محمد ٣٣
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لاَ تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ |
ترجمه
| محمد ٣٢ | آیه ٣٣ | محمد ٣٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ»: کارهایتان را با انجام پلشتیها و زشتیها ضایع نگردانید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
ابوالعالیه گوید: اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله در صورت گفتن لا اله الّا اللَّه اگر گناهى مرتکب شوند، ضررى نخواهد داشت. همچنانى که اگر کسى در حال شرک عمل خوبى انجام بدهد به حال او نافع نخواهد بود سپس این آیه نازل گردید و ترسیدند که مبادا گناهان، اعمال صالحه آنها را باطل نماید.[۱]
شیخ بزرگوار بدون ذکر عنوان شأن و نزول گوید معنى «وَلاتُبْطِلُوا أَعْمالَکمْ» آنست که اعمال خود را برخلاف آنچه از طرف شرع وارد شده و به انجام آن مأموریت دارید، باطل نسازید تا بالنتیجه ثواب شما از بین نرفته و مستحق عقاب و عذاب نشوید.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ «33»
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! خدا را اطاعت كنيد و از رسول (نيز) پيروى نماييد و كارهايتان را باطل نسازيد.
نکته ها
در آيات و روايات، برخى اعمال و گفتارها سبب بطلان اعمال معرّفى شده‌اند، از جمله:
1. منّت گذاشتن و آزار دادن نيازمندان، كه پاداش انفاق را محو مى‌كند. «لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى» «1»
2. بى‌ادبى نسبت به رهبران الهى، «لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ ... أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُكُمْ» «2» صداى خود را بر صداى پيامبر برتر قرار ندهيد تا كارهايتان تباه نشود.
3. عُجب و حسد. «الهى عبدنى لك و لا تفسد عبادتى بالعجب» «3» چنانكه امام صادق عليه السلام فرمودند: «ان الحسد يأكل الايمان كما تأكل النار الحطب» «4» حسد نيكى‌ها را نابود مى‌كند همان گونه كه آتش هيزم را مى‌سوزاند.
4. شرك به خدا. «لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ» «5» اگر شرك ورزى قطعاً عمل تو را تباه مى‌كند.
5. ريا كه گونه‌اى از شرك است. الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ ... «6»
در حديث مى‌خوانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هركس يك «سبحان اللّه» بگويد، درختى در بهشت براى او كاشته مى‌شود. شخصى گفت: پس ما (كه همواره به اين ذكر مشغوليم) درختان بسيار زيادى در آنجا داريم!. حضرت آيه فوق را تلاوت كرده و فرمودند: مواظب باشيد آتشى پس از آن نفرستيد تا آنها را بسوزاند. «7»
«1». بقره، 264.
«2». حجرات، 2.
«3». دعاى مكارم الاخلاق.
«4». كافى، ج 2، ص 306.
«5». زمر، 65.
«6». نساء، 38.
«7». تفسير نورالثقلين.
جلد 9 - صفحه 100
در مورد معناى عبارتِ «لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ» با توجّه به صدر آيه، سه وجه مى‌توان ذكر كرد:
الف) ايمان خود را حفظ كنيد و مشرك نشويد كه اعمالتان باطل مى‌شود. زيرا شرك اعمال را تباه مى‌كند. «لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ» «1»
ب) با ترك اطاعت از رسول خدا، اعمالتان را تباه نسازيد.
ج) با منّت گذاشتن به پيامبر، اعمال خود را تباه نكنيد. چنانكه خداوند مى‌فرمايد: «يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلامَكُمْ» «2»
پیام ها
1- گرچه مخاطب قرآن، مؤمنان هستند، امّا ذكر اين عنوان در آغاز برخى آيات، بيانگر شخصيّت دادن و تكريم آنان است. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ ...
2- اولويّت‌ها و سلسله مراتب را مراعات كنيم. در اينجا نام خداوند قبل از پيامبر آمده است. «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ»
3- لازمه‌ى ايمان، تسليم بودن و اطاعت از فرامين خدا و رسول است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ»
4- دستورات دين، دو نوع است: دستورات ثابت كه از طرف خداوند است.
«أَطِيعُوا اللَّهَ» و دستورات متغيّر كه به مقتضاى ضرورت‌ها و نيازها از طرف حاكم اسلامى صادر مى‌شود. «أَطِيعُوا الرَّسُولَ»
5- پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله معصوم است. فرمان اطاعت از پيامبر بدون هيچ قيد و شرطى، نشانه عصمت او و واجب الاتباع بودن اوست. «أَطِيعُوا الرَّسُولَ»
6- مؤمنان، به ايمان خود مغرور نشوند كه اعمالشان در معرض خطر است.
