تفسیر:المیزان جلد۹ بخش۱: تفاوت میان نسخه‌ها

==پنج صفت براى مؤ منين حقيقى ==

اين دو آيه و آيه بعدى آنها خصائص و امتيازات مردانى را كه به معناى حقيقى كلمه ، مؤ من هستند بيان نموده و اوصاف كريمه و ثواب جزيلشان را برمى شمارد تا بدين وسيله جمله سابق را كه فرموده بود: «''' فاتقوا الله و اصلحوا ذات بينكم '''» تاكيد نمايد.

و معلوم است كه سه صفت اول از اعمال قلب و دو صفت اخير از اعمال جوارح است ، و در ذكر آن رعايت ترتيب واقعى و طبيعى آن شده است ، چون نور ايمان به تدريج در دل تابيده مى شود و همچنان رو به زيادى مى گذارد تا به حد تمام رسيده و حقيقتش كامل شود. مرتبه اول آن كه همان اثر قلب است عبارت است از وجل و ترس و تكان خوردن دل در هنگام ذكر خدا، و جمله «''' انما المومنون الذين اذا ذكر الله وجلت قلوبهم '''» اشاره به آن است .

و اين ايمان همچنان رو به انبساط نهاده و شروع به ريشه دواندن در دل مى كند، و در اثر سير در آيات داله بر خداى تعالى و همچنين آياتى كه انسان را به سوى معارف حقه رهبرى مى كند در دل شاخ و برگ مى زند، بطورى كه هر قدر مؤ من بيشتر در آن آيات سير و تامل كند ايمانش ‍ قوى تر و زيادتر مى گردد، تا آنجا كه به مرحله يقين برسد، و جمله «''' و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا '''» اشاره به آن است .

وقتى ايمان انسان زياد گشت و به حدى از كمال رسيد كه مقام پروردگارش را و موقعيت خود را شناخت ، و به واقع مطلب پى برد، و فهميد كه تمامى امور به دست خداى سبحان است ، و او يگانه ربى است كه تمام موجودات به سوى او بازگشت مى كنند در اين موقع بر خود حق و واجب مى داند كه بر او توكل كرده و تابع اراده او شود، و او را در تمامى مهمات زندگى خود وكيل خود گرفته به آنچه كه او در مسير زندگيش ‍ مقدر مى كند رضا داده و بر طبق شرايع و احكامش عمل كند، اوامر و نواهيش را بكار بندد؛ و جمله و «''' على ربهم يتوكلون '''» اشاره به همين معنا است .

و وقتى ايمان به حد كاملش در دل مستقر گرديد قهرا انسان به سوى عبوديت معطوف گشته و پروردگار خود را به خلوص و خضوع عبادت مى كند، و اين عبادت همان نماز است ، علاوه ، به سوى اجتماع نيز معطوف گشته حوائج اجتماع خود را برآورده مى كند، و نواقص و كمبوديها را جبران مى نمايد، و از آنچه خدا ارزانيش داشته از مال و علم و غير آن انفاق مى نمايد، و آيه «''' الذين يقيمون الصلوه و مما رزقناهم ينفقون '''» همين معنا را مى رساند. از آنچه گذشت روشن گرديد كه جمله «''' زادتهم ايمانا '''» اشاره است به زيادى از جهت كيفيت ، يعنى ايمانشان رو به شدت و كمال مى گذارد؛ پس اينكه بعضى از مفسرين آن را به معناى زياد شدن كميت وعدد مؤ منين گرفته اشتباه است .

اين حكمى است كه خداوند كرده و فرموده : ايمان حقيقى تنها در دل آن كسانى ثابت و مستقر گشته كه داراى پنج صفت بالا باشند، و به همين جهت هم اجر كريم ايشان را مطلق ذكر كرده و توضيح نداده كه چيست بلكه فرموده : «''' لهم درجات عند ربهم '''» . پس صفات كمال و ثواب و اجر عظيمى كه اينگونه مردم دارند همان صفات و ثواب و اجرى است كه مؤ منين حقيقى داراى آنند.

