تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۳۲: تفاوت میان نسخه‌ها

* وجه نامگذاری قيامت به «يَومَ تُبلَى السّرائِر»

كلمه «'''يوم '''» ظرف است براى رجع ، و «'''سريره '''» عبارت است از هر چيزى كه انسان در دل خود پنهان مى كند، و كلمه «'''بلاء'''» كه فعل «'''تبلى '''» مشتق از آن است به معناى آزمايش و نيز شناسايى و كشف نهانى ها است .

در نتيجه معناى آيه اين است كه : رجع در روزى است كه آنچه از عقايد و آثار اعمال كه انسانها پنهان كرده بودند، چه خيرش و چه شرش به مورد آزمايش و شناسايى قرار مى گيرد، و زرگر اعمال و عقايد آنها را در بوته زرگرى خود مى آزمايد، تا معلوم شود كدام صالح و كدام فاسد بوده و كدام خالص و كدام داراى ناخالصى و عيار است و بر طبق آن صاحبش ‍ را جزا مى دهد، پس آيه مورد بحث در معناى آيه زير است : «'''ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه يحاسبكم به الله '''».

فَمَا لَهُ مِن قُوَّةٍ وَ لا نَاصِرٍ

يعنى نه خودش نيرويى دارد تا عذاب خدا را از خود دفع كند، و نه ياورى دارد كه او از وى دفاع كند، و خلاصه در روز رجع براى هيچ كس ‍ هيچ قدرتى نيست ، نه از ناحيه خودش ، و نه از ناحيه ديگران .

وَ السمَاءِ ذَاتِ الرَّجْع وَ الاَرْضِ ذَاتِ الصدْع

اين دو جمله دو سوگند است بعد از سوگندهاى اول سوره ، تا امر قيامت و بازگشت به سوى خداى تعالى را تاءكيد كند، و مراد از «'''آسمان صاحب رجع '''»، همين تحولاتى است كه در آسمان براى ما محسوس ‍ است ، ستارگان و اجرامى در يك طرف آن غروب و از طرف ديگر دوباره طلوع مى كنند.

بعضى گفته اند: منظور از رجع آسمان ، باريدن آن است ، و مراد از «'''زمين صاحب صدع '''» شكافتن زمين و روييدن گياهان از آن است ، و مناسبت اين دو سوگند با مساءله معاد بر كسى پوشيده نيست .

وصف قرآن به اينكه «'''قول فصل '''» است و «'''هزل نيست '''»

إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصلٌ وَ مَا هُوَ بِالهَْزْلِ

كلمه «'''فصل '''» به معناى جدا كردن دو چيز از هم است ، به طورى كه بين آن دو فاصله اى پيدا شود، و با اينكه قرآن قول فاصل و جدا سازنده است ، اگر آن را قول فصل خوانده ، از باب «'''زيد عدل '''» است ، و «'''هزل '''» به معناى شوخى است ، در مقابل جدى .

و اين دو آيه جواب قسم است و ضمير «'''انه '''» به قرآن بر مى گردد، و معنايش اين است كه : به آسمانى چنان و زمينى چنين سوگند، كه قرآن سخنى جدا سازنده بين حق و باطل است ، و كلامى خالى از جد، و صرف شوخى نيست ، آنچه را قرآن ثابت مى كند حق محض است ، كه شكى در آن نيست ، و چون حق است هيچ باطلى نمى تواند آن را باطل سازد، و هر باطلى در صدد ابطال آن بر آيد باطل بدون ترديد است ، پس ‍ خبرى هم كه از قيامت و بازگشت داده حق است و در آن شكى نيست .

ولى بعضى گفته اند: ضمير نامبرده به مطلب قبلى يعنى خبر رجوع و معاد بر مى گردد. ولى وجه سابق وجيه تر است .

إِنهُمْ يَكِيدُونَ كَيْداً وَ أَكِيدُ كَيْداً

يعنى كفار با كفرشان و انكار معادشان همه در اين فكرند كه با حيله هايى نور خدا را خاموش و دعوت تو را باطل سازند، و من هم عليه ايشان حيله مى كنم ، و حيله خداى تعالى همين است كه ايشان را به دشمنى با سعادت خود وا مى دارد، استدراج مى كند مى فرمايد: مال و اولاد بيشترى مى دهم ، بر دلهايشان مهر مى زنم ، و گمراهشان مى كنم ، و بر گوش و چشمشان پرده مى افكنم ، اين چنين حيله مى كنم ، تا در آخر به سوى عذاب روز قيامتش بكشانم .

كلمه «'''تمهيل '''» مصدر باب تفعيل است كه فعل امر «'''مهل '''» مشتق از آن است ،

به معناى امهال ، يعنى مهلت دادن ، و خلاصه هر دو لفظ به يك معنا است ، اما اولى كه باب تفعيل است تدريج را مى رساند، و دومى كه از باب افعال است يكبارگى را. و كلمه «'''رويد'''» به معناى اندك است .

و معناى آيه اين است كه : وقتى مى بينى آنها كيد و حيله گريهايى دارند، و من نيز حيله هايى دارم به عين آنچه آنها حيله اش مى خوانند، و با در نظر داشتن اينكه «'''خداى تعالى بر كار خود غالب و مسلط است '''»، پس ‍ تو منتظر عذاب آنان باش ، و در باره آنان عجله مكن ، كمى مهلتشان بده كه به زودى آنچه در تهديدشان وعده دادم خواهد آمد، چون هر آينده اى نزديك است . و در اينكه اول تعبير فرمود به «'''مهل - مهلت بده '''» كه چون باب تفعيل است تدريج را مى رساند، و در نوبت دوم تعبير كرد به «'''امهل '''» كه گفتيم يك بارگى را مى رساند، و «'''امهل '''» را مقيد به قيد «'''رويدا'''» كرد، لطافتى است كه بر كسى پوشيده نيست .