الَّذِينَ آمَنُوا ... لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ
«1». زمر، 65.
«2». حجرات، 17.
تفسير نور(10جلدى)، ج9، ص: 101
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ (33)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورديد به خدا و رسول، أَطِيعُوا اللَّهَ: فرمانبردارى كنيد خدا را در آنچه امر و نهى فرمايد، وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ: و فرمانبردارى نمائيد پيغمبر را در آنچه فرمايد، زيرا امر و نهى او به فرمان خداست و در باره او فرموده «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى «1»». وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ: و باطل نكنيد اعمال خود را به سبب ريا و سمعه، يا عجب و نخوت، يا به منت و اذيت در صدقات؛ نه آنكه مراد احباط طاعات باشد به كبائر چنانكه مذهب اهل احباط است.
تتمه: عطف اطاعت رسول بر اطاعت خدا، دال است بر آنكه اطاعت خدا ملازمه دارد با اطاعت رسول و انفكاك اين دو از هم نشايد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ (31) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدى لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ (32) يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ (33) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ (34) فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُمْ (35)
ترجمه
و هر آينه مى‌آزمائيم البته شما را تا بدانيم جهاد كنندگانرا از شما و صبر كنندگان را و تا بيازمائيم دعاوى و اظهارات شما را
همانا آنانكه كافر شدند و باز داشتند از راه خدا و معاندت ورزيدند با پيغمبر بعد از آنكه ظاهر شد براى آنها هدايت هرگز زيان نميرسانند بخدا چيزى و بزودى باطل ميگرداند كارهاشانرا
اى كسانيكه ايمان آورده‌ايد اطاعت كنيد خدا و اطاعت كنيد پيغمبر را و باطل نكنيد كردارهاتانرا
همانا آنانكه كافر شدند و باز داشتند از راه خدا پس مردند با آنكه بودند كافران پس هرگز نميآمرزد خدا آنها را
پس سستى مكنيد و مخوانيد بسوى صلح با آنكه شما برترى و غلبه داريد و خدا با شما است و هرگز كم و جدا نكند شما را از ثمرات كارهاتان.
تفسير
خداوند متعال آزمايش ميفرمايد مسلمانانرا بتكاليف زحمت‌دارى از قبيل جهاد در راه خدا تا ظاهر شود براى خودشان و سائر خلق حال آنها و مشهود گردد براى حقّ در خارج يعنى از علم غيب بشهود برسد و مجاهد از متقاعد و صبور از جزوع ممتاز گردد و صدق و كذب آنها در ادّعاء ايمان و شجاعت و محبّت اولياء حق ظاهر شود همانا كسانى كه كافر شدند و باز داشتند مردم را از قبول اسلام و تمكين از ولايت مولى و معاندت و ضدّيت نمودند با خاندان نبوّت بعد از وضوح حق و حقيقت براى آنها ضررى بدستگاه الهى از قبل آنها وارد نميشود و خداوند اعمال سابقه و لاحقه آنها را بى‌ثمر خواهد فرمود و ثوابى در قيامت بآنها نخواهد داد و اهل ايمان بايد اوامر خدا و پيغمبر و امام را اطاعت نمايند و اعمال خيريّه مدّت عمر خودشان را بمخالفت و ارتداد و شك و نفاق و هتك حرمت اولياء خدا و معاصى
جلد 5 صفحه 15
كبيره و غيرها باطل و بى‌ثمر ننمايند از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه كسى كه بگويد سبحان اللّه يا الحمد للّه يا لا اله الا اللّه يا اللّه اكبر خداوند براى او در بهشت درختى غرس فرمايد مردى عرض كرد يا رسول اللّه از اين قرار درختان بهشتى ما زياد است فرمود بلى ولى مبادا آتشى بفرستيد كه درختان شما را بسوزاند و باين آيه تمسّك فرمود و البته معلوم است كسيكه با حال كفر و نفاق و شقاق با اولياء خدا باقى باشد و توبه نكند و بميرد مشمول مغفرت الهيّه نخواهد شد و هرگز بسعادت نخواهد رسيد و مسلمانان نبايد در مقابل كفّار ابراز سستى و ضعف نمايند و پيشنهاد صلح و سازش كنند با آنكه خداوند ايشان را برتر و بالاتر از آنها قرار داده و بالاخره غلبه با مسلمانان است چون خدا يار و ياور ايشان است ولى استقامت و ثبات قدم ميخواهد و هيچوقت خدا اعمال اهل ايمان را بى‌نتيجه نميگذارد و از ثوابش نميكاهد و ايشانرا از آثار خيريّه اعمالشان منفرد و جدا نمينمايد بلكه نتايج آنها را در دنيا و آخرت بايشان خواهد رسانيد و فرموده‌اند اين آيه ناسخ قول خداوند است و ان جنحوا للسّلم فاجنح لها و بنظر حقير ظاهرا نباشد چون مفاد آن آيه قبول پيشنهاد صلح از آنها است كه ناشى از مسالمت و عزّت نفس است بخلاف تقاضاى صلح كه ناشى از ضعف نفس و ابراز مذلّت و خوارى در برابر دشمن است و اللّه تعالى اعلم بمراده و افعال ثلاثه در آيه اولى بصيغه مغايب براى موافقت با ما قبل نيز قرائت شده و در مجمع آنرا بامام باقر عليه السّلام نسبت داده و بعضى و نبلو بسكون واو خوانده‌اند و بنابراين خبر مبتداء محذوف است و تقدير نحن نبلو ميباشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبطِلُوا أَعمالَكُم (33)
اي كساني که ايمان آورديد اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد رسول را و باطل نكنيد اعمال خود را.
