تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۵: تفاوت میان نسخه‌ها

==توضيح معناى قول مؤمنان جنّى: «و انّا منّا الصّالحون و منّا دون ذالك و كنّا طرائق قددا»==

وَ أَنَّا مِنَّا الصالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذَلِك كُنَّا طرَائقَ قِدَداً

كلمه «'''صلاح '''» به معناى شايستگى است ، در مقابل كلمه «'''طلاح '''» كه به معناى ناشايستگى است ، و مراد از «'''دون ذلك '''» - به طورى كه گفته شده - رتبه اى پايين تر و نزديك به رتبه صالحان است . و ليكن آنچه به نظر ما ظهور دارد اين است كه : كلمه «'''دون '''» به معناى غير است ، خواسته اند بگويند: بعضى از ما صالحند، و بعضى ديگر غير صالح . مويد اين ظهور جمله بعد است كه مى فرمايد: «'''كنا طرائق قددا'''»، ما داراى مسلك هاى متفرق بوديم ، و اين عبارت بر تفرقه و تشتت دلالت دارد. و كلمه «'''طرائق '''» جمع طريقه است كه به معناى روشهايى است كه مورد عمل واقع شده باشد، و كلمه «'''قدد'''» جمع «'''قده '''» است ، كه از مصدر «'''قد'''» و به معناى قطعه است ، و اگر طرائق را به وصف قدد توصيف كرد، به اين مناسبت بود كه هر يك از آن طريقه ها مقطوع از طريقه ديگر است ، و سالك خود را به هدفى غير هدف ديگرى مى رساند، آن مفسرى هم كه كلمه «'''قدد'''» را به راههاى متفرق تفسير كرده برگشت كلامش به همين معنا است .

و ظاهرا مراد از كلمه الصالحون صالحان به حسب طبع اولى است ، آنهايى كه در معاشرت و معامله طبعا اشخاصى سازگارند، نه صالحان به حسب ايمان ، چون اگر منظور صلاحيت به حسب ايمان بود مناسب تر آن بود كه اين آيه بعد از آيه و «'''انا لما سمعنا الهدى امنا به ...'''» قرار گيرد، كه در آن سخن از ايمان آوردن بعد از شنيدن هدايت رفته است .

بعضى از مفسرين گفته اند: «'''طرائق قددا'''» اگر به فتحه خوانده مى شود به خاطر ظرفيت است ، و حرف «'''فى'''» در تقدير است، در حقيقت «'''فى طرائق قددا'''» بوده ، يعنى در مذاهب متفرق.

بعضى ديگر گفته اند: فتحه آن به خاطر حذف مضاف است و تقدير آن ((ذوى طرائق قددا - صاحبان راه هاى متفرق بوده ، اين احتمال هم بعيد نيست كه جمله مذكور استعاره باشد و خواسته باشند خودشان را در اختلاف و تضادى كه دارند تشبيه به طرقى كنند كه هر يك سر از جايى جداگانه در مى آورد.

و معناى آيه اين است كه : بعضى از ما صالحان بالطبع هستند و بعضى غير صالحند، و ما در مذاهب مختلف بوديم (بنا بر اينكه فى در تقدير بگيريم ) و يا صاحب مذاهب مختلف بودى (بنا بر اينكه كلمه ذوى را تقدير بگيريم ) و يا ما خودمان مثل راههاى بريده از هم هستيم ، كه هر كدام از يكجا سر در مى آورد (بنا بر اينكه جمله استعاره باشد).

وَ أَنَّا ظنَنَّا أَن لَّن نُّعجِزَ اللَّهَ فى الاَرْضِ وَ لَن نُّعْجِزَهُ هَرَباً

در اينجا كلمه «'''ظن '''» كه «'''ظننا'''» ماضى آن است به معناى علم يقينى است ، و مناسب تر آن است كه مراد از اينكه گفتند: «'''لن نعجز اللّه فى الارض '''» اين باشد كه نمى توانيم در زمين از راه فساد در ارض ‍ جلو خواست خدا را بگيريم ، و او را عاجز سازيم ، و نگذاريم نظامى كه در زمين جارى كرده جارى شود، چون افساد خود آنان هم اگر محقق شود، تازه يكى از مقدرات خود خدا است ، نه اينكه خدا را عاجز ساخته باشند. و نيز مراد از جمله «'''و لن نعجره هربا'''» اين باشد كه اگر خدا بخواهد ما را دستگير كند نمى توانيم از چنگ او بگريزيم ، و او نتواند به ما دست يابد.

ولى بعضى از مفسرين گفته اند: معناى جمله اول اين است كه ما تا چندى كه در زمين هستيم نمى توانيم خدا را عاجز سازيم . و معناى جمله دوم اين است كه نمى توانيم به آسمان بگريزيم ، در نتيجه معناى آيه اين است كه نه در زمين مى توانيم خدا را عاجز كنيم و نه در آسمان . ليكن خواننده خود مى داند كه اين معنا درست نيست .

وَ أَنَّا لَمَّا سمِعْنَا الهُْدَى ءَامَنَّا بِهِ فَمَن يُؤْمِن بِرَبِّهِ فَلا يخَاف بخْساً وَ لا رَهَقاً

منظور از كلمه «'''هدى '''» قرآن است به اين اعتبار كه متضمن هدايت است ، و كلمه «'''بخس'''» به معناى نقص است ، اما نه هر نقصى ، بلكه نقص بر سبيل ظلم ، و كلمه «'''رهق '''» به معناى فرا گرفتن و احاطه كردن ناملايمات به انسان است .