الإنفطار ١٨

ثُمَ‌ مَا أَدْرَاکَ‌ مَا يَوْمُ‌ الدِّينِ‌

کپی متن آیه
ثُمَ‌ مَا أَدْرَاکَ‌ مَا يَوْمُ‌ الدِّينِ‌

ترجمه

باز چه می‌دانی روز جزا چیست؟!

|باز تو چه مى‌دانى روز جزا چيست

باز چه دانى كه چيست روز جزا؟

باز هم عظمت آن روز جزا را چگونه توانی دانست؟

باز چه می دانی روز جزا چیست؟

باز هم تو چه مى‌دانى كه روز شمار چيست؟

باز چه دانی که روز جزا چیست‌

باز چه دانى تو كه روز حساب و پاداش چيست؟

آخر تو (ای انسان!) چه می‌دانی که روز سزا و جزا چگونه است؟

چه فهماندت که روز دین چیست‌؟

پس ندانی تو چیست روز دین‌

Then again, what will convey to you what the Day of Justice is?

ترتیل:

ترجمه:

الإنفطار ١٧	آیه ١٨	الإنفطار ١٩
سوره : سوره الإنفطار نزول : ٣ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مَا یَوْمُ الدِّینِ»: مراد این است که حقیقت و چگونگی قیامت را کسی چنان که باید نمی‌داند.

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۱۹ سوره انفطار
• بيان شمارى از نشانه هاى روز قيامت
• آگاهی تفصیلی انسان ها در قيامت، به همۀ اعمال دنیایی خویش
• مفاد استفهام توبيخى «يَا أيُّهَا الإنسانُ مَا غَرَّكَ بِرَبّكَ الكَرِيم»
• برقرارى توازن بين اعضاء و قواى انسان، يكى از موارد تدبير الهى
• ثبت و ضبط اعمال انسان ها، توسط فرشتگان نویسنده
• احاطۀ فرشتگان بر همۀ افعال و نيّات آدمیان و ثبت آن ها، با همۀ جزئیات
• رابطه تأثير و تأثّر اسباب عادى، در قیامت از بين مى رود
• رواياتى در ذيل آیات این سوره

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ «13» وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ «14» يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ «15» وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ «16» وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «17» ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «18» يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ «19»

بى شك، نيكان در ناز و نعمت بهشتى‌اند. و بى‌شك، بدكاران در آتشى شعله‌ور. كه در روز جزا به آن وارد شوند و بسوزند. و لحظه‌اى، از آن غايب و جدا نشوند. تو چه دانى كه روز جزا چه روزى است؟ باز، چه دانى كه روز جزا چه روزى است؟ روزى كه هيچ كس براى هيچ كس اختيارى ندارد و در آن روز، فرمان تنها براى خداست.

نکته ها

«أبرار» جمع «بار» به معناى نيكوكار و «نَعِيمٍ» به معناى پر نعمت است.

«فجار» جمع «فاجر» به معناى شكافتن است، يعنى كسانى كه پرده‌درى مى‌كنند و هتّاك هستند.

«صلى» ورود در قهر و عذاب است. «يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ» همان گونه كه «صلو» ورود در رحمت و لطف است. «هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ» «1»

در قيامت، همه امور به دست خداست و اين به معناى نفى شفاعت نيست، چون شفاعت نيز از امورى است كه خداوند فرمان داده است. «2»

پیام ها

1- در تربيت و تبليغ، سرنوشت خوبان و بدان را مقايسه كنيد. «إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ‌- إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ»

2- حتّى پيامبر، به بسيارى از امور قيامت آگاه نيست. «وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ»

---

«1». احزاب، 43.

«2». تفسير مجمع البيان.

جلد 10 - صفحه 410

3- مسائل قيامت را با عقل عادى نمى‌توان درك كرد، بلكه بايد از طريق وحى بپذيريم. «ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ»

4- مطالب مهم را بايد تكرار كرد. «ما أَدْراكَ‌- ثُمَّ ما أَدْراكَ»

5- پيدايش قيامت براى جزا و كيفر عملكرد دنيوى ماست. «يَوْمُ الدِّينِ»

6- مجرمان براى هميشه در دوزخند. «ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ»

7- قيامت روز سلب مالكيّت و اختيار از همه انسان‌هاست. «يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً»

8- قيامت، تجلّى حاكميّت مطلقه خداوند است. «وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ»

«والحمد للّه ربّ العالمين»

جلد 10 - صفحه 412

سوره مطفّفين‌

اين سوره سى و شش آيه دارد و در مكّه نازل شده است، گرچه بر اساس برخى روايات، آيات اوليه آن مدنى است.

نام سوره، برگرفته از آيه اول است و به معناى كم فروشان مى‌باشد.

