تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۴۰: تفاوت میان نسخه‌ها

==راجع به حكم طلاق ، عده ، رجوع و.... ==

يَأَيهَا النَّبىُّ إِذَا طلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتهِنَّ وَ أَحْصوا الْعِدَّةَ ...

در آغاز سوره نخست خطاب را متوجه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) مى كند، چون او است كه به سوى امت فرستاده شده و پيشواى امت است ، پس مى شود مطالب مربوط به همه امت را به شخص او خطاب كرد، و اين گونه خطابها در استعمال شايع است ، خطاب ى است مخصوص بزرگ قوم ، و مقدم بر همه آنان ، ولى منظور عموم پيروان و زيردستان او است ، پس ديگر وجه و دليلى ندارد كه مثل بعضى از مفسرين بگوييم تقدير آيه «'''يا ايها النبى قل لامتك اذا طلقتم النساء'''» است ، يعنى اى پيامبر به امتت بگو كه وقتى زنان را طلاق داديد چنين و چنان كنيد.

و معناى اينكه فرموده : «'''و چون زنان راطلاق داديد با عده طلاق دهيد'''» اين است كه چون خواستيد طلاق بدهيد و نزديك شد كار را انجام دهيد چنين و چنان كنيد، چون معنا ندارد كه بعد از طلاق دادن دوباره طلاق دهند، پس در حقيقت اين تعبير نظير تعبير در آيه زير است كه مى فرمايد: «'''اذاقمتم الى الصلوه فاغسلوا'''»، يعنى چون خواستيد به نماز بايستيد چنين كنيد.

و «'''عده '''» عبارت از اين است كه زن در آن مدت از ازدواج جديد، خوددارى كند، تا آن مدت كه شرع معين كرده تمام شود، و مراد از «'''طلاق دادن براى عده '''» طلاق دادن براى زمان عده است ، به طورى كه زمان عده را از روز وقوع طلاق حساب كنند، و اين بدين صورت مى شود كه طلاق در طهرى واقع شود كه در آن طهر عمل جنسى انجام نشده باشد، از آن تار يخ حساب عده را نگه مى دارد تا سه بار حيض ‍ ديدن و پاك شدن ، كه بعد از آن مى تواند شوهر كند.

«'''و احصوا العده '''» - يعنى عدد حيض ها و پاك شدنها را كه معيار عده است بشماريد و حسابش را داشته باشيد.

و منظور از اين دستور نگه دارى زن است ، چون زن در اين مدت حق نفقه و سكنى را دارد، و همسرش بايد مخارجش را بدهد، و نمى تواند از خانه بيرونش كند، البته حقى هم شوهر به او دارد، و آن اين است كه مى تواند به طلاق خود رجوع نموده ، زندگى با او رااز سر گيرد.

«'''و اتقوا اللّه ربكم لا تخرجوهن من بيوتهن '''» - ظاهر سياق اين است كه جمله «'''بيرونشان نكنيد'''»، بدل باشد «'''از جمله از خدا پروردگارتان بترسيد'''» و خاصيت اين بد ل آوردن تاءكيد نهى در جمله «'''بيرونشان نكنيد'''» است ، و منظور از «'''من بيوتهن - از خانه هايشان '''» همان خانه هايى است كه زنان قبل از طلاق در آن سكنى داشتند، و به همين جهت فرموده : «'''خانه هايشان '''» با اينكه خانه مال شوهر است .

و جمله «'''و لا يخرجن '''» نهى از بيرون رفتن خود زنان از خانه است ، همچنان كه جمله قبلى نهى شوهران بود از بيرون كردن آنان .

«'''الا ان ياتين بفاحشه مبينه '''» - يعنى مگر آنكه گناهى ظاهر و فاش از قبيل زنا و يا ناسزا و يا اذيت اهل خانه مرتكب شوند، همچنان كه در روايات وارده از ائمه اهل بيت (عليهم السلام ) وارد شده كه فاحشه عبارت از گناهان مذكور است .

«'''و تلك حدود اللّه و من يتعد حدود اللّه فقد ظلم نفسه '''» - يعنى هر كس از احكامى كه براى طلاق ذكر شده كه حدود خدا است تجاوز كند، چنين و چنان مى شود، آرى تمامى احكام الهى حدود اعمال بندگان است ، و كسى كه از آن احكام تجاوز كند در حقيقت از حدود خدا تجاوز كرده و آن را رعايت ننموده ، و كسى كه چنين كند يعنى نافرمانى پروردگار خود كند، به خود ستم كرده است .

