تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۲۵: تفاوت میان نسخه‌ها

و در كافى، به سند خود، از سماعة روايت شده كه گفت: از امام «عليه السلام»، معناى آيه «وَ لَا تَجهَر بِصَلَاتِكَ وَ لَا تُخَافِت بِهَا» را پرسيدم. فرمود: «مخافته»، آن است كه انسان طورى تكلم كند كه گوش خودش هم نشنوند، و «جهر»، آن است كه جوهرۀ صدا به شدت بلند شود.

و در الدرّ المنثور است كه احمد و طبرانى، از معاذ بن انس روايت كرده كه گفت: رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: آيه: «وَ قُلِ الحَمدُ لِلهِ الَّذِى لَم يَتَّخِذ وَلَداً» تا آخر آيه، عزت است.

اين بحث پيرامون آيه شريفه «و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مكث» است كه در سه فصل عنوان مى شود:

فصل اول ، پيرامون تقسيمات قرآن كريم : كتاب الهى به اجزائى تقسيم شده كه با آن شناخته مى شود، مانند سى جزء، واينكه هر جزئى ۴ حزب وهر حزبى ۱۰ عشر دارد، و امثال آن ، واين تقسيم بندى است كه در قرآن كريم كرده اند، ولى آنچه در خود قرآن مى باشد، دو تقسيم است: يكى سوره وديگر تقسيم هر سوره به چند آيه ، ومكرر از آن دو، اسم برده مثلا فرموده: «سورة انزلناها» و يا فرموده: «قل فاتوا بسورة مثله» و همچنين در غير اين دو آيه .

در لسان رسول خدا و صحابه و ائمه معصومين (عليهم السلام) نيز استعمال اين دوكلمه زياد آمده به حدى كه جاى ترديد نمانده كه سوره و آيه دوحقيقت قرآنى است و اين سوره ها مجموعه اى از كلام الهى است كه هر يك با بسم الله آغاز شده وغرضى را بيان مى كند، و آن غرض ‍ معرف سوره است ، ودر هيچ يك اين قاعده تخلف نپذيرفته ، مگر در سوره برائت آن هم به حكم پاره اى از روايات ائمه اهل بيت (عليهم السلام) - كه در ذيل آيه: «انا نحن نزلنا الذكر» در جلد دوازدهم اين كتاب ذكر نموديم - تتمه آياتى از سوره انفال است، و نيز سوره «و الضحى» و «الم نشرح» كه با اينكه يك سوره هستند يك بسم اللّه در وسط فاصله شده، وهمچنين سوره فيل و ايلاف كه سوره واحدى هستند و يك بسم اللّه در وسط فاصله شده است.  

البته همه اين موارد استثنايى به حكم رواياتى است كه از ائمه (عليهم السلام) رسيده و شيخ آن را در تهذيب به سند خود از شحام از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده و محقق در شرايع و طبرسى در مجمع البيان آن را به روايت اصحاب ما - اماميه - نسبت داده اند.

نظير اين مطلبى كه در باره سوره ها گفتيم در آيه ها جريان دارد، زيرا در كلام خداى تعالى آيه بطور مكرر بر قطعه اى از كلام الهى اطلاق شده است، مانند: «و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا»، و نيز مانند: «كتاب فصلت آياته قرآنا عربيا».

از ام سلمه روايت شده كه گفت: رسول خدا آخر هر آيه وقف مى كرد، و نيز روايت صحيح آمده كه سوره حمد هفت آيه است واز رسول خدا (صلى اللّه عليه وآله وسلم) روايت شده كه فرمود: سوره ملك سى آيه است، و همچنين رواياتى ديگر كه در باره عدد آيه هاى هر سوره قرآن از رسول خدا (صلى اللّه عليه وآله وسلم) نقل شده است .

و آنچه كه دقت در تقسيم بندى طبيعى كلام عرب به فصول وقطعه هاى جداى از هم، و مخصوصا در كلمات مسجع آن، و نيز آنچه كه تدبر در روايات وارده از رسول خدا (صلى اللّه عليه وآله وسلم) و اهل بيتش در خصوص عدد آيات وارد شده اقتضاء مى كند، اين است كه يك آيه از قرآن كريم يك قطعه از كلام خداست كه حقش اين است كه بر آن يك قطعه اعتماد وتكيه نموده ودر تلاوت آن را، از قبل و بعدش جدا كرد.

و اين قطعات به اختلاف سياقها ومخصوصا در سياق هاى مسجع مختلف مى شود، چه بسا يك كلمه به تنهائى به خاطر سجع آخرش يك آيه به حساب آيد، مانند كلمه: «مدهامتان - دوبرگ سبز»، و چه بسا آيه دوكلمه يا بيشتر باشد، خواه كلام تام باشد يا ناقص ، مانند «الرحمن * علم القرآن * خلق الانسان * علمه البيان». و مانند «الحاقة * ما الحاقة * و ما ادريك ما الحاقة»، و چه بسا كه يك آيه بسيار طولانى باشد، مانند آيه پيرامون قرض دادن وگرفتن كه آيه ۲۸۲ از سوره بقره است.

و پيرامون تعداد آيه هاى قرآن بايد گفت : در اين خصوص نص متواترى نرسيده كه يك يك آيه ها را معرفى كند، و هر يك را از ديگرى متمايز سازد. روايات محدودى هم كه رسيده به خاطر خبر واحد بودن قابل اعتماد نيستند، وروشن ترين علت بر نبودن دليل معتبر، اختلاف اهل مكه ، مدينه ، شام ، بصره وكوفه است ، كه در باره تعداد آيات اعداد متفاوتى ارائه كرده اند.