التوبة ١٢٤

وَ إِذَا مَا أُنْزِلَتْ‌ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ‌ مَنْ‌ يَقُولُ‌ أَيُّکُمْ‌ زَادَتْهُ‌ هٰذِهِ‌ إِيمَاناً فَأَمَّا الَّذِينَ‌ آمَنُوا فَزَادَتْهُمْ‌ إِيمَاناً وَ هُمْ‌ يَسْتَبْشِرُونَ‌

کپی متن آیه
وَ إِذَا مَا أُنْزِلَتْ‌ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ‌ مَنْ‌ يَقُولُ‌ أَيُّکُمْ‌ زَادَتْهُ‌ هٰذِهِ‌ إِيمَاناً فَأَمَّا الَّذِينَ‌ آمَنُوا فَزَادَتْهُمْ‌ إِيمَاناً وَ هُمْ‌ يَسْتَبْشِرُونَ‌

ترجمه

و هنگامی که سوره‌ای نازل می‌شود، بعضی از آنان (به دیگران) می‌گویند: «این سوره، ایمان کدام یک از شما را افزون ساخت؟!» (به آنها بگو:) اما کسانی که ایمان آورده‌اند، بر ایمانشان افزوده؛ و آنها (به فضل و رحمت الهی) خوشحالند.

و چون سوره‌اى نازل شود، بعضى از آنها مى‌گويند: اين سوره بر ايمان كدام يك از شما افزود؟ امّا كسانى كه ايمان آورده‌اند بر ايمانشان مى‌افزايد و شادمان مى‌شوند

و چون سوره‌اى نازل شود، از ميان آنان كسى است كه مى‌گويد: «اين [سوره‌] ايمان كدام يك از شما را افزود؟» اما كسانى كه ايمان آورده‌اند بر ايمانشان مى‌افزايد و آنان شادمانى مى‌كنند.

و هرگاه سوره‌ای نازل شود برخی (از همین منافقان) هستند که به دیگران می‌گویند: این سوره بر ایمان کدام یک از شما افزود؟ آنان که به حقیقت اهل ایمانند همه را بر ایمان بیفزود و شادمان و مسرور شدند.

و هنگامی که سوره ای نازل شود، برخی از منافقان به اهل ایمان گویند: این سوره، ایمان کدام یک از شما را افزود؟ ولی کسانی که ایمان آورده اند این سوره بر ایمانشان افزود، و آنان [از نزول این سوره] شادمان می شوند.

و چون سوره‌اى نازل شود، بعضى مى‌پرسند: اين سوره به ايمان كدام يك از شما درافزود؟ آنان كه ايمان آورده‌اند به ايمانشان افزوده شود، و خود شادمانى مى‌كنند.

و چون سوره‌ای نازل گردد، بعضی از ایشان می‌گویند این سوره به ایمان کدام یک از شما افزود؟ اما کسانی که ایمان آورده‌اند، بر ایمانشان می‌افزاید و به آن شادمانند

و چون سوره‌اى فرستاده شود برخى از آنان- منافقان- گويند: اين سوره ايمان كدام يك از شما را بيفزود؟ اما آنان كه ايمان آورده‌اند ايمانشان را بيفزايد و ايشان [به آن‌] شادمان مى‌شوند.

هنگامی که سوره‌ای (از سوره‌های قرآن) نازل می‌شود، کسانی از آنان (که منافقند، از روی تمسخر و استهزاء، برخی به برخی رو می‌کنند و) می‌گویند: این سوره بر ایمان کدام یک از شما افزود؟ (و آیا چیز مهمّ و مفیدی گفت و نمود؟!) و امّا مؤمنان، (همان سوره‌ی قرآن) بر ایمانشان می‌افزاید و (نور آن بیش از پیش راه حق را بدیشان می‌نماید، و از این نزول قرآن که مایه‌ی افزایش ایمان و پرتو جان و سعادت هر دو جهان آنان می‌شود) شادمان می‌گردند.

و هنگامی‌که سوره‌ای نازل شود، از میان آنان کسی است که می‌گوید: «این (سوره) ایمان کدام یک از شما را افزوده‌؟» پس امّا کسانی که ایمان آوردند بر ایمانشان افزود، حال آنکه (هم)آنان نوید می‌خواهند.

و هرگاه فرود شود سوره‌ای گویند گروهی از ایشان کدامیک را از شما بیفزودش ایمان اما آنان که ایمان آوردند بیفزودشان ایمان و ایشانند شادی کنان‌

Whenever a chapter is revealed, some of them say, “Which of you has this increased in faith?” As for those who believe: it increases them in faith, and they rejoice.