مراد از درجات در: «''' لهم درجات عند ربهم '''» مراتب قرب به خدا است

و اينكه فرمود: «''' لهم درجات عند ربهم و مغفره و رزق كريم '''» ، كلمه «''' مغفرت '''» به معناى گذشت الهى از گناهان است ، و «''' رزق كريم '''» نعمتهاى بهشتى است كه نيكان از آن ارتزاق مى كنند، و اين تعبير در چند جاى قرآن واقع شده ، مانند آيه «''' فالذين امنوا و عملوا الصالحات لهم مغفره و رزق كريم ، و الذين سعوا فى اياتنا معاجزين اولئك اصحاب الجحيم '''» و امثال آن .

و از همين جا معلوم مى شود كه منظور از «''' درجات '''» در جمله «''' لهم درجات عند ربهم '''» مراتب قرب و منزلت و درجات كرامت معنوى است ، و همينطور هم هست ، براى اينكه مغفرت و جنت از آثار مراتب قرب به خداى سبحان و فروع آن است.  

البته درجاتى كه خداى تعالى در اين آيه براى مؤ منين نامبرده اثبات مى كند تمامى آن براى فرد فرد مؤ منين نيست ، بلكه مجموع آن براى مجموع مؤ منين است ، براى اينكه درجات مذكور از آثار و لوازم ايمان است ، و چون ايمان داراى مراتب مختلفى است ، لذا درجات هم كه خداوند به ازاى آن مى دهد مختلف مى باشد، بعضى از مؤ منين كسانى هستند كه يكى از آن درجات را دارا مى شوند، بعضى ديگر دو درجه و بعضى چند درجه بحسب اختلافى كه در مراتب ايمان ايشان است .

مويد اين معنا آيه «''' يرفع الله الذين امنوا منكم و الذين اوتوا العلم درجات '''» و آيه «''' افمن اتبع رضوان الله كمن باء بسخط من الله و ماويه جهنم و بئس المصير، هم درجات عند الله و الله بصير بما يعملون'''» است.

الميزان ج ۹، ص : ۱۳

ظاهر سياق چنين مى رساند كه جمله «''' كما اخرجك '''» متعلق به مدلول جمله «''' قل الانفال لله و الرسول '''» است و تقديرش چنين مى باشد: خداوند حكم كرده به اينكه انفال براى او و رسولش باشد، و اين حكم به حق است ، هر چند بعضى از مؤ منين كراهت داشته باشند، همچنانكه خدا تو را از خانه ات به حق بيرون كرد با اينكه طايفه اى از ايشان كراهت داشتند، پس همه اينها حق و بر طبق مصلحت دين و دنياى ايشان بوده ، و ايشان از آن مصالح غفلت داشته اند.

بعضى از مفسرين گفته اند: جمله مذكور متعلق به جمله «''' يجادلونك فى الحق '''» است . بعضى ديگر گفته اند: عامل در اين جمله معناى حق است و تقدير آن چنين است «''' اين ذكر از حق است ، همانطور كه پروردگارت تو را به حق از خانه ات خارج كرد '''» وليكن اين دو معنا بطورى كه ملاحظه مى كنيد از سياق آيه به دور است .

معناى «''' حق '''» و «''' جدال '''»

و اما كلمه «''' حق '''» - منظور از اين كلمه مقابل باطل است ، و آن عبارت است از امر ثابتى كه آثار واقعى مطلوبش بر آن مترتب بشود، و بحق بودن فعل خدا «''' بيرون كردن '''» به اين معنا است كه به حسب واقع متعين و واجب ، همين فعل باشد. بعضى گفته اند: منظور از آن وحى است . بعضى ديگر گفته اند: منظور از آن جهاد است ، و ليكن اينها معناهاى بعيدى است .

اما «''' جدل '''» اصل در معناى جدل تافتن است ، مثلا مى گويند: «''' زمام جديل '''» يعنى لگامى كه بشدت تابيده شده ، و اگر جدال را هم جدال مى گويند - بطورى كه در مجمع البيان گفته - به اين اعتبار است كه نزاع در آن از ناحيه پيچيدن از مذهبى به مذهبى ديگر برخاسته مى شود.