اطاعت خدا و رسول واجب است و مخالفت حرام است لكن دو نحوه اطاعت داريم يكي در فروع مثل فعل واجبات و ترك محرمات که در ترك اطاعت معصيت است چه معاصي تركيه مثل ترك واجبات يا فعليه مثل فعل محرمات، و اينکه معاصي مكرر گفته شده که علاوه از استحقاق عذاب مضرات بسياري دارد مثل قساوت قلب، سياهي دل، بعد از رحمت الهي، متابعت شيطان و هواي نفس، سلب توفيق، نزول بلا و مصائب. رنجش خاطر رسول و ائمه، ضعف ايمان و غير اينها لكن تا مادامي که سلب ايمان نشده باشد اميد و رجاء مغفرت در او هست و موجب بطلان اعمال نميشود.
ديگر اطاعت خدا و رسول در امور اعتقاديه که در تركش ايمان زايل ميشود و مورث بطلان اعمال ميشود. زيرا گفتيم همين نحوي که ايمان شرط صحت كليه اعمال است و بدون او باطل است همين نحو موافات که بقاء ايمان باشد تا آخرين نفس که اگر هفتاد سال با ايمان بود و اعمال صالحه بجا آورده و نزديك رفتن از دنيا ايمانش زايل شد كليه اعمال هفتاد ساله او باطل ميشود و از اينکه بيان
جلد 16 - صفحه 191
بخوبي معلوم ميشود که اولا خطاب به مؤمنين است:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا که حقيقتا ايمان آورده باشند و مراد از:
أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ قسم دوم مراد است که اموري که مدخليت در ايمان دارد و اينها در امر توحيد و رسالت و معاد مخالفت نداشتند پس منحصر است بامر ولايت که ميفرمايد:
وَ لا تُبطِلُوا أَعمالَكُم چون باعث زوال ايمان ميشود و مورث بطلان كليه اعمال.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 33)- در این آیه روی سخن را به مؤمنان کرده، و بعد از بیان خطوط منافقین و کفار، خط آنها را نیز چنین تبیین می‌کند: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا را، و اعمال خود را باطل مسازید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ).
لحن آیه نشان می‌دهد که در میان مؤمنان آن روز نیز افرادی بوده‌اند که در مسأله اطاعت خداوند و رسول و حفظ اعمالشان از باطل شدن کوتاهی داشته‌اند که خداوند با این آیه به آنها اخطار می‌کند.
نکات آیه
۱- همه مؤمنان، موظف به اطاعت از خدا و رسول او (یأیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول)
۲- ایمان واقعى، مستلزم عمل به فرمان هاى خدا و رسول او (یأیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول) از فرمان «أطیعوا»، استفاده مى شود که صرف اقرار قلبى و لفظى به ایمان کافى نیست; بلکه باید اقرار و اعتقاد را با عمل در راستاى فرمان هاى خدا و رسول او، همراه ساخت.
۳- تأکید خداوند به اطاعت مؤمنان، از فرمان جهاد و تأثیرناپذیرى از کارشکنى منافقان* (یأیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول) با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین که درباره جهاد و موضع منفى منافقان بود برداشت یاد شده به دست مى آید.
