‌ باعث‌ حزن‌ پيغمبر شد زيرا ميديد ‌که‌ چقدر زحمت‌ و رنج‌ و خون‌ دل‌ خورده‌ ‌تا‌ اينها ‌را‌ هدايت‌ كرده‌ و زحماتش‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفته‌ خداوند

جلد 4 - صفحه 435

‌براي‌ تسليت‌ خاطر مباركش‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ميفرمايد:

وَ لا يَحزُنك‌َ الَّذِين‌َ يُسارِعُون‌َ فِي‌ الكُفرِ زيرا ‌بر‌ پيغمبر جز ابلاغ‌ و هدايت‌ چيزي‌ نيست‌ وَ ما عَلَي‌ الرَّسُول‌ِ إِلَّا البَلاغ‌ُ المُبِين‌ُ عنكبوت‌ ‌آيه‌ 18، ‌هر‌ كس‌ توفيق‌ شامل‌ حالش‌ شد و بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شد بنفع‌ خودش‌ ميشود و ‌هر‌ ‌که‌ قبول‌ نكرد ‌بر‌ ضرر خودش‌ تمام‌ ميشود.

گر جمله‌ كائنات‌ كافر گردند

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 176))- تسلیت به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در این آیه روی سخن به پیامبر است و به دنبال حادثه دردناک احد خداوند او را تسلیت داده، می‌گوید: «ای پیامبر! از این که می‌بینی جمعی در راه کفر بر یکدیگر پیشی می‌گیرند، و گویا با هم مسابقه گذاشته‌اند، هیچ گاه غمگین مباش» (وَ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ).

«زیرا، آنها هرگز هیچ گونه زیانی به خداوند نمی‌رسانند» (إِنَّهُمْ لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً).

اصولا نفع و ضرر برای موجوداتی است که وجودشان از خودشان نیست اما خداوند ازلی و ابدی که از هر جهت بی‌نیاز است کفر و ایمان مردم کوششها و تلاشهای آنها در این راه چه اثری برای خداوند می‌تواند داشته باشد؟

و اگر می‌بینی آنها به اراده خود راه کفر را در پیش می‌گیرند «خدا می‌خواهد

ج1، ص352

(آنها را در این راه، آزاد بگذارد و چنان به سرعت راه کفر را بپویند) که کمترین بهره‌ای در آخرت نداشته باشند، بلکه عذاب عظیم در انتظار آنها باشد» (یُرِیدُ اللَّهُ أَلَّا یَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِی الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- علاقه وافر پیامبر (ص) به هدایت یافتن مردم و اندوه و تأسف عمیق وى از شتاب برخى از مردم در کفر (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر)

۲- توصیه خداوند به پیامبر (ص) مبنى بر اندوهگین نشدن از شتاب برخى مردم در کفر (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر)

۳- پیامبر (ص)، مسؤولیتى در برابر هدایت ناپذیرى مردم ندارد. (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر)

۴- نگرانى پیامبر (ص) از آسیب یافتن دین خدا به واسطه تلاشهاى کفرآمیز (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر) از اینکه خداوند در مقام دلدارى مى فرماید: انّهم لن یضروا اللّه شیئاً (آنان با کفرشان به خدا ضررى نمى رسانند)، معلوم مى شود که سبب ناراحتى پیامبر (ص)، احتمال آسیب رسانى کافران به دین خدا بوده است.

۵- شایعه پراکنانى که در صدد تضعیف روحیه مجاهدان اسلام هستند، شتابگران در کفرند.* (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر) به مقتضاى ارتباط بین آیه مورد بحث و آیات قبل، جمله «الّذین یسارعون فى الکفر» مى تواند اشاره به کسانى باشد که با تبلیغات سوء و شایعات ترس آفرین، در صدد بازداشتن مؤمنان از جهاد بودند.

۶- هرگز شتابگران در کفر هیچگونه ضررى به خدا نمى رسانند. (انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً)

۷- آسیب ناپذیرى جبهه حق در برابر شتابگران در کفر (انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً) در برداشت فوق، ضرر زدن به خدا کنایه از ضرر زدن به دین او گرفته شده است.

۸- مقابله با پیامبر (ص) و جبهه حقّ، به منزله مقابله با خداوند است. (انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً) مستند نمودن نفى ضرر به خداوند، با وجود اینکه مراد، نفى ضرر از دین و پیامبر (ص) و مسلمانان است، اشاره به این معنا دارد که مقابله با دین و پیامبر (ص)، به منزله مقابله با خداوند است.

۹- اراده الهى مبنى بر محرومیّت حتمى شتابگران در کفر از بهره هاى اخروى (یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة)

۱۰- محرومیّت و یا برخوردارى از بهره هاى اخروى، نتیجه عملکرد انسان (و لا یحزنک الّذین یسارعون الکفر ... یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة) گر چه خداوند محروم کردن کفرپیشگان را از بهره اخروى به خود نسبت داده است: یرید اللّه ... ولى این محرومیّت به دلیل «یسارعون ... »، نتیجه عملکرد خود آنان بوده است.

۱۱- بازگشت ضرر کفرورزى کافران، به خود ایشان (انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة) جمله «یرید اللّه ... »، دلالت بر جمله اى محذوف دارد: یعنى آنان به خدا ضرر نمى رسانند، بلکه به خود ضرر مى رسانند; و آن، ضررِ محرومیّت از بهره اخروى است.

