تفسیر:المیزان جلد۱۷ بخش۲۱: تفاوت میان نسخه‌ها

<span id='link173'><span>

((كلمه (( خداى تعالى براى ايشان ، عبارت است از قضايى كه درباره آنان رانده و حكمى كه كرده . و ((سبقت كلمه (( يا به اين است كه عهد آن مقدم باشد و يا به اين است كه به نفوذ و غلبه مقدم شود. و حرف ((لام (( در جمله ((لهم (( معناى منفعت را افاده مى كند، مى فرمايد: ما قضايى حتمى درباره ايشان رانديم كه به طور يقين يارى شدگان باشند. و - به طورى كه ملاحظه مى كنيد - اين معنا را با چند نوع تاءكيد بيان كرده . يكى حرف ((لام (( در ابتداى آيه ، يكى كلمه ((قد((، يكى كلمه ((ان (( و يكى حرف ((لام (( در ((لهم ((.

در اين آيه شريفه نصرت را مقيد نكرده كه انبيا (عليهم السلام ) را در دنيا نصرت مى دهد و يا در آخرت و يا به نحوى ديگر. بلكه در آيه ديگر نصرت را عموميت داده و فرموده : انا لننصر رسلنا و الّذين آمنوا فى الحيوة الدنيا و يوم يقوم الاشهاد.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۷ صفحه ۲۷۰ </center>

پس رسولان خدا هم در حجت و دليل منصورند، براى اينكه راه حق را پيش گرفته اند و راه حق هرگز شكست نمى خورد، و هم بر دشمنان خود منصورند، يا به اينكه خدا ياريشان مى دهد تا دشمنان را زير دست كنند ، و يا به اينكه از ايشان انتقام مى گيرند، چنانچه خداى تعالى فرموده : ((و ما ارسلنا من قبلك الا رجالا نوحى اليهم من اهل القرى ... حتى اذا استياس الرسل و ظنوا انهم قد كذبوا جاءهم نصرنا فنجى من نشاء و لا يرد باسنا عن القوم المجرمين ((.

و هم در آخرت منصورند، همچنان كه در جاى ديگر فرموده : ((يوم لا يخزى اللّه النبى و الّذين آمنوا معه (( - و در همين نزديكيها در سوره مؤ من بيانى در اين معنا گذشت .

كلمه ((جند(( به معناى مجتمعى است انبوه و متراكم و لشكر را هم به همين جهت جند مى خوانند. بنابراين ، كلمه جند با كلمه ((حزب (( قريب المعنا مى باشند و لذا مى بينيم در قرآن كريم درباره آمدن احزاب يك جا تعبير به ((جند(( نموده ، مى فرمايد: ((اذ جاءتكم جنود((، و در جايى ديگر در همين باره مى فرمايد: ((و لما را المؤ منون الاحزاب (( و نيز در جايى ديگر فرموده : ((و من يتول اللّه و رسوله و الّذين آمنوا فان حزب اللّه هم الغالبون ((.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۷ صفحه ۲۷۱ </center>

و مراد از ((جندنا(( جامعه اى است كه فرمانبردار امر خدا باشد و در راه خدا جهاد نمايد، و اين جامعه عبارت است از گروه مؤ منان و يا انبياء به ضميمه مؤ منان ، كه پيرو انبيايند، بنا بر احتمال دوم در اين كلام تعميم بعد از تخصيص به كار رفته ، و به هر حال پس مؤ منان مانند پيشوايان خود منصورند، همچنان كه در جاى ديگر خطاب به مؤ منان فرموده : ((و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مؤ منين (( كه در گذشته تعدادى آيات كه بر اين معنا دلالت داشت ، گذشت .

و اين حكم يعنى نصرت و غلبه حكمى است اجتماعى و منوط است بر تحقق عنوان و لا غير، يعنى اين نصرت و غلبه تنها نصيب انبيا و مؤ منين واقعى است ، كه جند خدا هستند و به امر او عمل مى كنند و در راه او جهاد مى كنند هر جامعه اى كه اين عناوين بر آن صادق باشد، يعنى ايمان به خدا داشته باشد، و به اوامر خدا عمل كند و در راه او جهاد نمايد منصور و غالب است ، نه جامعه اى كه اين اسامى و عناوين را دارد و واقعيت آنها را ندارد. پس جامعه اى كه از ايمان جز اسم در آن نمانده باشد و از انتسابش به خدا جز سخنى در آن نمانده باشد، نبايد اميد نصرت و غلبه را داشته باشد.

اين جمله تفريع بر داستان نصرت و غلبه است ، و در حقيقت وعده اى است به رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ) كه به زودى نصرت و غلبه اش مى دهد و تهديدى است عليه مشركين و مخصوصا مشركين قريش .

