تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۳۵: تفاوت میان نسخه‌ها

و در جملۀ «وَ يَومَ نَبعَثُ مِن كُلّ أُمَّةٍ شَهِيداً'''» از سياق به دست مى آيد كه مراد از اين «يَوم»، روز قيامت، و مراد از اين «شُهَداء» كه خدا هر يك را از يك امتى مبعوث مى كند، گواهان اعمال است كه حقايق اعمال امت خود را ضبط كرده اند، و در آن روز، از ايشان استشهاد مى شود، و ايشان شهادت مى دهند.  

و ما در تفسير آيه «لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيكُم شَهِيداً'''»، در جلد اول اين كتاب، در معناى اين شهادت مقدارى بحث كرديم.

==قيامت روز پاداش و كيفر است نه روز عمل و راهى به بازگشت از آن به حيات ذنيوى نيست ==

علاوه بر اين ، سياق جمله مورد بحث افاده مى كند كه مراد از جمله مذكور اين است كه اجازه شان نمى دهند كه با زدن حرفهايى و بكار بردن حيله هايى شر قيامت را از خود دور كنند، و خلاصه مى خواهد برساند كه هيچ راهى به تدارك مافات و اصلاح آنچه از اعمال دنيائيشان فاسد گشته ندارند و اين اصلاح و تدارك ناگزير به يكى از دو راه است ، يا به عذر خواهى و يا به اينكه اجازه شان بدهند كه برگردند و از ابتدا شروع به عمل صالح كنند، راه دومى را جمله «'''و لا هم يستعتبون '''» بسته است ، و راه اول را هم كه عذر خواهى باشد جمله «'''ثم لا يؤ ذن '''» سد نموده است .

از همينجا معلوم مى شود كه معناى جمله «'''و لا هم يستعتبون '''» اين است كه از ايشان نمى خواهند كه در مقام راضى كردن خدا بر آيند، و خدا را از خود خوشنود سازند، و اين بيان ، بيان عدم امكان تدارك مافات است ،خواهد بفهماند چنين چيزى ممكن نيست ، و محال است كه بار ديگر برگشته و اطاعت كنند چون روز قيامت روز پاداش و كيفر است نه روز عمل ، و راهى هم براى برگشتن بسوى دنيا وجود ندارد، تا اينكه به عمل صالح بپردازند.

و اين هر دو معنا را خداوند در موارد ديگرى از كلامش به زبان ديگرى بيان فرموده از آن جمله در معناى اول ، يعنى برگشت به عمل صالح در همان قيامت فرموده : «'''يوم يكشف عن ساق و يدعون الى السجود فلا يستطيعون خاشعة ابصارهم ترهقهم ذلة و قد كانوا يدعون الى السجود و هم سالمون '''»

و در معناى دوم يعنى برگشتن به دنيا فرموده : «'''و لو ترى اذ المجرمون ناكسوا رؤ سهم عند ربهم ربنا ابصرنا و سمعنا فارجعنا نعمل صالحا انا موقنون '''».

آيه قبلى در حقيقت در مقام فرق ميان روز جزاء يعنى روز قيامت با ساير ظروف جزاء در دنيا بوده و حتى فرمود: «'''جزاى روز قيامت مانند جزاهاى دنيا نيست كه با عذر خواهى و يا استعتاب تغيير بپذيرد'''»، ولى اين آيه در مقام بيان فرق ميان عذاب آن روز با عذابهاى دنيوى است ، كه گريبانگير ستمكاران مى شود، زيرا عذابهاى دنيايى ستمكاران ، هم تخفيف پذير است و هم تاخيرپذير، ولى عذاب قيامت نه تخفيف مى پذيرد و نه تاخير. پس اينكه فرمود: «'''و اذا راى الذين ظلموا العذاب '''» و نفرمود: «'''الذين كفروا'''» براى اين بود كه به علت و ملاك حكم ، اشاره كرده باشد، و مقصود از «'''ديدن عذاب '''»، بطورى كه از سياق بر مى آيد اشراف عذاب به ايشان و اشراف ايشان به عذاب بعد از رسيدگى به حساب است ، و مقصود از «'''عذاب '''»، عذاب روز قيامت است كه همان شكنجه به آتش است . و معناى آيه (و خدا داناتر است ) اين است كه وقتى به حسابشان رسيدگى شد، و حكم عذاب صادر گرديد، و نزديك آتش شدند، و آن را مشاهده كردند ديگر خلاصى برايشان نيست ، و ديگر نه تخفيفى دارند و نه مهلتى.

