تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۲۵: تفاوت میان نسخه‌ها

بعد از آن كه اين نكته را به ايشان خاطرنشان كردى، خدا را حمد و ثنا كن، به حمد و ثنائى كه از آثار ملكيت على الاطلاق او باشد. چرا كه هيچ چيز مانند او در ذات و يا در صفات نيست، تا بتواند آن طور كه وثنيت دوگانه پرستان و اهل كتاب از نصارا و يهود و قدماى مجوس، در باره ملائكه و جنّ و يا مسيح و يا عزير و يا احبار خود پنداشته اند، فرزند او باشد. و يا آن طور كه دوگانه پرستان وثنى ها و ستاره پرستان و شيطان پرستان پنداشته اند، بدون اشتقاق و پدر فرزندى شريك او باشد. و يا آن كه علاوه بر شريك بودن، مافوق او هم باشند و نسبت به خدا ولايت داشته، آنچه كه خدا از اصلاحش عاجز بماند، آن ها به خاطر قدرت بيشترى كه نسبت به خدا دارند و بر حق تعالى غلبه دارند، اصلاح كنند.

و به عبارت ديگر: هيچ چيزى هم جنس او نيست، تا اگر پایين تر از اوست، فرزند او، و اگر مساوى با اوست، شريك او، و اگر مافوق اوست، ولىّ و غالب بر او در مُلك باشد.

اين آيه، در حقيقت ثنائى است بر خدا، به داشتن ملكيت على الاطلاق كه بر آن متفرع مى شود نفى فرزند و شريك و ولىّ. و به همين جهت، به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» امر فرمود: او را تحميد كند، نه تسبيح، با اين كه آنچه در اين ثنا آمده از نفى فرزند و شريك و ولىّ، صفات سلبى است، كه مناسب با نفى آن تسبيح است، نه تحميد (دقت فرمایيد).

خداى سبحان، آيه را با جملۀ «وَ كَبِّرهُ تَكبِيراً» ختم كرده، و اين تكبير (بزرگتر دانستن) را مطلق آورده و نفرموده: از چه چيز بزرگتر است، و اين، بدان جهت است كه بعد از توصيف و تنزيه قبلى، متذكر شود به اين كه: خدا از هر وصفى كه شما بكنيد و از هر حمد و ثنایى كه بگویيد، بزرگتر است.  

و لذا جملۀ معروف: «اللّهُ أكبَر» را اين طور تفسير كرده اند كه: خدا بزرگتر از آن است كه در وصف كسى بگنجد. و همين تفسير، از امام صادق «عليه السلام» روايت شده. و اگر به معناى بزرگتر از هر چيز باشد، خالى از شرك نخواهد بود. براى اين كه ساير موجودات را در بزرگى شريك او، ولىّ خدا را بزرگتر از آن ها دانسته ايم. و ساحت مقدس او، اجلّ و عزيزتر از آن است كه كسى و يا چيزى در امرى از امور و وصفى از اوصاف، شريك او باشد.

 

و از لطایفى كه در اين سوره به كار رفته، اين است كه اولين آيه اش، با «تسبيح»، افتتاح و آخرين آيه اش با «تحميد» افتتاح، و با «تكبير»، اختتام يافته است.