و از اينكه نخست دستور مى دهد به اينكه آن جناب از مشركين اعراض ‍ كند و سپس با جمله حتى حين آن را موقت مى سازد، به دست مى آيد كه اين مدت خيلى طولانى نيست ، و واقعيت هم همين طور بود، چون بعد از مدتى كوتاه رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ) از بين مشركين مهاجرت كرد، و سپس رؤ سا و بزرگان آنان را در جنگ بدر و غير آن نابود كرد.

از اينكه در آغاز، امر به بينايى مى كند و سپس خبر مى دهد كه به زودى خواهند ديد، و سپس كلام را بر اعراض فورى در آيه قبلى عطف مى كند، از نظر سياق استفاده مى شود كه مى خواهد بفرمايد: لجبازى و جحود ايشان را نيك بنگر، و ببين در مقابل انذار و تخويف تو چه عكس ‍ العملى نشان مى دهند و چگونه انكار مى كنند و به زودى خواهند ديد سرانجام لجبازى و استكبارشان چيست .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۷ صفحه ۲۷۲ </center>

اين آيه مشركين را در برابر عجله شان توبيخ مى كند كه مى گفتند: ((متى هذا الوعد : پس اين وعده عذابت چه شد((؟ و ((متى هذا الفتح : پس ‍ اين وعده فتح چه شد((؟ و نيز اعلام مى كند به اينكه اين عذاب چيزى نيست كه در آن عجله شود؛ چون روزى بسيار سخت و صبحى بسيار شوم در پى دارد.

و نزول عذاب به ساحت آنان ، كنايه است از نزول آن از همه طرف ، به طورى كه عذاب ايشان را احاطه كند. و معناى جمله ((فساء صباح المنذرين (( اين است كه : در بين همه صبحها صبح انذار شدگان بسيار صبح بدى است و منظور از انذار شدگان مشركين قريشند.

اين آيه ، تاءكيد همان مضمون آيه قبلى است ؛ چون - بنا به گفته بعضى - تكرار مضمون تنها به اين منظور بوده . بعضى ديگر احتمال داده اند: ((منظور از جمله قبلى ، تهديد به عذاب دنيا و از جمله مورد بحث ، تهديد به عذاب آخرت باشد((. و اين احتمال خالى از وجه نيست ، چون در آيه مورد بحث براى جمله ((ابصر(( مفعولى ذكر نشده ؛ ولى در آيه قبلى ذكر شده و فرموده : ((ابصرهم (( و حذف آن در آيه مورد بحث اشعار بر عموميت دارد و مراد از ((ابصار(( ديدن كفر و فسوقى است كه عموم مردم مرتكب آن بودند، و مناسب چنين كفرى تهديد به عذاب در قيامت است .

اين آيه ، خداى سبحان را از آن اوصافى كه مشركين و مخالفين دعوت رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ) برايش ذكر كرده اند - و قبلا در همين سوره حكايت شد - منزه مى دارد، چون كلمه سبحان اضافه شده به كلمه ((ربك (( مى فرمايد: منزه است آن پروردگارى كه تو او را عبادت مى كنى و به سوى او دعوت مى كنى . و نيز براى بار دوم كلمه ((رب (( را بر عزت اضافه كرد تا بفهماند خدا مختص به عزت است پس او مقامى منيع دارد. كه منيع بودن مقامش على الاطلاق است ، يعنى هيچ عامل ذلتى نمى تواند او را ذليل كند و هيچ غالبى نيست كه بر او غلبه نمايد و هيچ كسى نمى تواند از تخت سلطنت او بگريزد، پس مشركين كه دشمنان حقند و به عذاب تهديد شده اند نمى توانند او را به ستوه بياورند.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۷ صفحه ۲۷۳ </center>

اين جمله ، سلام بر همه رسولان خداست ، و مصونيت آنان را از هر عذاب و ناملايمى از ناحيه خدا اعلام مى دارد.

بحث روايتى

<span id='link174'><span>

==چند روايت در ذيل آيه : و انا لنحن الصافون ... ==

در كتاب الدر المنثور آمده كه محمد بن نضر و ابن عساكر، از علاء بن سعيد، روايت كرده اند كه گفت : روزى رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ) به اهل مجلس خود فرمود: ((اطت السماء و حق لها ان تئط(( يعنى كمر آسمان از سنگينى خميد و حق دارد كه خم شود، چون هيچ جاى پايى از آسمان نيست ، مگر آنكه فرشته اى در آنجا قرار دارد، كه يا در ركوع است و يا در سجده ، آنگاه اين آيه را قرائت فرمود: ((و انا لنحن الصافون و انا لنحن المسبحون ((.