اين سوره با هشدار به كم فروشان آغاز مى‌شود و ريشه آن را باور نداشتن روز قيامت برمى‌شمرد.

سرگذشت فاجران گنهكار و متجاوز و برخورد آنان با آيات الهى، كه بيانگر زنگار گرفتگى دلهاى آنهاست، بخش ديگرى از آيات اين سوره را تشكيل مى‌دهد.

البتّه بيان نعمت‌هاى جاودان و شادى و سرور بهشتيان، نور اميد را در دل مؤمنان روشن مى‌سازد و آنان را در برابر نيش و نوش‌هاى مجرمان دلدارى مى‌دهد تا در اثر تحقير و استهزاى آنان اندوهگين نشوند.

براساس روايات، قرائت اين سوره در نماز، امنيّت از عذاب را در روز قيامت به دنبال دارد و خداوند او را از نوشيدنى‌هاى طهور بهشتى سيراب مى‌سازد. «1»

---

«1». تفسير نورالثقلين.

جلد 10 - صفحه 413

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

به نام خداوند بخشنده مهربان‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «18»

ثُمَّ ما أَدْراكَ‌: پس چه دانا گردانيد و به چه دانستى كه، ما يَوْمُ الدِّينِ‌:

چيست روز جزا و حساب؟ تكرار، جهت تعجّب و تفخيم شأن آن روز است.

---

«1» منهج الصادقين، چ سوم- اسلاميه، ج 10 ص 174.

«2» سوره بقره، آيه 162.

جلد 14 - صفحه 91

يعنى كنه و حقيقت آن را هيچ كس نداند و علم هيچ عالمى و فهم هيچ دراكى به آن نرسد. يا تو چه مى‌دانى آن چيزى را كه در روز جزا است از انواع نعم براى اهل بهشت و چه مى‌دانى آن چيزى را كه در آن روز است از اصناف عذاب و نكال براى اهل جهنّم.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ «1» وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ «2» وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ «3» وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ «4»

عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ «5» يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ «6» الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ «7» فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ «8» كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9»

وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ «10» كِراماً كاتِبِينَ «11» يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ «12» إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ «13» وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ «14»

يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ «15» وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ «16» وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «17» ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «18» يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ «19»

ترجمه‌

هنگاميكه آسمان شكافته شود

و هنگاميكه ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند

و هنگاميكه درياها بهم راه يافته يكى گردد

و هنگاميكه قبرها زير و زبر گردد

خواهد دانست هر كس از اعمال خود و آثار آنها آنچه پيش فرستاده و آنچه مؤخر داشته است‌

اى انسان چه چيز فريب داد تو را بنا فرمانى پروردگار خود كه داراى جود و بخشش است‌

آنكه آفريد تو را پس راست و درست نمود تو را پس معتدل و متناسب نمود تو را

در هر صورتى كه خواست تركيب نمود تو را

نبايد مغرور بكرم خدا شد بلكه تكذيب ميكنيد جزاء را

و همانا بر شما نگهبانانى هستند

بزرگواران نويسندگان‌

ميدانند آنچه را بجا ميآوريد

همانا نيكوكاران در نعمتهاى بهشتند

و همانا بدكاران در دوزخند

وارد ميشوند در آن در روز جزا

و نيستند آنها از آن دور شدگان‌

و چه ميدانى تو چيست روز جزا

پس چه ميدانى تو چيست روز جزا

روز كه اختيار ندارد كسى براى كسى چيزى را و كارها در آن روز با خدا است.

