الضحى ٣

مَا وَدَّعَکَ‌ رَبُّکَ‌ وَ مَا قَلَى‌

ترجمه

که خداوند هرگز تو را وانگذاشته و مورد خشم قرار نداده است!

كه پروردگارت نه تو را واگذاشته و نه دشمن داشته

[كه‌] پروردگارت تو را وانگذاشته، و دشمن نداشته است.

که خدای تو هیچ گاه تو را ترک نگفته و بر تو خشم ننموده است (چهل روز بر رسول وحی نیامد، دشمنان به طعنه گفتند: خدا از محمد قهر کرده. این آیه رد بر آنهاست).

که پروردگارت تو را رها نکرده و مورد خشم و کینه قرار نداده است.

كه پروردگارت تو را ترك نكرده و بر تو خشم نگرفته است.

که پروردگارت با تو بدرود نکرده و بی‌مهر نشده است‌

كه پروردگارت نه تو را فروگذاشته و نه دشمن داشته است.

پروردگارت تو را رها نکرده است و دشمن نداشته است و مورد خشم قرار نداده است.

(که) پروردگارت تو را وانگذاشته و دشمن نداشته است.

بدرودت نگفت پروردگارت و نه خشمگین شد

الضحى ٢	آیه ٣	الضحى ٤
سوره : سوره الضحى نزول : ٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مَا وَدَّعَکَ»: تو را ترک و رها نکرده است. به ترک تو نگفته است. «مَا قَلَی»: خشم نگرفته است و دشمن نداشته است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ مَا نَتَنَزَّلُ‌ إِلاَّ بِأَمْرِ... (۲)

تفسیر

• آيات ۱ - ۱۱، سوره ضحى
• مقصود از اينكه خطاب به پيامبر (صلى الله عليه و آله ) فرمود خدا تو را ((يتيم )) و((ضالّ)) يافت . چند وجه در اين باره
• نقل اقوال مفسرين در مراد از ضلالت در آيه شريفه
• تو يتيم بودى و درد يتيمى كشيده اى ، پس بر يتيم قهر مكن . تهيدست بوده اى و طعمفقر چشيده اى ، پس سائل را از خود مران و...
• رواياتى درباره نزول آيه : ((و لسوف يعطيك ربّك فترضى ))، شفاعت ، و معناى آيه: ((و امّا بنعمة ربّك فحدث ))و...

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، هرگز ارتباط خود را با پیامبر(ص) قطع نکرده و به آن حضرت بى اعتنا نبود. (ما ودّعک ربّک) «تودیع» - که در بدرقه مسافر و ترک کردن او متعارف شده است - در این آیه به معناى ترک است (مفردات). فعل هاى «ما ودّع» و «ما قلى»، براساس شأن نزول هایى که براى این سوره ذکر کرده اند، به مقطع خاصى از عمر پیامبر(ص) نظر دارد که نزول وحى در آن مقطع متوقف شده بود; ولى به قرینه آیات بعد - که از آخرت آن حضرت و نیز دوران خردسالى او سخن گفته است - تمام حالات و زمان هاى وجود مبارک پیامبر(ص) مراد است.

۲ - خداوند، تدبیرکننده امور پیامبر(ص) و مربّى او است. (ربّک)

۳ - توجّه پیامبر(ص)، به ربوبیت و عنایت ویژه خداوند به او، مایه اطمینان آن حضرت به قطع نشدن ارتباط الهى با او است. (ما ودّعک ربّک)

۴ - خداوند، هرگز از پیامبر(ص) ناراحت نشد و بر آن حضرت خشم نکرد. (و ما قلى) «قِلى» (مصدر «قَلى»); یعنى، شدت تنفّر و مبغوض داشتن. (مفردات)

۵ - خداوند، پیوند خود را با کسانى که مبغوض او هستند، قطع خواهد کرد. (ما ودّعک ربّک و ما قلى) جمله «ماقلى»، در صدد نفى علت تودیع و به منزله تعلیل براى جمله اول است.

