يَعَض
«یَعَضُّ» از مادّه «عَضّ» (بر وزن سدّ) به معناى گاز گرفتن با دندان است، و معمولاً این تعبیر در مورد کسانى که از شدت حسرت و تأسف ناراحتند، به کار مى رود، چنان که در فارسى نیز ضرب المثل است که فلان کس «انگشت حسرت به دندان مى گزید» (ولى در عربى به جاى انگشت، دست گفته مى شود، و شاید رساتر باشد، چون همیشه انسان در چنین حالاتى انگشت نمى گزد بلکه گاه پشت دست را مى گزد، مخصوصاً در زبان عربى بسیار مى شود که: همچون آیه مورد بحث، «یَدَیْهِ» یعنى هر دو دست، گفته مى شود که شدت تأسف و حسرت را به طرز گویاترى بیان مى کند).
ریشه کلمه
- عضض (۲ بار)
قاموس قرآن
به دندان گرفتن. «عَضَّهُ عَضاً امسكه باسنانه». [آل عمران:119]. چون به خلوت شوند از خشم بر شما سرانگشتان بگزند. دندان گرفتن انگشت گاهى از خشم است چنانكه در آيه و گاهى از حسرت و تأسف است چنانكه در: [فرقان:27]. روزى ظالم از شدت تأسف هر دو دست را به دندان گيرد و گويد: ايكاش راه رسول را مىرفتم. و شايد «يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ» كنايه از ندامت باشد نه آنكه واقعاً دستهاى خويش را به دندان خواهد گرفت. از ابن عباس نقل شده كه آيه درباره عقبة بن ابن معيط و ابّى بن خلف نازل شده. در اين صورت لام «الظالم» براى عهد است ولى ظهور آيه در عموم است و مورد مخصّص نيست. اين كلمه فقط در دو مورد فوق ذكر شده است.