تفسير

خداوند متعال در اين سوره شريفه هم متعرّض اوضاع قيامت شده ميفرمايد

---

جلد 5 صفحه 355

وقتى كه آسمان شكافته شود براى نزول ملائكه و ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند و درياها بيكديگر راه پيدا كرده و يكى گردند و قبرها زير و زبر شوند و مردگان از آنها بيرون آيند در چنين وقت كه روز قيامت است هر كس هر عمل خير و شرّى كه در زمان حيات بجا آورده و هر اثر خوب و بدى كه از اعمال او بعد از مرگ باقى مانده ميداند و در نامه اعمال خود ميبيند چون هر كس سنّت خوبى از خود باقى گذارد هر كس بآن عمل نمايد ثوابش باو ميرسد و هر كس سنّت بدى بگذارد هر كس بآن عمل نمايد گناهش بعهده او است و از ثواب و گناه عمل كنندگان چيزى كم نميشود و پس از اين خداوند خطاب به بنى آدم فرموده كه اى انسان چه چيز فريب داد تو را كه مأمون شدى از عذاب الهى و معصيت نمودى خداوند بخشنده بدون غرض و عوض را و اختيار كريم از بين اوصاف الهى ظاهرا براى اشاره بعلّت قبح معصيت است كه كفران نعمت خداوند منعم باشد و اشعار بآنكه شيطان فريب ميدهد آدمى را كه خدا كريم است معصيت كن ميبخشد و نبايد باين مغرور شد و براى تعليم عذر خواهى از گناه و توبه است كه بنده بگويد پروردگارا اينكه من مرتكب گناه شدم براى اهانت بامر تو نبود بلكه براى اميدوارى بكرم تو بود و در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه چون تلاوت نمود اين آيه را فرمود مغرور نمود او را جهلش و آن خداوند كريم آن چنان قادر حكيمى است كه خلق فرمود تو را راست و درست داراى اعضاء سليم و آماده براى منافع مستقيم پس معتدل و متناسب فرمود اجزاء و اعضاء تو را با يكديگر براى حسن منظر و مزيد انتفاع و قيام باعتدال و عدّلك بتشديد نيز قرائت شده و برحسب معنى تفاوتى ندارد و بهر صورت و شكل و شمائلى كه خواست و پسنديد و مصلحت ديد تو را تركيب و خلق فرمود يعنى بهترين صورتها را براى تو اختيار نمود يا تو را بهر صورتى كه خواست از صور آباء و امّهاتت در آورد چنانچه از حديثى كه در مجمع از امام رضا عليه السّلام نقل نموده استفاده ميشود و در هر حال كلمه ما زائده است و در مجمع از امام صادق (ع) و قمّى ره نقل فرموده كه اگر ميخواست تركيب كرده بود تو را بر غير اين صورت و ظاهرا مراد آنست كه اگر ميخواست ميتوانست‌

---

جلد 5 صفحه 356

تو را بصورت حيوان در آورد ولى باحسان خود تو را با حسن تقويم در آورد نبايد مغرور بكرم خدا شد و معصيت نمود بلى سبب اصلى معصيت شما آنست كه منكر روز جزا يا دين اسلاميد و همانا بر شما نگهبانانى هستند كه ضبط اعمال شما را مينمايند از جنس ملائكه كه گرامى و مكرّمند نزد خدا و نويسندگانند اعمال بندگان را از خير و شرّ و فيض ره نقل فرموده كه آنها دو ملكى هستند كه موكّلند بر افراد انسان مبادرت مينمايند بنوشتن حسنات و تأنّى ميكنند در نوشتن سيّئات شايد گناهكاران توبه و استغفار نمايند و در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه چون بنده قصد كار خوب كند نفس او خوشبو بيرون آيد پس ملك موكّل دست راست بملك موكّل دست چپ ميگويد صبر كن اين بنده قصد كار خوب كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او و مركّب او آب دهانش ميباشد پس مينويسد براى او و چون قصد كار بد نمايد نفس او بد بو بيرون آيد پس ملك موكّل دست چپ بملك موكّل دست راست ميگويد صبر كن اين قصد كار بد كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او است و مركّبش آب دهنش پس مينويسد براى او حقير عرض ميكنم امر بصبر شايد براى ذهاب سيّئات بحسنات و حسنات بسيّئات باشد و گفته شده اينكه خداوند آنها را كرام خوانده براى آنست كه كار خوب را نوشته و بالا ميبرند و بر خدا عرضه ميدارند ولى كار بد را عرضه نميدارند و ميگويند خدايا تو ستّار العيوبى و بندگانت را بآن امر فرمودى و علام الغيوبى حاجت باظهار ما ندارى و براى اين كرام الكاتبين خوانده شده‌اند و آنها ميدانند آنچه را بندگان بجا ميآورند و فراموش نميكنند و از روى دانش و علم ثبت مينمايند و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند خداوند كه خود عالم السّرّ و الخفيّات است چرا دو ملك را مأمور بنوشتن اعمال بندگان فرموده فرمود خداوند آنها را بعبادت خود وادار فرموده بارجاع اين امر و قرار داده گواهان بر اعمال بندگان تا مردم بيشتر مواظب بر طاعت و محترز از معصيت باشند براى آنكه ميدانند دو ملك ملازم آنانند و شهادت ميدهند نزد خدا بر نفع يا ضرر آنها و چه بسيار كه اراده گناه ميكنند و چون بياد آن دو ميآيند ترك مينمايند و ميگويند خدا