ترتیل:

ترجمه:

التوبة ١٢٣	آیه ١٢٤	التوبة ١٢٥
سوره : سوره التوبة نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٠ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِذا مَا»: هر زمان که.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

فِي‌ قُلُوبِهِمْ‌ مَرَضٌ‌ فَزَادَهُمُ‌... (۱) إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ‌ الَّذِينَ‌... (۴) وَ نُنَزِّلُ‌ مِنَ‌ الْقُرْآنِ‌ مَا هُوَ... (۳) نَحْنُ‌ نَقُصُ‌ عَلَيْکَ‌ نَبَأَهُمْ‌... (۲) وَ يَزِيدُ اللَّهُ‌ الَّذِينَ‌... (۱) وَ الَّذِينَ‌ إِذَا ذُکِّرُوا بِآيَاتِ‌... (۱)

وَ کَذٰلِکَ‌ جَعَلْنَاکُمْ‌ أُمَّةً... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۱۲۹ - ۱۲۴، سوره توبه
• حال مؤ منين و منافقين در موقع نزول سوره قرآنى
• هيچ سوره قرآنى بى اثر در دلها نيست ، قلب سليم را ايمان و سرور مى افزايد و قلب مريض را رجس و ضلالت
• توصيف پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به اينكه نسبت به هدايت مردم حرص و اهتمام شديد دارد
• روايتى درباره نقض و تماميت ايمان و شدت و ضعف آن
• روايتى در مورد پاك بودن پدران پيامبر(ص ) از زنا

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ «124»

و هرگاه سوره‌اى نازل شود، برخى از منافقان گويند: اين سوره، ايمان كدام يك از شما را افزود؟ امّا آنان كه ايمان آورده‌اند، (آيات قرآن) بر ايمانشان بيافزايد و آنان بشارت مى‌گيرند.

پیام ها

1- استهزا وموضع‌گيرى منفى به هنگام نزول قرآن، نشانه‌ى نفاق است. أُنْزِلَتْ سُورَةٌ ... يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ‌ ...

2- منافقان با سؤال‌هاى خود، روحيّه‌ى منفى خود را به ديگران انتقال مى‌دهند.

يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً ...

3- ايمان، مراتبى دارد وقابل كم و زياد شدن است، همان گونه كه نفاق، قابل توسعه و افزايش است. «فَزادَتْهُمْ إِيماناً»

4- قرآن، وسيله‌ى خوبى براى شناختِ مؤمن از منافق است. «فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً»

5- احساس شادى و نشاط روحى پس از شنيدن آيات قرآن، نشانه‌ى تكامل و رشد ايمان است. «فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ»

6- قرآن، مايه‌ى بشارت و مژده به اهل ايمان است. «وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (124)

بعد از آن حق تعالى در باب اهل نفاق فرمايد:

وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ: و چون نازل گرديده شود سوره‌اى يا قسمتى از قرآن.

فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ‌: پس بعضى از منافقان گويد با منافقى ديگر از روى انكار و استهزاء، يا با ضعفاى مؤمنان گويند به سخريه. أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً: كيست از شما كه بيفزود او را اين سوره ايمانى، يعنى كدام است آن كس كه او را اين سوره يقين و ثبات در دين بيفزايد. حق تعالى در جواب او فرمايد كه: فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا: پس آنانكه ايمان دارند. فَزادَتْهُمْ إِيماناً: پس زياد نمايد ايشان را اين سوره ايمان را به زيادتى علمى كه حاصل مى‌شود از تدبر در اين سوره و انضمام ايمان به آن. وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ‌: و ايشان شاد مى‌شوند به نزول آن و سبب زيادتى كمال و واسطه ارتفاع حال ايشان است.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (123) وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ أَيُّكُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِيماناً وَ هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (124) وَ أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ كافِرُونَ (125)

ترجمه‌

اى آنانكه ايمان آوردند كارزار كنيد آنانرا كه نزديكند بشما از كافران و بايد بيابند در شما خشونتى و بدانيد كه خدا با پرهيزكاران است‌

و چون نازل شود سوره پس بعضى از آنها كسى است كه ميگويد كدام يك از شما زياد نمود او را اين سوره ايمانى بايد گفت امّا آنانكه ايمان آوردند پس زياد نمود ايشانرا ايمانى و ايشان شادمان ميشوند

و امّا آنانكه در دلهاشان مرضى است پس زياد نمود آنها را پليدى‌ئى بپليديشان و مردند با آنكه بودند كافران.

