تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۲۳: تفاوت میان نسخه‌ها

مثلا يك دانه گردو را اگر در نظر بگيريم، مى بينيم كه اگر در زير زمين قرار گيرد - البته نه هر قرارى،  بلكه قرارى كه واجد شرايط نمو باشد، يعنى رطوبت به مقدار لازم، و حرارت و ساير شرايط را به مقدار لازم داشته باشد - مغز آن شروع مى كند به نمو، و چاق شدن، تا آن جا كه پوست را می شكند، و از لاى پوست بيرون مى شود، و هر روز بر ابعاد حجمش افزوده مى شود، و همچنان زيادتر مى گردد تا از خاك سر در آورد. بيرون خاك نيز بلندتر، و ضخيم تر مى شود تا به صورت درختى نيرومند و سبز و باردار در آيد.

همچنين اگر يك نوع از انواع حيوانات را، مثلا گوسفند را در نظر بگيريم، مى بينيم كه آن نيز بدون شك از همان ابتداء كه تكون پيدا مى كند، و در شكم مادر به صورت جنينى در مى آيد، متوجه به سوى غايت نوعيه اش مى باشد، و آن غايت، عبارت است از گوسفندى كامل آن گوسفندى كه خواص و آثار گوسفندى دارد. اين حيوان نيز از راهى كه تكوين پيش پايش قرار داده، به راهى ديگر منحرف نمى گردد، و غايت خود را فراموش نمى كند، و هرگز ديده نشده كه روزى از روزها گوسفند به سوى غير غايت خود سير كند، مثلا راه فيل را پيش بگيرد، و يا بخواهد درخت گردو شود.

و اين توجه تكوينى از آن جا كه مستند به خداى تعالى است، نامش را «هدايت عام الهى» مى گذاريم، و - همان طور كه متذكر شديم - اين هدايت تكوينى، در هدايت هيچ نوعى از مسير تكوينى آن خطا نمى رود، بلكه با استكمال تدريجى و به كار بستن قوا و ادواتى كه مجهز به آن ها است، براى آسانى مسير، آن را به غايت نهايى سوق مى دهد. همچنان كه فرموده: «رَبُّنَا الَّذِى أعطَى كُلَّ شَئ خَلقَهُ ثُمَّ هَدَى». و نيز فرموده: «الَّذِى خَلَقَ فَسَوَّى * وَ الَّذِى قَدَّرَ فَهَدَى * وَ الَّذِى أخرَجَ المَرعَى * فَجَعَلَهُ غُثَاءً أحوَى».

مردمى كه طرز تفكرشان درباره حقيقت زندگى انسان در دنيا اين باشد كه صرفا موجودى هستيد مادى، و به جز زندگى دنياى زودگذر كه با مرگ خاتمه مى يابد، زندگى ديگرى ندارند، و نيز طرز تفكرشان درباره آغاز و سرانجام جهان اين باشد كه در دار هستى، جز اسباب مادى كه يكى پس از ديگرى موجود مى شود، و سپس تباه مى گردد، چيز ديگرى نيست. چنين مردمى وقتى مى خواهند براى اجتماع خود سنت هايى مقرر سازند، طورى آن را مقرر مى كنند كه تنها لذائذ و كمالات محسوس و ماديشان را تأمين كند، و ماوراى آن سعادتى نخواهد بود.