۱۲- شناخت سنن الهى و توجّه به تدبیر وى درباره مخالفان اسلام، موجب رفع اندوه از عملکرد آنان (و لا یحزنک ... یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة) جمله «یرید اللّه ... »، دالّ بر سنّت الهى در محروم کردن کافران از بهره هاى اخروى است و خداوند با شناساندن این سنّت خویش، پیامبر (ص) را از غم و اندوه بازداشته است.

۱۳- کفرورزى کافران، بیرون از اراده الهى نیست. (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر انّهم لن یضرّوا اللّه شیئاً یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة) جمله «یرید اللّه ... »، بیان دلیلى است براى «لن یضرّوا اللّه»; یعنى شتاب کافران در کفر خویش، ضررى به خداوند نمى زند و کفر آنان، نشانه چیره شدن بر خداوند و اراده او نیست; زیرا خداوند با اراده خود آنان را به راهى انداخته که نتیجه آن محرومیّت از بهره هاى آخرت است.

۱۴- اراده الهى بر محروم سازى کفرپیشگان از بهره هاى دنیوى نیست.* (یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة) مفهوم کلمه «فى الآخرة»، گویاى آن است که اراده الهى بر محروم ساختن کافران از مواهب آخرت است، نه بهره هاى دنیوى.

۱۵- مهلت دادن خداوند به شتابگران در کفر، براى محروم ساختن آنان از بهره هاى اخروى است (سنّت استدراج). (یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة و لهم عذاب عظیم) جمله «یرید اللّه ... »، مى تواند جواب این سؤال باشد که چرا با تلاش برخى از مردم در گسترش کفر، خداوند به آنان مهلت مى دهد.

۱۶- عذاب بزرگ اخروى در انتظار شتابگران در کفر است. (الّذین یسارعون فى الکفر ... و لهم عذاب عظیم)

۱۷- تسلیت و دلدارى خداوند به پیامبر (ص) در مورد شتاب برخى از مردم در کفر (و لا یحزنک الّذین یسارعون فى الکفر ... و لهم عذاب عظیم)

۱۸- قانونمندى نظام الهى در جزا و پاداش (یرید اللّه الّا یجعل لهم حظّا فى الاخرة و لهم عذاب عظیم) منطوق آیه، عذاب و محروم سازى از مواهب اخروى را نتیجه کفر دانسته و مفهوم آن دلالت دارد که برخوردارى از مواهب اخروى و دورى از عذاب، در گرو ایمان است. بنابراین جزا و پاداش الهى داراى نظام و قانون است.

موضوعات مرتبط

• استدراج: سنّت استدراج ۱۵
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱
• اضرار: به خدا ۶
• اندوه:۱، ۲، ۴ دفع اندوه ۱، ۲، ۴ ۱۲
• پاداش: اخروى ۹، ۱۰، ۱۵ ; پاداش دنیوى ۱۴
• تضعیف روحیه:۵
• جهانخبینى: و ایدئولوژى ۱۲
• حق:۸ استحکام حق ۸ ۷
• خدا:۶ اراده خدا ۶ ۹، ۱۳، ۱۴ ; امهال خدا ۶ ۱۵ ; تدبیر خدا ۶ ۱۲ ; دشمنان خدا ۶ ۸ ; سنّت خدا ۶ ۱۲، ۱۵ ; وصایاى خدا ۶ ۲
• خسارت: عوامل خسارت ۱۱
• دشمنان:۸، ۱۲
• دین: پاسدارى دین ۴ ; دشمنان دین ۱۲
• شایعه: آثار شایعه ۵
• عذاب: مراتب عذاب ۱۶
• علم: آثار علم ۱۲
• عمل: آثار عمل ۱۰ ; پاداش عمل ۱۰
• کافران:۵، ۶، ۷ توطئه کافران ۵، ۶، ۷ ۴ ; خسارت کافران ۵، ۶، ۷ ۱۱ ; کفر کافران ۵، ۶، ۷ ۱۳ ; کیفر کافران ۵، ۶، ۷ ۱۶ ; محرومیت کافران ۵، ۶، ۷ ۹، ۱۴، ۱۵
• کفر:۱، ۲، ۱۳ آثار کفر ۱، ۲، ۱۳ ۱۱ ; زمینه کفر ۱، ۲، ۱۳ ۵ ; کیفر کفر ۱، ۲، ۱۳ ۹، ۱۶
• کیفر:۹، ۱۶
• مبارزه: با حقّ ۸ ; مبارزه با محمّد (ص) ۸
• محاربان:۸
• محرومیت:۹، ۱۴، ۱۵ عوامل محرومیت ۹، ۱۴، ۱۵ ۱۰
• مردم: کفر مردم ۱، ۲، ۱۷ ; هدایت مردم ۳
• محمّد (ص):۸ اندوه محمّد (ص) ۸ ۱، ۲، ۴ ; دلدارى به محمّد (ص) ۸ ۱۷ ; علایق محمّد (ص) ۸ ۱ ; محدوده مسؤولیت محمّد (ص) ۸ ۳
• نظام جزایى:۱۸
• هدایت:۳