«'''لا تدرى لعل اللّه يحدث بعد ذلك امرا'''» - يعنى تو نمى دانى ، چه بسا خداى تعالى بعد از اين امرى پديد آورد، يعنى امرى كه وضع اين زن و شوهر را عوض كند، و راى شوهر در طلاق همسرش عوض شده ، به آشتى با وى متمايل گردد، چون زمام دلها به دست خداست ، ممكن است محبت همسرش در دلش پيدا شود، و به زندگى قبلى خود برگردد.

فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ... وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ

مراد از «'''بلوغ اجل زنان '''» اين است كه به آخر زمان عده نزديك و مشرف شوند، نه اينكه به كلى عده شان سر آيد، چون اگر عده سر بيايد ديگر جمله «'''فامسكوهن '''» معنا نخواهد داشت ، زيرا منظور از اين جمله همان رجوع است كه بعد از عده ديگر رجوعى نيست و منظور از جمله «'''فارقوهن '''» اين است كه در اين چند روزه آخر عده رجوع نكند، تا عده سر آيد و جدايى به كلى حاصل گردد.

و مراد از اينكه فرمود: «'''امساك و نگهدارى زن به طور معروف با شد'''»، اين است كه اگر شوهر خواست برگردد، و از جدايى با زن صرفنظر كند، بايد كه از آن به بعد با او نيكوكارى نموده ، حقوقى را كه خدا براى زن بر مرد واجب كرده رعايت نمايد. و مراد از «'''مفارقت به نحو معروف '''» هم اين است كه حقوق شرعيه زن را احترام بگذارد. پس تقدير كلام چنين مى شود «'''فامسكوهن بمعروف من الشرع او فارقوهن بمعروف من الشرع '''».

«'''و اشهدوا ذوى عدل منكم '''» - يعنى دو نفر مرد عادل از خودتان شاهد بر طلاق بگيريد. و توضيح معناى عدالت در تفسير سوره بقره گذشت .

«'''و اقيموا الشهاده لله '''» - توضيح جمله نيز در سوره بقره بيان شد.

«'''ذلكم يوعظ به من كان يومن باللّه و اليوم الاخر'''» - كلمه «'''ذلك '''» اشاره به مطالب قبل است ، مى فرمايد: اين امر به تقوا و پرهيز از خدا، و اقامه شهادت براى خدا، و اين نهى از تعدى درباره حدود الهى كه گفتيم چنين و چنان است . ممكن هم هست بگوييم اشاره است به همه مطالب گذشته ، چه احكامى كه بيان شد، و چه امر به تقوى و به اخلاص در شهادت و نهى از تعدى در حدود خدا، مى فرمايد: همه اينها مطالبى است كه مؤ منين به وسيله آن ها موعظه مى شوند، به حق ركون نموده از باطل دل كنده مى شوند، و اين تعبير در عين حال اشاره اى هم به اين معنا دارد كه اعراض از اين احكام ، و يا تغيير دادن آن خارج شدن از ايمان است .

معناى جملات آيه شريفه : «'''و من يتق الله يجعل له مخرجا....'''» با توجه به سياق وموضوع آن

وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجْعَل لَّهُ مخْرَجاً ... قَدْراً

مى فرمايد: «'''و من يتق اللّه '''» و هر كس از محرمات الهى به خاطر خدا و ترس از او بپرهيزد، و حدود او را نشكند، و حرمت شرايعش را هتك ننموده ، به آن عمل كند «'''يجعل له مخرجا'''» خداى تعالى برايش راه نجاتى از تنگناى مشكلات زندگى فراهم مى كند، چون شريعت او فطرى است ، و خداى تعالى بشر را به وسيله آن شرايع به چيزى دعوت مى كند كه فطرت خود او اقتضاى آن را دارد، و حاجت فطرتش را بر مى آورد، و سعادت دنيايى و آخرتيش را تاءمين مى كند، و از همسر و مال و هر چيز ديگرى كه مايه خوشى زندگى او و پاكى حياتش ‍ باشد، از راهى كه خود او احتمالش را هم ندهد و توقعش را نداشته باشد روزى مى فرمايد، پس اين ترس را به خود راه ندهد كه اگر از خدا بترسد و حدود او را محترم بشمارد و به اين جهت از آن محرمات كام نگيرد، خوشى زندگيش تاءمين نشود، و به تنگى معيشت دچار گردد، نه ، اينطور نيست ، براى اينكه رزق از ناحيه خداى تعالى ضمانت شده و خدا قادر است كه از عهده ضم انت خود بر آيد.