تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۴۷: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقصود از انشاء بشر (هو الذى انشاءكم ....) ==

كلمه «'''انشاء'''» به معناى ايجاد ابتدايى چيزى و تربيت آن است ، و در اينكه در آخر اين آيه بشر را عتاب كرده به اينكه «'''قليلا ما تشكرون - چه كم است شكرگزاريتان '''» و همچنين در آخر نظير اين آيه مانند آيه ۷۸ سوره مؤ منون و آيه ۹ سوره الم سجده دلالت دارد بر اينكه انشاى بشر و ايجاد او و مجهز كردنش به جهاز حس و فكر، از اعظم نعمت الهى است ،

كه از آن فهميده مى شود انسان سميع و بصير، و متفكر شدن مضغه به وسيله تركيب شدن نفس بشر با آن مضغه ، خلقتى ديگر است ، و سنخيتى با خلقت انواع صورتهاى مادى قبل ، يعنى صورت خاكى و گلى و نطفه اى و علقه اى و مضغه اى ندارد، اينها همه اطوارى است كه ماده انسان به خود گرفته ، و اما خود انسان داراى شعور در هيچ يك از اين اطوار وجود نداشته ، و شبيه به هيچ يك از آنها نيست ، و اين همان انشا است .

و نظير آيه سوره مؤ منون «'''و من اياته ان خلقكم من تراب ثم اذا انتم بشر تنتشرون '''» است ، (كلمه «'''اذا - ناگهان '''» را از نظر دور نداريد).

پس اينكه فرمود: «'''هو الذى انشاكم '''» اشاره است به خلقت انسان ، و جمله «'''و جعل لكم السمع و الابصار و الافئده '''» اشاره است به مجهز شدن انسان به جهاز حس و فكر، و منظور از جعل ، جعل انشائى سمع و بصر و افئده است ، همچنان كه جعل نفس آدمى انشائى است ، و در جاى ديگر درباره انشائى بودن آنها فرموده «'''و هو الذى انشا لكم السمع و الابصار و الافئده قلى لا ما تشكرون '''».

پس انسان هر چند كه به صفات بسيارى از قبيل حواس پنجگانه ظاهرى و باطنى از ساير موجودات ، يعنى جمادات و نباتات ممتاز است ، ولى در آيه به دو صفت سمع و بصر اكتفا كرده ، و اين يا به خاطربوده كه اين دو مهمتر از ساير امتيازات است ، و يا احتمالا براى اين بوده كه اصلا منظور از آن دو همه صفات و حواس ظاهرى است ، و در آيه بر جزء اطلاق شده و كل اراده شده است ، و منظور از كلمه «'''افئده '''» كه جمع «'''فواد - قلب '''» است ، نفس متفكر آدمى است كه انسان با اين امتياز از ساير حيوانات ممتاز مى شود.

«'''قليلا ما تشكرون '''» - يعنى كم شكر مى گزاريد، شكرى كه شايسته اين نعمت و يا همه نعمت هاى عظماى الهى باشد، بنابر اين كلمه «'''ما'''» زايده و كلمه «'''قليلا'''» مفعول مطلق است ، و تقدير كلام «'''تشكرون شكراكم '''» مى باشد.

و بعضى از مفسرين كلمه «'''ما'''» را مصدريه گرفته اند، كه بنابر اين ، معناى جمله «'''قليلا شكركم '''» مى شود.

قُلْ هُوَ الَّذِى ذَرَأَكُمْ فى الاَرْضِ وَ إِلَيْهِ تحْشرُونَ

مصدر «'''ذرء'''» كه فعل «'''ذراكم '''» از آن مشتق است ، به معناى خلقت است ، و منظور از خلق كردن ايشان در زمين اين است كه خلقتشان وابسته به زمين است ، و كمال آنان جز به اعمالى وابسته به ماده زمينى تمام نمى شود، آرى خداى تعالى مواد زمينى را در دل بشر زينت داده ، به طورى كه دلها به سوى آن مجذوب شود، و به اين وسيله افراد صالح از طالح ممتاز گردند، همچنان كه فرمود: «'''انا جعلنا ما على الارض زينه لها لنبلوهم ايهم احسن عملا و انا لجاعلون ما عليها صعيدا جرزا'''».

و جمله «'''و اليه تحشرون '''» اشاره است به مساءله بعث و جزا و قيامت و وعده اى است قطعى .