---

جلد 5 صفحه 357

ميبيند و ملائكه شهادت ميدهند اين خلاصه روايت بود كه ذكر شد اينها همه براى آنست كه روز قيامت تكليف نيكوكاران معلوم باشد كه مستحق نعيم جاودانند و بايد ببهشت بروند و تكليف بدكاران هم معلوم باشد كه مستحق عذابند و بايد بجهنّم بروند و در آن فرود آيند و بسوزند و چون روى سخن با كفّار مكه است كه منكر معاد بودند ميفرمايد كه هيچ وقت از جهنّم غائب نميشوند و بيرون نميآيند و بعضى گفته‌اند مراد آنست كه قبل از ورود در جهنّم هم از آن غائب نيستند چون باد گرم آن در قبر هم بر آنها ميوزد و براى تشديد اهوال و تعظيم احوال و تكثير احمال و اثقال آن روز خداوند مكرّر فرموده چه ميدانى چه روزى است روز جزا و حقّا هم نميتوان حقيقت آن روز و كيفيّت اوضاع آنرا بدست آورد از قيامت خبرى ميشنوى دستى از دور بر آتش دارى هيچ كس در آن روز نميتواند براى كسى كارى انجام دهد و اختيار امرى را نمايد تمام اختيارات آن روز با خدا است ألان هم همين طور است نهايت آنكه بنظر ميآيد بعضى حاكمند و اختيار بعضى از امور را دارند آن روز اين هم نيست فقط شفاعت است آن هم بايد با اذن خدا باشد چنانچه از روايت مجمع از امام باقر عليه السّلام استفاده ميشود كه زمام امور هميشه بدست خدا بوده و هست و خواهد بود ولى آن روز حكّام ظاهرى هم از بين ميروند و باقى نميماند حاكمى جز خدا در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه سوره اذا السّماء انفطرت و اذا السّماء انشقّت را بخواند و در نماز واجب و مستحبّ نصب العين خود قرار دهد خداوند تمام حوائج او را بر آورد و حاجزى بين او و خدا باقى نماند و هميشه او ناظر بخدا و خدا ناظر باو باشد تا از حساب فارغ شود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين.

---

جلد 5 صفحه 358

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الدِّين‌ِ «17» ثُم‌َّ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الدِّين‌ِ «18»

اوضاع‌ قيامت‌ ‌را‌ ‌که‌ ميفرمايد:

(‌ان‌ للقيامة خمسين‌ موقفا ‌کل‌ موقف‌ مقام‌ الف‌ سنة‌-‌ ‌ثم‌ تلا‌-‌ فِي‌ يَوم‌ٍ كان‌َ مِقدارُه‌ُ خَمسِين‌َ أَلف‌َ سَنَةٍ

)

و اوضاع‌ بهشت‌ و نعم‌ ‌آن‌ و اوضاع‌ جهنم‌ و عذابهاي‌ ‌آن‌ احدي‌ نميتواند درك‌ كند ‌تا‌ مشاهده‌ نكند، و همچنين‌ كيفيت‌ نصب‌ موازين‌ و خصوصيات‌ صراط و نحوه تطاير كتب‌ و بروز عنايات‌ الهي‌ ‌در‌ مغفرت‌ و عفو، و عقوبات‌ الهي‌ و غضب‌ و سخط، و شئونات‌ انبياء و ائمه‌ و صلحا و اتقياء، و خفت‌ و خواري‌ اشقياء و اعداء دين‌، و كيفيت‌ زمين‌ و خورشيد و ماه‌ و كواكب‌ و آسمانها و ملائكه‌ رحمت‌ و غضب‌ و ‌غير‌ اينها لذا بنحو تأكيد ميفرمايد:

وَ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الدِّين‌ِ ثُم‌َّ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الدِّين‌ِ

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 18)- «باز چه می‌دانی روز جزا چیست»؟ (ثم ما ادراک ما یوم الدین).

جائی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله با آن آگاهی وسیع از قیامت و علم فوق العاده او نسبت به مبدأ و معاد، حوادث آن روز بزرگ و اضطراب و وحشت عظیمی را که بر آن حاکم است به خوبی نداند تکلیف بقیه روشن است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - انسان، فاقد ابزار شناخت براى تصور قیامت و پى بردن به حقیقت آن (ثمّ ما أدریک ما یوم الدین)

۲ - قیامت روزى بس با عظمت است و بیان سختى حوادث آن، امکان پذیر نیست. (ثمّ ما أدریک ما یوم الدین) تکرار «ما أدراک» تأکید بر عظمت و نبودن ابزار، براى آگاه سازى دیگران به حقیقت حوادث آن است.

۳ - «یوم الدین»، از نام هاى قیامت است. (ثمّ ما أدریک ما یوم الدین)

۴ - قیامت، روز کیفر دادن اعمال است. (یوم الدین)

موضوعات مرتبط

• انسان: عجز انسان ها ۱
• عمل: کیفر اخروى عمل ۴
• قیامت: اهوال قیامت ۲; حقیقت قیامت ۱; عجز از توصیف قیامت ۱; عظمت قیامت ۲; کیفر در قیامت ۴; نامهاى قیامت ۳; ویژگیهاى قیامت ۲، ۴
• یوم الدین :۳