۶ - با وجود ربوبیت و عنایت ویژه خداوند به پیامبر(ص)، موردى براى خشم و بى مهرى به آن حضرت وجود نداشت. (ربّک و ما قلى)

۷ - خداوند، در تأکید بر قطع نشدن ارتباط او با پیامبر(ص) و ناخرسند نبودن از آن حضرت، به نور خورشید و تاریکى شب سوگند یاد کرده است. (و الضحى . و الّیل إذا سجى . ما ودّعک ربّک و ما قلى) این آیه، جواب قسم هایى است که در آغاز سوره آمده بود.

۸ - پیدایش وقفه اى کوتاه در نزول وحى بر پیامبر(ص)، جلوه اى از ربوبیت خداوند و در راستاى تدبیر امور رسالت آن حضرت بود. (ربّک) در شأن نزول هاى متعدد و ناهماهنگ درباره این سوره، این نکته مورد اتفاق است که در نزول پیاپى آیات قرآن، درنگى پدید آمد که پیامبر(ص) را غمگین و مورد شماتت دشمن قرار داد و آیات این سوره، براى آن حضرت مایه تسلاى خاطر گردید. تعبیر «ربّک» بیانگر آن است که همین وقفه نیز، جلوه ربوبیت و تدبیر خداوند بوده و آن حضرت را در مسیر دریافت و ابلاغ پیام هاى الهى، تقویت کرده است.

۹ - تأخیر وحى در برهه اى از دوران نزول قرآن، پیامبر(ص) را نگران ساخته، در معرض زخم زبان دشمن قرار داد. (ما ودّعک ربّک و ما قلى) لحن آیه شریفه و همراه بودن آن با سوگندهاى خداوند، بیانگر اضطراب و رنجیدگى پیامبر(ص) و در صدد آرامش بخشیدن و تسلاى خاطر دادن به آن حضرت است.

روایات و احادیث

۱۰ - «عن أبى جعفر(ع) فى قوله «ما ودّعک ربّک و ما قلى» و ذلک أنّ جبرئیل أبْطَأ عن رسول اللّه(ص) ... فقالت خدیجة لعلّ ربّک قد ترکک فلایرسل إلیک فأنزل اللّه تبارک و تعالى، «ما ودّعک ربّک و ما قلى»; از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند «ما ودّعک ربّک و ما قلى» روایت شده که فرمود: داستان چنین بود که آمدن جبرئیل نزد رسول خدا(ص) چندى به تأخیر افتاد ...خدیجه گفت: شاید پروردگارت تو را ترک کرده که دیگر [فرشته اى] به سویت نمى فرستد. پس خداى تبارک و تعالى این آیه را نازل فرمود: «ما ودّعک ربّک و ما قلى»».

موضوعات مرتبط

• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۹
• تدبیر خدا: مشمولان تدبیر خدا ۲
• خدا: ربوبیت خدا ۲، ۶; قطع رابطه خدا ۵; نشانه هاى ربوبیت خدا ۸
• ذکر: ذکر ربوبیت خدا ۳; ذکر لطف خدا ۳
• سوگند: فلسفه سوگند به تاریکى شب ۷; فلسفه سوگند به نور خورشید ۷
• قرآن: سوگندهاى قرآن ۷
• لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۶
• مبغوضان خدا :۵
• محبوبان خدا :۴
• محمد(ص): تداوم وحى به محمد(ص) ۱; زمینه زخم زبان به محمد(ص) ۹; زمینه زخم زبان دشمنان محمد(ص) ۹; عوامل اطمینان محمد(ص) ۳; عوامل نگرانى محمد(ص) ۹; فضایل محمد(ص) ۱، ۴، ۶، ۷; مربى محمد(ص) ۲، ۶، ۸
• وحى: آثار انقطاع وحى ۹; رد انقطاع وحى ۱; فلسفه انقطاع وحى ۱۰; منشأ انقطاع وحى ۸; موانع انقطاع وحى ۳