تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۴۹: تفاوت میان نسخه‌ها

سوره «فلق» مكّى است و پنج آيه دارد:

معنى «'''فلق '''» در «'''قل أعوذ بربّ الفلق '''» و مفاد «'''و من شرّ ما خلق '''»:

* «'''قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ الْفَلَقِ'''»:

مصدر «'''عوذ'''» كه كلمه «'''أعوذ'''» متكلّم وحده از مضارع آن است، به معناى حفظ كردن خويش و پرهيز دادن از شرّ از راه پناه بردن به كسى است كه مى تواند آن شرّ را دفع كند، و كلمه «'''فلق'''» - به فتحه اول و سكون دوم - به معناى شكافتن و جدا كردن است. و اين كلمه در صورتى كه با دو فتحه باشد، صفت مشبّهه اى به معناى مفعول خواهد بود. نظير «'''قَصَص'''» به دو فتحه (چون قِصَص به كسره اول و فتحه دوم جمع قصه است)، كه به معناى مقصوص يعنى حكايت شده، و يا نقل شده است، و غالبا اين كلمه بر هنگام صبح اطلاق مى شود، و «فلق» يعنى آن لحظه اى كه نور گريبان ظلمت را مى شكافد و سر بر مى آورد.

ولى بعضى از مفسّرين گفته اند: مراد از كلمۀ «'''فلق '''» هر چيزى است كه از كتم عدم به وسيله خلقت سر بر آورد. براى اين كه خلقت و ايجاد در حقيقت شكافتن عدم، و بيرون آوردن موجود به عالم وجود است. در نتيجه، «ربّ فلق»، مساوى با «ربّ مخلوق» است.

* «'''مِن شرِّ مَا خَلَقَ'''»:

* «'''وَ مِن شرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَب'''»:

در صحاح مى گويد: كلمه «'''غسق'''» به معناى اولين مرحله از ظلمت شب است. وقتى گفته مى شود: «'''قد غسق اللّيل'''»، معنايش اين است كه تاريكى شب فرا رسيد، و غاسق شب، آن ساعتى است كه شفق سمت مغرب ناپديد شود.

و كلمۀ «'''وقوب '''» كه مصدر فعل ماضى «'''وقب '''» است، به معناى داخل شدن است.

در نتيجه معناى آيه اين مى شود: و از شرّ شب وقتى كه با ظلمتش داخل مى شود. و اگر در آيه شريفه شرّ را به شب نسبت داده ، به خاطر اين بوده كه شب با تاريكيش، شرير را در رساندن شرّ كمك مى كند. و به همين جهت مى بينيم شرورى كه در شب واقع مى شود، بيشتر از شرور واقع در روز است. علاوه بر اين، انسان كه مورد حمله شرور است، در شب ناتوان تر از روز است.

ولى بعضى گفته اند: مراد از كلمه «'''غاسق '''» خصوص شب نيست، بلكه هر شرّى است كه به آدمى هجوم بياورد، هرچه مى خواهد باشد.

ذكر خصوص شرّ شبانگاه، شرّ ساحران و شرّ حاسد بعد از ذكر «'''من شرّ ما خلق '''»، ازباب اهتمام به اين سه شرط است.

در آيه اول، مطلق شرّ را ذكر كرد و در آيه دوّم، خصوص «'''شرّ غاسق '''» را ياد آور شد. و اين، خود از باب ذكر خاص بعد از عام است، تا اهتمام بيشتر نسبت به خاص را برساند. در اين سوره، بعد از ذكر شرّ عام، به خصوص سه شرّ اهتمام شده است: يكى شرّ شب، وقتى داخل مى شود.

* «'''وَ مِن شرِّ النَّفَّاثَاتِ فى الْعُقَدِ'''»:

و نظير اين آيه در تصديق سحر، آيه زير است كه در داستان هاروت و ماروت مى فرمايد: «'''فيتعلّمون منهما ما يفرّقون به بين المرء و زوجه و ما هم بضارّين به من أحد إلّا بإذن الله '''». و نيز نظير آن، آيه اى است كه سخن از ساحران فرعون دارد.

ولى بعضى از مفسّرين گفته اند: آيه مورد بحث، نظرى به سحر ندارد، بلكه مرادش از دمندگان در گره ها، آن زنانى است كه با تسويلات خود تصميم هاى شوهران را از ايشان مى گيرند و رأى شوهران را به آن جانبى متمایل مى كنند كه خودشان صلاح مى دانند و دوست دارند. پس ‍ مراد از كلمۀ «عُقَد» - كه جمع «'''عقده '''» است - رأى، و مراد از «'''نفث در عقد'''» - به طور كنايه - سست كردن تصميم شوهر است؛ ولى اين معنايى دور از ذهن است.

* «'''وَ مِن شرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسدَ'''»:

بعضى از مفسرين گفته اند: اين آيه شامل چشم زدن اشخاص شورچشم نيز مى شود. چون چشم زدن هم ناشى از نوعى حسد درونى مى گردد. شخص حسود وقتى چيزى را ببيند كه در نظرش بسيار شگفت آور و بسيار زيبا باشد، حسدش تحريك شده، با همان نگاه، زهر خود را مى ريزد.