۱۷٬۰۴۳
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۲۱: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←تمثيلى متضمن رد و ابطال پندار مشركين درباره اينكه خدا از مخلوقات خود شركايى دارد
| خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
<span id='link164'><span> | <span id='link164'><span> | ||
== | ==تمثيلی در باره ابطال پندار مشركان، كه خدا از مخلوقات خود، شركايى دارد == | ||
«'''ضرَب لَكُم مَّثَلاً مِّنْ أَنفُسِكُمْ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَت | «'''ضرَب لَكُم مَّثَلاً مِّنْ أَنفُسِكُمْ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَت أَيْمَانُكُم مِّن شرَكاءَ فى مَا رَزَقْانَكمْ فَأَنتُمْ فِيهِ سوَاءٌ تخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكمْ أَنفُسكُمْ ...'''»: | ||
كلمۀ «مِن» در جمله «مِن أنفُسَکُم» براى ابتداء غايت است. يعنى خداوند براى شما مَثَلى زده كه از خود شما اخذ شده، و از حالات خود شما گرفته شده. آنگاه با جملۀ «هَل لَكُم» شروع به آن مَثَل مزبور شده است، و استفهام آن، انكارى است. | |||
و اين | |||
و كلمۀ «مَا» در جملۀ «مِن مَا مَلَكَت» نوعيت را مى رساند. يعنى از نوع آنچه شما مالكيد، از قبيل بردگان و كلمۀ «مِن» در جمله «مِن شُرَكَاء» زيادى است. و «شُرَكَاء» مبتدا، و جملۀ «فَأنتُم فِيهِ سَوَاء»، تفريع بر شركت است. و كلمۀ «أنتُم»، خطابى است كه از طريق غلبه شامل بردگان و مالكين آنان مى شود. | |||
و جملۀ «تَخَافُونَهُم كَخِيفَتِكُم أنفُسَكُم» به اين معنا است كه: مى ترسيد مملوك هاى شركاء در تصرف مال مشترك استبداد به خرج دهند، همان طور كه مى ترسيد كه شركاى آزاد و مثل خودتان در مال مشترك تصرف كنند، بدون اين كه اجازه و رضايتى از شما كسب كرده باشند. | |||
و اين مَثَلى است كه خداى تعالى براى بطلان پندار مشركان زده، كه براى خدا شريك هايى از مخلوقات خود او گرفته اند، و آن ها را چون خدا «إله» و «ربّ» پنداشته اند، و اين مَثَل را به صورت استفهام انكارى آورده، مى پرسد: | |||
آيا هيچ در بين مملوك ها و غلام و كنيزهاى شما غلام و كنيزى يافت مى شود كه در اموال شما كه خدا روزی تان كرده، شريك شما باشند؟ با اين كه آن ها مملوك شمايند، و شما مالك خود آن ها و اموال آن هاييد؟ و آيا هيچ تصور دارد كه مملوك شما آن چنان شريك شما شود كه بترسيد بدون اجازه و رضايت شما در اموال شما تصرف كند؟ همان طور كه مى ترسيد شريك هايى كه مثل شما آزادند، در اموالتان تصرف كنند؟ آيا هيچ چنين چيزى ممكن است؟ | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۵ </center> | ||
نه، ابدا چنين چيزى تصور ندارد، و ممكن نيست مملوك شريك مولاى خود باشد، و در اموال او تصرف كند. و وقتى چنين چيزى جايز نيست، پس چطور جايز است كه بعضى از مخلوقات خدا، چون جن يا مَلَك، با اين كه عبيد و مملوك اويند، شريك او در ملك او باشند و إله و ربّ جداگانه اى باشند؟! | |||
آنگاه مثالى را كه آورده با جملۀ «كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَومٍ يَتَفَكَّرُون» خاتمه داده، تا زمينه اى براى آيه بعد باشد. | |||
«'''بَلِ اتَّبَعَ الَّذِينَ ظلَمُوا أَهْوَاءَهُم بِغَيرِ عِلْمٍ فَمَن يَهْدِى مَنْ أَضلَّ اللَّهُ وَ مَا لهَُم مِّن نَّاصِرِينَ'''»: | |||
و | كلمۀ «بَل»، اعراض از مطالب قبل را افاده مى كند، و در اين جا از مطلبى كه از ذيل آيه قبلى استفاده مى شد، اعراض شده، و تقدير چنين است: «اين مشركان، شرك خود را بر اساس تعقل بنا ننهاده اند، بلكه از هواهاى خود پيروى كردند، بدون اين كه علمى داشته باشند». | ||
پس معلوم مى شود كه | و مقتضاى ظاهر اين بود كه بفرمايد: «بَل اتَّبَعَ الَّذِينَ أشرَكُوا: بلكه مشركان هواهاى خود را پيروى كردند»، ولى اين طور نفرمود و به جايش فرمود: «بَل اتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا: بلكه كسانى كه ستم كردند، هواهاى خود را پيروى نمودند»، تا بدين وسيله ضلالتى كه بعدا در آيه «فَمَن يَهدِى مَن أضَلَّ الله: چه كسى هدايت مى كند كسى را كه خدا به خاطر ظلمش گمراه كرد» به ايشان نسبت مى دهد، تعليل كرده باشد، به اين كه چون ظالم بودند. | ||
پس جمله | |||
پس معلوم مى شود كه ظلم، إضلال الهى را در پى دارد، همچنان كه در جاى ديگر فرموده: «يُثَبِّتُ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالقَولِ الثَّابِتِ فِى الحَيَوة الدُّنيَا وَ فِى الآخِرَة وَ يُضِلُّ اللهُ الظَّالِمِينَ وَ يَفعَلُ اللهُ مَا يَشَاءُ». | |||
