تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۶: تفاوت میان نسخه‌ها

در تفسير قمى در ذيل آيه: «وَ الَّذِين هُم مِن خَشيَةِ رَبّهِم مُشفِقُون ... يُوتُون مَا آتوا» گفته: يعنى از عبادت و اطاعت. و در الدرالمنثور است كه فاريابى و احمد و عبدين حميد و ترمذى و ابن ماجه و ابن

ابى الدنيا - در كتاب «نعت الخائفين» - و ابن جرير و ابن منذر و ابن ابى حاتم و حاكم (وى حديث را صحيح دانسته) و ابن مردويه و بيهقى - در كتاب شعب الايمان - از عايشه روايت كرده اند كه گفت: از رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله» پرسيد: مقصود از آيه «و الّذين يؤتون ما آتوا و قلوبهم وجلة» چيست؟ آيا ممكن است مردى زنا و دزدى كند و شراب بخورد و در عين حال از خدا هم بترسد؟  

فرمود: نه، وليكن مقصود اين است كه با اين كه روزه مى گيرد و صدقه مى دهد و نماز مى خواند، در عين حال از خدا بترسد و هراس آن داشته باشد كه خدا از او قبول نكند. و در مجمع البيان در ذيل جمله «و قلوبهم وجلة» از امام صادق (عليه السلام) روايت آورده كه فرمود: معنايش اين است كه مى ترسند خدا از آنان قبول نكند.

و در روايتى ديگر فرمود: انجام مى دهد در حالى كه هم اميدوار است و هم ترسان. و در الدرالمنثور است كه عبدالرزاق، و عبد بن حميد و ابن ابى حاتم از قتاده روايت مى كند كه در ذيل جمله «حتى اذا اخذنا مترفيهم بالعذاب» گفت: براى ما اين طور گفته اند كه اين آيه در باره كفارى كه در جنگ بدر كشته شدند، نازل شده.

مؤلف : الدرالمنثور نظير اين روايت را از نسايى و ابن عباس آورده و عبارت آن چنين است كه گفت: «آن ها، اهل بدرند» ولى سياق آيات با مضمون اين دو روايت، تطبيق نمى كند.

و نيز در همان كتاب آمده كه نسايى و ابن جرير و ابن ابى حاتم و طبرانى و حاكم، (وى حديث را صحيح دانسته) و ابن مردويه، و بيهقى - در كتاب دلائل - از ابن عباس نقل كرده اند كه: ابوسفيان، نزد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) آمد و گفت: اى محمد! تو را به خدا و به خويشاوندى سوگند مى دهم كه به فرياد ما برس، كه از شدت قحطى كار به جايى رسيد كه «علهز» خورديم - علهز كُرك آغشته به خون است - اين جا بود كه آيه شريفه «و لقد اخذناهم بالعذاب فما استكانوا لربهم و ما يتضرّعون» نازل شد.

مؤلف: روايات در اين معنا مختلف است و آنچه ما نقل كرديم، از ساير روايات به حد وسط نزديك تر است و اين آيه، به قحطى مكه اشاره مى كند، كه با نفرين رسول خدا (صلى الله عليه و آله)

و در تفسير قمى، در ذيل آيه «و لو اتبع الحق اهواءهم» روايت آمده كه: حق رسول خدا (صلى الله عليه و آله)، و اميرالمؤمنين (عليه السلام) است.

مؤلف: اين روايت از رواياتى است كه باطن قرآن را بيان مى كند و ما پيرامون بطن قرآن، در بحث محكم و متشابه بحث كرديم و نظير اين روايت، حديثى است كه در همان كتاب، در ذيل جمله «و انك لتدعوهم الى صراط مستقيم» آمده كه فرمودند: مقصود از صراط مستقيم، ولايت اميرالمؤمنين (عليه السلام) است. و نيز نظيرش آن حديثى است كه در ذيل جمله «عن الصراط لناكبون» آورده كه فرمودند: از امام اعراض مى كنند.

و در همان كتاب، در روايت ابى الجارود، از امام ابى جعفر (عليه السلام) آورده كه در تفسير آيه «ام تسئلهم خرجا فخراج ربك خير و هو خير الرازقين» فرمود: يعنى از آن ها در خواست اجر مى كنى، و حال آن كه پاداش پروردگارت بهتر است.

و در كافى، به سند خود، از محمد بن مسلم روايت آورده كه گفت: به امام باقر (عليه السلام) عرض كردم معناى آيه «فما استكانوا لربّهم و ما يتضرعون» چيست؟ فرمود: «استكانت»، به معناى خضوع است، و «تضرع» اين است كه دست ها را به التماس بلند كنى.

و در مجمع البيان مى گويد: از مقاتل بن حيان، از اصبغ بن نباته، از امير المؤمنين (عليه السلام) روايت شده كه فرمود: رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) فرمود: بلند كردن دست ها از استكانت است. پرسيدم: استكانت چيست؟ فرمود: مگر آيه «فما استكانوا لربهم و ما يتضرعون» را نخوانده اى؟ اين روايت را ثعلبى و واحدى نيز در تفسير خود نقل كرده اند.

باز در همان كتاب، از امام صادق (عليه السلام) نقل كرده كه فرموده: استكانت، دعا است و تضرع، دست بلند كردن در نماز مى باشد.

و در الدرالمنثور است كه عسكرى در - كتاب مواعظ - از على بن ابى طالب روايت كرده كه در معناى آيه «فما استكانوا لربهم و ما يتضرعون» فرمود: يعنى در دعا تواضع و خضوع ندارند، زيرا اگر خضوع داشته باشند، خداوند دعايشان را مستجاب مى كند.

و در مجمع البيان در ذيل آيه: «حتى اذا فتحنا عليهم بابا ذا عذاب شديد» گفته: امام ابى جعفر (عليه السلام) فرمود: اين آيه درباره رجعت است.