«'''وَ إِذَا رَءَا الَّذِينَ أَشرَكُوا شرَكاءَهُمْ ...'''»:

داستان روز قيامت را همچنان ادامه مى دهد و مراد از «'''الذين اشركوا'''» در عرف قرآن ، پرستندگان اصنام و اوثانند، و همين خود قرينه است بر اينكه مراد از كلمه «'''شركاءهم '''» كسانيند كه براى خدا شريك گرفته بودند، و به افتراء ايشان شركاى خدا بودند، ذيل آيه بعدى نيز بر اين معنا دلالت دارد.

و اگر بجاى اينكه بفرمايد شركاى خدا، فرمود «'''شركاى ايشان '''» براى اين بود كه به اين وسيله دلالت كند بر اينكه بتها و خدايان دروغين ايشان با خدا شركت واقعى ندارند،

تنها آن شركتى را دارا هستند كه اين مشركين بر ايشان جعل و فرض ‍ نموده اند، كه آن هم حقيقت ندارد.

با اين بيان روشن مى گردد، اينكه تفسير «'''شركاءهم '''» به اصنام يا معبودات باطل ديگر، و اينكه اصنام با بت پرستان شريك المال بودند، چون سهمى از اموال و احشام ايشان وقف آنها بود، و نيز تفسير به «'''شياطين '''» و اينكه شيطانها در اموال و اولادشان و يا در كفرشان و يا در وبال كفرشان شركت داشتند تفسير صحيحى نيست ، و چون مجال مناقشه با هر يك از اين تفسيرها را نداريم مى گذريم .

«''' قالوا ربنا هؤ لاء شركاءنا الذين كنا ندعوا من دونك '''» معناى اين جمله روشن است ، مى خواهد از طرف مشركين شركاى ايشان را براى پروردگارشان معرفى نمايد، و احتياجى نيست به اينكه بحث كنيم كه چرا مشركين در قيامت خدايان خود را معرفى مى كنند، چون آن روز، روزى است كه بدبختى و عذاب از هر سو ايشان را احاطه مى كند، و انسان در مثل چنين وصفى به آنچه به ذهنش برسد تمسك مى جويد، و هر كوششى كه به خاطرش برسد براى نجات خود مى كند.

«''' فالقوا اليهم القول انكم لكاذبون '''» - در مجمع گفته : وقتى مى گويى «'''القيت الشى ء'''» كه آن شى ء را دور بيندازى ، و كلمه «'''لقى '''» به معناى چيز دور افتاده است ، و «'''القيت اليه مقاله '''» يعنى روى سخن را متوجه او كردم ، و كلمه «'''تلقاها'''» به معنى آن را، قبول كرد مى باشد.

و معناى جمله اين است كه شركاى ايشان كلام ايشان را رد نموده تكذيبشان كردند و خداى سبحان در جاى ديگر از اين تكذيب به كفر تعبير نموده است ، مانند آيه «'''و يوم القيمة يكفرون بشرككم '''» و نيز مانند آيه «'''انى كفرت بما اشركتمون من قبل '''» كه حكايت شيطان است در خطاب به مشركين در روز قيامت .

كلمه «'''سلم '''» به معناى اسلام و استسلام است ، و گويا خواسته است با تعبير به القاء سلم اشاره كند به اينكه علاوه بر تسليم و خضوع مقهوريت به قهر الهى هم خواهند داشت .

و ضمير «'''القوا'''» به قرينه جمله «'''و ضل عنهم ما كانوا يفترون '''» به «'''الذين اشركوا'''» بر مى گردد، و بنا بر اين مراد اينست كه مشركين در روز قيامت تسليم خدا مى شوند، در حالى كه هر چه در دنيا به اسلام دعوت شدند استكبار مى كردند.