پس جمله «فَمَن يَهدِى مَن أضَلَّ اللهُ» استفهامى است انكارى، كه مى رساند مشركان، پيرو هواى نفس بايد از نعمت هدايت مأيوس باشند، هر چند كه حق برايشان ظاهر شده باشد. براى اين كه ستم كردند، و ستم باعث اين شد كه ما گمراهشان كنيم. و در كلام خداى تعالى، مكرر آمده كه فرموده: «إنَّ اللهَ لَا يَهدِى القَومَ الظَّالِمِين: خدا، مردم ستمگر را هدايت نمى كند». | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۶ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۶ </center> | ||
«'''وَ مَا لَهُم مِن نَاصِرِين'''» - اين جمله، نجات ايشان را به كمك ياوران نفى مى كند، و حاصلش اين است كه: بعد از آن كه از ناحيه خودشان نتوانستند از ضلالت نجات يابند، چون خدا گمراهشان كرده بود، از ناحيه ديگران هم، هيچ ياورى براى نجات ندارند. و اين كه كلمۀ «نَاصِرِين» را جمع آورده، دلالت مى كند بر اين كه غير ايشان، ياورانى از قبيل شفيعان دارند. | |||
و اين حرف كه كسى بگويد | و اين حرف كه كسى بگويد «معناى نفى ناصران براى ايشان، اين است كه: يك نفر از ايشان، يك نفر ناصر ندارد. چون مشهور از مقابله جمع با جمع، همين معنا است» درست نيست. براى اين كه حرف مزبور، همه جا، جارى نمى شود. | ||
و معناى | و معناى آيه، اين است كه: بلكه كسانى كه با شرك ظلم كردند، هواهاى نفس خود را بدون علم پيروى نمودند، و در نتيجه خدا به كيفر ظلمشان گمراهشان كرد، و ديگر هيچ راهنمايى كه هدايتشان كند، نيست، و هيچ ياورانى كه ياری شان كنند، ندارند. | ||
«'''فَأَقِمْ وَجْهَك لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطرَت اللَّهِ الَّتى فَطرَ النَّاس عَلَيهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِك الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لَكِنَّ أَكثرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ'''»: | «'''فَأَقِمْ وَجْهَك لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطرَت اللَّهِ الَّتى فَطرَ النَّاس عَلَيهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِك الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لَكِنَّ أَكثرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ'''»: | ||
حرف | حرف «فاء» كه در اول آيه است، مى رساند كه كلام در آيه، فرع و نتيجه مطالبى است كه در خصوص مبدء و معاد از آيات قبل استفاده مى شد، و معنايش اين است كه: | ||
وقتى ثابت شد كه خلقت و تدبير، تنها از آنِ خداست، و او را شريكى نيست، و او به زودى خلق را مبعوث نموده و به حساب مى كشد، و نيز معلوم شد كه در آن روز، كسى كه از او اعراض كرده باشد، و رو به غير او آورده باشد، راه نجاتى ندارد. پس روى دل به سوى دين كن، و ملازم آن باش، كه آن همان دينى است كه خلقت الهى، بدان دعوت مى كند. | |||
بعضى از | بعضى از مفسران گفته اند: «كلام در اين آيه، فرع و نتيجه تسليتى است كه از سياق بيان سابق استفاده مى شد، و حق مطلب را مى رسانيد، و مى فرمود: مشركان به خاطر ظلمشان پيروى كردند هواها را، و از تعقل صحيح اعراض نمودند، و در نتيجه خدا گمراهشان كرد، و به هيچ ناصرى، اجازه يارى و هدايتشان را نداد، و به هيچ نجات دهنده اى اجازه نداد كه از ضلالت نجاتشان دهد. نه تو، و نه غير تو. پس تو از هدايت ايشان مأيوس باش، و تنها به خودت و به مؤمنانى كه پيرويت كردند، بپرداز، و روى دل خود و پيروانت را به سوى دين كن». | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۷ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶۷ </center> | ||
بنابراين، مراد از «اقامه وجه براى دين»، روى آوردن به سوى دين، و توجه بدان بدون غفلت از آن است. مانند كسى كه به سوى چيزى روى مى آورد، و همه حواس و توجهش را معطوف بدان مى كند، به طورى كه ديگر به هيچ طرف، نه راست و نه چپ، رو بر نمى گرداند و ظاهرا «لام» در دين، «لام» عهد است، و در نتيجه مراد از «دين»، اسلام خواهد بود. | |||
كلمۀ «حَنِيفاً»، حال از فاعل «أقم» است، و ممكن هم هست حال از «دين» و يا حال از «وجه» باشد، اما اولى، ظاهرتر و با سياق مناسب تر است. و كلمه مذكور از ماده «حنف» است، كه به معناى تمايل دو پا به سوى وسط مى باشد، و در آيه منظور اعتدال است. | |||