تفسير

ترتيب جهاد با كفار آنستكه شروع شود بجهاد با نزديكترين آنها بحوزه و مملكت اسلام و بتدريج پيشروى شود و تا هر قدر ممكن است بر افراد مسلمانان افزوده و بر آب و خاك آنها توسعه داده شود و اين ترتيب طبيعى هر پيشرفت و عادى هر مملكت گيرى است و بايد كفار در مسلمانان حالت رقّت و رأفت مشاهده ننمايند تا طمع نكنند در استرضاى خاطر ايشان بغير قبول اسلام بلكه بايد غلظت و شدّت و خشونت در گفتار و رفتار و صبر و بردبارى در جهاد را در وجود ايشان بيابند و مسلمانان را موصوف باين صفات احراز نمايند تا موجب رعب و يأس از تسليم مسلمانان براى آنها شود بعلاوه منزجر شوند از اين سلوك مسلمانان با آنها و مرتدع شوند از بقاء بر كفر و نبايد مسلمانان از اثر سوء اين سلوك نگران باشند چون خداوند با كسانيكه اهل تقوى هستند و اين سلوك را با كفار براى رضاى خدا ميكنند همراه است و از آنها نگهدارى و مددكارى مينمايد و بعضى از منافقان وقتى سوره از قرآن نازل ميشود بطور استهزاء و انكار بمسلمانان ميگويند كدام يك از شما ايمانش بواسطه نزول و قرائت اين سوره زياد شد و جوابش آنستكه امّا اهل ايمان زياد شد ايمانشان بزياد شدن علمشان بآنسوره و اعتقادشان بصحّت مفاد آن و آنكه از جانب خدا است و خوشنود شدند بزياد شدن كمال و معرفتشان و

---

جلد 2 صفحه 639

ارتفاع درجاتشان و اما اهل نفاق كه مبتلا بمرض شك و شبهه‌اند زياد شد شكشان بشك در آن سوره و زياد شد بزيادتى شك پليدى آنها و افزوده شد اين پليدى بر پليدى سابقشان و رسوخ پيدا نمود در آنها و باقى ماند تا آنكه مردند بحال كفر و در كافى و عياشى از امام صادق (ع) نقل نموده كه فرمود خداوند ايمان را بر اعضاء و جوارح بنى آدم تقسيم و فرض نمود و در آنها متفرّق فرمود گفته شد از اينجا نقصان و تماميّت ايمان معلوم شد زيادى آن چگونه متصور است فرمود چون خدا فرموده و اذا ما انزلت سورة تا آخر آيه و نيز فرموده و زدناهم هدى و اگر ايمان زياد و كم نداشت احدى بر ديگرى فضلى نداشت و در نعمت و منزلت مساوى بودند ولى بتماميت ايمان اهل آن داخل بهشت ميشوند و بمزيّت ايمانشان متفاضل ميشود درجاتشان نزد خدا و بنقصان ايمانشان اهل تقصير داخل آتش ميشوند و قمى ره فرموده اين آيه ردّ كسى است كه توهّم نموده ايمان كم و زياد ندارد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

2وَ إِذا ما أُنزِلَت‌ سُورَةٌ فَمِنهُم‌ مَن‌ يَقُول‌ُ أَيُّكُم‌ زادَته‌ُ هذِه‌ِ إِيماناً فَأَمَّا الَّذِين‌َ آمَنُوا فَزادَتهُم‌ إِيماناً وَ هُم‌ يَستَبشِرُون‌َ (124)

و زماني‌ ‌که‌ نازل‌ شود سوره‌اي‌ ‌از‌ سور قرآني‌ ‌پس‌ بعضي‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ منافقين‌ ‌از‌ باب‌ سخريه‌ و استهزاء ميگويند ‌اينکه‌ سوره‌ چه‌ اثري‌ داشت‌ كي‌ بواسطه‌ ‌اينکه‌ سوره‌ ايمانش‌ زيادتي‌ پيدا كرد ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ بگوئيد اما كساني‌ ‌که‌ داراي‌ ايمان‌ بودند ‌اينکه‌ سوره‌ باعث‌ زيادتي‌ ايمان‌ ‌آنها‌ شد و بيكديگر بشارت‌ ميدهند ‌که‌ ‌اينکه‌ سوره‌ نازل‌ ‌شده‌ و خورسندند.

