تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۴۶: تفاوت میان نسخه‌ها

در اين آيات پشت سر هم ، نشانه هاى تدبير الهى را ذكر مى كند، تدبيرى كه ربوبيت آن جناب را اثبات مى نمايد، و اين نشانه ها را با انذار و تخويف ذكر نموده ، مى فرمايد: «'''هو الذى جعل لكم الارض ‍ ذلولا'''»، دنبالش مى فرمايد: «'''او لم يروا الى الطير'''»، كه بعد از انذار در آيه «'''الذى خلق الموت و الحيوه '''» و آيه «'''الذى خلق سبع سموات ...'''» و آيه «'''و لقد زينا...'''» قرار گرفته .

هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ الاَرْض ذَلُولاً فَامْشوا فى مَنَاكِبهَا وَ كلُوا مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشورُ

كلمه «'''ذلول '''» در مركب ها به معناى مركب رام و راهوار است ، مركبى كه به آسانى مى توان سوارش شد، و اضطراب و چموشى ندارد. و كلمه «'''مناكب '''» جمع منكب است ، كه نام محل برخورد استخوان باز و با شانه است ، و اگر نقاط مختلف زمين را منكب ها خوانده ، استعاره است . راغب مى گويد استعاره آوردن منكب براى زمين ، مثل استعاره آوردن «'''ظهر - پشت '''» براى زمين در آيه ۴۵ سوره فاطر است : «'''ما ترك على ظهرها من دابه - هيچ جنبنده اى بر پشت زمين زنده و باقى نمى گذاشت .'''» و اگر زمين را - چون اسبى - رام خواند، و قطعات آن را «'''پشت '''»، (گرده ) و منكب (شانه ) ناميد، به اين اعتبار بود كه زمين براى انواع تصرفات

انسان رام است ، نه چموشى - زلزله - دارد، و نه از تصرفات بشر امتناع مى ورزد. مفسرين ديگر در توجيه ذلول بودن و منكب داشتن زمين توجيهات مختلفى دارند كه تمام آنها به همين توجيه ما برمى گردد.

امر در جمله «'''بخوريد از رزق آن '''» امر وجوبى نيست ، بلكه تنها جواز و اباحه را مى رساند. و كلمه «'''نشور'''» و همچنين كلمه «'''نشر'''» به معناى احياى مردگان بعد از مردن است ، و اصل اين كلمه به معناى نشر طومار و جامه ، يعنى گشودن آن بعد از جمع كردن و پيچيدن آن است .

و معناى آيه اين است كه خداى تعالى آن كسى است كه زمين را منقاد و رام شما كرد، تا بتوانيد بر پشت آن قرار بگيريد، و از اين قطعه به آن قطعه اش برويد، و از رزقش كه او برايتان مقدر فرموده بخوريد، و به انواع مختلفى براى به دست آوردن آن رزق در زمين تصرف كنيد.

«'''و اليه النشور'''» - يعنى طومار زندگى مردگان كه با مرگ پيچيده شده ، دوباره در قيامت در محضر او باز مى شود، مردگان را از زمين در مى آورد، و براى حساب و سپس جزا زنده مى كند، پس به همين دليل رب و مدبر امر زندگى دنيايتان او است ، كه در زمين جايگزينتان نموده ، به راه و روش زندگى در آن هدايتتان كرد، و نيز حكومت بر شما در ميراندن و زنده كردن و حساب و جزاء براى او است .

و در ناميدن زمين به نام ذلول ، و تعبير اينكه بشر روى شانه هاى آن قرار دارد، اشاره اى است روشن به اينكه زمين نيز يكى از سيارات است ، و اين همان حقيقتى است كه علم هيئت و آسمان شناسى بعد از قرنها بگو مگو و بحث به آن دست يافته .

بعد از آنكه در آيه قبل اقامه حجت كرد بر ربوبيت خداى سبحان ، اينك در اين آيه بشر راتهديد مى كند، و نيز در برابر بى اعتنايى و سهل انگاريش ‍ در مساءله ربوبيت ، او را توبيخ مى نمايد كه تا كى از خدا بى خبريد، و شكر نعمت هايش را به جا نمى آوريد؟ يعنى در برابر ربوبيتش خاضع نمى شويد و شريك هاى خود تراشيده را دور نمى ريزيد؟

و مراد از كلمه «'''من فى السماء - آن كس كه در آسمان است '''» فرشتگانى هستند كه موكل بر آسمان و حوادث عالمند، و اگر ضمير مفرد - يخسف - به كلمه «'''من '''» برگردانده ، با اينكه اين كلمه در معنا جمع است ، به اين جهت است كه كلمه مذكور در لفظ مفرد است . و وقتى گفته مى شود: «'''خسف الارض بقوم كذا'''» معنايش اين است كه زمين زير پاى فلان قوم شكافته شد،

و همه را در شكم خود فر و برد. و كلمه «'''مور'''» كه مصدر فعل «'''تمور'''» است ، به طورى كه صاحب مجمع گفته به معناى تردد درآمد و شد است ، نظير كلمه «'''موج '''» كه آن نيز به همين معنا است .

و معناى آيه اين است كه چگونه با خاطر جمع و دل آسوده به ربوبيت خداى تعالى كفر ورزيده ايد، و چه ايمنى از ملائكه ساكن آسمان و موكل بر امور عالم داريد از اينكه زمين را زير پايتان بشكافند، و به امر خدا شما را در شكم زمين پنهان سازند، در حالى كه زمين همچنان متزلزل و مضطرب باشد و چون گهواره آمد و شد داشته باشد؟.

بعضى از مفسرين گفته اند: مراد از كسى كه در آسمان است خداى سبحان ، و منظور از «'''در آسمان بودن خدا'''» اين است كه سلطنت و تدبير امور خدا در آسمان است ، و گر نه معنا ندارد خدا در مكان بگنجد، و آسمان و عالمى از عوالم او را در خود جاى دهد. ولى از نظر ما هر چند معناى بى اشكالى است ليكن خلاف ظاهر آيه است .

أَمْ أَمِنتُم مَّن فى السمَاءِ أَن يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِباً فَستَعْلَمُونَ كَيْف نَذِيرِ

كلمه «'''حاصب '''» به معناى باد تندى است كه ريگ و شن و سنگ با خود بياورد. و معناى آيه اين است كه : «'''آيا از ملائكه آسمان ايمن شده ايد، كه باد سنگ و ريگ دار بر شما بفرستند'''» همانطور كه بر قوم لوط فرستادند، و قرآن جريانشان را چنين حكايت كرده : «'''انا ارسلنا عليهم حاصبا الا ال لوط'''».