مسئلة‌-‌ ‌در‌ باب‌ ايمان‌ ‌در‌ اخبار بسيار مراتبي‌ ذكر ‌شده‌ مستقر و مستودع‌ علم‌ اليقين‌، عين‌ اليقين‌، حق‌ اليقين‌، بلكه‌ ‌در‌ بعضي‌ ده‌ درجه‌ و ‌در‌ بعضي‌ زائد ‌بر‌ ‌اينکه‌ ذكر ‌شده‌، بلكه‌ ‌در‌ كافي‌ بابي‌ عنوان‌ كرده‌ ‌که‌ ايمان‌ مبثوث‌ ‌علي‌ الجوارح‌ ‌است‌ و اخبار زيادي‌ نقل‌ فرموده‌ مخصوصا خبر مفصلي‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ نقل‌ كرده‌ ‌در‌ سهام‌ ايمان‌ سهم‌ قلب‌ سهم‌ عينين‌ سهم‌ سمع‌ سهم‌ لسان‌ سهم‌ وجه‌ سهم‌ يدين‌ سهم‌ رجلين‌ سهم‌ عورت‌ بعدا تشريح‌ فرموده‌ و ‌براي‌ ‌هر‌ يك‌ تمسك‌ بآيات‌ قرآني‌ كرده‌ بعدا سه‌ قسمت‌ فرموده‌ ايمان‌ تام‌ بيّن‌ تمامه‌ و ناقص‌ ‌بين‌ نقصانه‌ و زائد راجح‌ مراجعه‌ فرمائيد. و ‌ما بطور خلاصه‌ اشاره‌اي‌ ميكنيم‌ ‌از‌ حيث‌ كميت‌ و كيفيت‌ ايمان‌ تام‌ عبارت‌ ‌از‌ ايمانيست‌ ‌که‌ تمام‌ اعضاء و جوارح‌ ‌را‌ كنترل‌ كند ترك‌ واجبي‌ نشود و فعل‌ حرامي‌ مرتكب‌ نشود و ‌اينکه‌ ‌هم‌ درجاتي‌ دارد ‌تا‌ برسد بآنكه‌ بفرمايد

(‌لو‌ كشف‌ الغطاء ‌ما ازدت‌ يقينا)

و پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بفرمايد ‌اگر‌ ايمان‌ پسر عمم‌ ‌علي‌ ‌را‌ ‌با‌ ايمان‌ جن‌ و انس‌ مقايسه‌ كنند ‌بر‌ تمام‌ ‌آنها‌ زيادتي‌ دارد و اما ‌از‌ حيث‌ كيفيت‌ معرفت‌ بمراتب‌ توحيد و شئونات‌ نبي‌ّ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و فضائل‌ ائمه‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌ و خصوصيات‌ معاد و امثال‌ اينها.

وَ إِذا ما أُنزِلَت‌ سُورَةٌ چون‌ قرآن‌ نجوما نازل‌ شد ‌در‌ ظرف‌ بيست‌ و دو سال‌

جلد 9 - صفحه 337

و ‌هر‌ سوره‌اي‌ مشتمل‌ ‌بر‌ خصوصياتيست‌ ‌که‌ موجب‌ زيادتي‌ ايمان‌ ميشود فمنهم‌ ‌از‌ منافقين‌ (‌من‌ يقول‌ ‌از‌ باب‌ سخريه‌ و استهزاء أَيُّكُم‌ زادَته‌ُ هذِه‌ِ إِيماناً خطاب‌ بمؤمنين‌ ‌است‌ و جواب‌ ‌آنها‌ اينست‌ ‌که‌ فَأَمَّا الَّذِين‌َ آمَنُوا ‌در‌ ‌هر‌ درجه‌ ‌که‌ هستند فَزادَتهُم‌ إِيماناً و بيك‌ ديگر بشارت‌ ميدهند ‌براي‌ نزول‌ سوره‌ وَ هُم‌ يَستَبشِرُون‌َ

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 124)- تأثیر آیات قرآن بر دلهای آماده و آلوده: به تناسب بحثهایی که در باره منافقان و مؤمنان گذشت، در این آیه و آیه بعد اشاره به یکی از نشانه‌های بارز این دو گروه شده است.

نخست می‌گوید: «و هنگامی که سوره‌ای نازل می‌شود، بعضی از منافقان به یکدیگر می‌گویند: ایمان کدامیک از شما را نزول این سوره افزون ساخت»؟ (وَ إِذا ما أُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زادَتْهُ هذِهِ إِیماناً).

و با این سخن می‌خواستند عدم تأثیر سوره‌های قرآن و بی‌اعتنایی خود را نسبت به آنها بیان کنند.

اما قرآن با لحن قاطعی به آنها پاسخ می‌دهد و ضمن تقسیم مردم به دو گروه، می‌گوید: «اما کسانی که ایمان آورده‌اند! نزول این آیات بر ایمانشان افزوده و آنها به فضل و رحمت الهی خوشحالند» (فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إِیماناً وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - برخورد استهزاآمیز منافقان در برابر آیات الهى قرآن، به هنگام نزول سوره اى از آن (و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً) ضمیر «منهم» به منافقان برمى گردد و استفهام در «أیکم زادته ... » استفهام انکارى است، انکار تأثیرگذارى قرآن، بیانگر تحقیر آیات الهى و به استهزا گرفتن آن مى باشد.

۲ - موضع گیرى منفى و تمسخرآمیز در برابر آیات الهى قرآن و ارزشهاى دینى، نشانه نفاق است. (و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً)

۳ - نزول دفعى بعضى از سوره هاى قرآن در مدینه (و إذا ما أنزلت سورة) برداشت فوق بر این اساس است که «انزال» در «أنزلت سورة» براى نزول دفعى به کار رفته باشد.

۴ - ابلاغ بى درنگ آیات الهى از سوى پیامبر(ص) پس از نزول آن (و إذا ما أنزلت ... فمنهم من یقول) برداشت فوق بدین احتمال است که «فاء» در «فمنهم» نشانه عدم تراخى میان نزول سوره و اطلاع و استهزاى منافقان بوده و لازمه این عدم تراخى، سرعت ابلاغ آیات از سوى پیامبر(ص) مى باشد.

۵ - منافقان صدر اسلام، مردمانى تأثیرناپذیر در برابر آیات الهى قرآن (و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً)

۶ - انکار نفوذ آموزه هاى قرآن در میان دل و جان مردم، از ترفندهاى منافقان و دشمنان دین (و إذا ما أنزلت سورة فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً) استفهام در جمله «أیّکم زادته ... » استفهام انکارى و بیانگر نفى تأثیرگذارى آیات قرآن در دل و جان اهل ایمان است. قابل ذکر است که ضمیر «منهم» به منافقان برمى گردد.

۷ - ایمان، داراى درجات متفاوت و شدت و ضعف (أیّکم زادته هذه إیمناً ... فزادتهم إیمناً)

۸ - تلاش منافقان براى سرایت دادن روحیه منفى خویش (تأثیرناپذیرى از آیات الهى قرآن) به دیگران (فمنهم من یقول أیّکم زادته هذه إیمناً)

۹ - احساس شادمانى و نشاط روحى پس از شنیدن آیات قرآن، نشانه تکامل و ازدیاد ایمان (فزادتهم إیمناً و هم یستبشرون)

۱۰ - افزایش ایمان مؤمنان و بروز شادمانى در چهره آنان، با نزول و شنیدن آیه هاى قرآن (فأما الذین ءامنوا فزادتهم إیمناً و هم یستبشرون)

موضوعات مرتبط

• ارزشها: موضعگیرى منفى علیه ارزشها ۲
• ایمان: مراتب ایمان ۷ ; نشانه هاى ازدیاد ایمان ۹
• تکامل: نشانه هاى تکامل ۹
• دین: توطئه دشمنان دین ۶ ; دشمنان دین و معارف قرآن ۶
• قرآن: آثار نزول قرآن ۱۰ ; استهزاى آیات قرآن ۱ ; اقسام نزول قرآن ۳ ; تاریخ قرآن ۳ ; سرور از استماع قرآن ۹ ; موضعگیرى منفى علیه قرآن ۲ ; نزول دفعى قرآن ۳
• محمّد(ص): تبلیغ محمّد(ص) ۴
• مؤمنان: عوامل ازدیاد ایمان مؤمنان ۱۰ ; عوامل سرور مؤمنان صدر اسلام ۱۰ ; مؤمنان و نزول قرآن ۱۰
• منافقان: استهزاى منافقان ۱ ; تلاش منافقان ۸ ; توطئه منافقان ۶ ; منافقان صدر اسلام و قرآن ۵ ; منافقان و قرآن ۶، ۸ ; هدایت ناپذیرى منافقان ۵
• نفاق: نشانههاى نفاق ۲