۴- پیامبر(ص)، داراى حق ولایت بر مردم، در پرتو جعل و تفویض الهى (أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول) اطاعت رسول(ص)، به فرمان الهى جعل و تفویض او واجب شده است.
۵- ولایت پیامبر(ص) بر مردم، نشأت یافته از منصب رسالت الهى آن حضرت (أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول) وصف «الرسول»، مى تواند مشعر به علیت باشد; یعنى، رسالت پیامبر(ص)، ولایت بر خلق را براى او به ارمغان آورده است.
۶- فرمان هاى صادر شده از شخص پیامبر(ص)، همانند فرمان هاى وحى واجب الاتباع است.* (أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول) فرمان به اطاعت رسول(ص)، پس از فرمان به اطاعت از خدا - بدون هیچ قید و تمایز - بیانگر معناى یادشده است.
۷- هشدار خداوند به مؤمنان، در پرهیز از فراهم آوردن زمینه هاى بطلان اعمال خویش (یأیّها الذین ءامنوا ... و لا تبطلوا أعملکم)
۸- امکان نابود شدن اعمال گذشته انسان، به وسیله برخى اعمال و موضع گیرى هاى بعدى وى (و لا تبطلوا أعملکم) از «لا تبطلوا أعمالکم» استفاده مى شود که صدور اعمال نیک از انسان، به معناى بقاى همیشگى آن نیست; بلکه ممکن است اعمال و موضع گیرى هاى بعدى انسان، اعمال نیک گذشته وى را مضمحل کند.
۹- تخلف از فرمان جهاد، زمینه ساز نابودى اعمال نیک گذشته انسان * (أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعملکم) با توجه به ارتباط این آیه با آیات پیشین - که درباره جهاد بود - احتمال مى رود که نهى «لاتبطلوا» بدین معنا باشد که با تخلف از جهاد، زمینه حبط اعمال خود را فراهم نیاورید.
۱۰- تخلف از فرمان خدا و رسول او، داراى تأثیر در حبط اعمال گذشته انسان (أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعملکم) از ارتباط «أطیعوا اللّه ...» با «لاتبطلوا أعمالکم»، استفاده مى شود که عدم اطاعت موجب بطلان و حبط اعمال گذشته انسان است.
۱۱- مؤمنان، در معرض لغزش و نیازمند تذکّر و هشدار مکرّر (یأیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعملکم) از تکرار «أطیعوا» و نهى «لاتبطلوا» در مورد مؤمنان، مطلب بالا استفاده مى شود.
روایات و احادیث
۱۲- «قال رسول اللّه(ص) من قال سبحان اللّه غرس اللّه له بها شجرة فى الجنّة... فقال رجل من قریش یا رسول اللّه إنّ شجرنا فى الجنّة لکثیر، قال نعم و لکن إیّاکم أن ترسلوا علیها نیراناً فتحرقوها و ذلک انّ اللّه - عزّوجلّ - یقول: «یأیّها الذین ءامنوا أطیعوا اللّه و أطیعوا الرسول و لاتبطلوا أعمالکم»...;[۲] رسول خدا(ص) فرمود: هر کس ذکر «سبحان اللّه» بگوید، خداوند به خاطر آن ذکر، درختى در بهشت براى او مى کارد و... مردى از قریش گفت: اى رسول خدا! بنابراین درختان ما در بهشت زیاد است؟! حضرت فرمود: آرى و لکن برحذر باشید از این که آتشى به طرف آن ها بفرستید و آن ها را بسوزانید. خداى - عزّوجلّ - مى فرماید: «...و لاتبطلوا أعمالکم»...».
موضوعات مرتبط
- احکام :۶
- اطاعت: اطاعت از خدا ۱; اطاعت از محمد(ص) ۱، ۶; زمینه اطاعت از خدا ۲; زمینه اطاعت از محمد(ص) ۲
- ایمان: آثار ایمان ۲
- تکلیف: تکلیف همگانى ۱
- جهاد: آثار ترک جهاد ۹; اهمیت جهاد ۳
- حقوق: حق ولایت ۴
- خدا: اوامر خدا ۶; توصیه هاى خدا ۳; هشدارهاى خدا ۷
- عصیان: آثار عصیان از خدا ۱۰; آثار عصیان از محمد(ص) ۱۰
- عمل: آثار عمل ۸; اجتناب از حبط عمل ۷; زمینه حبط عمل ۹، ۱۲; عوامل حبط عمل ۸، ۱۰
- مؤمنان: تکلیف مؤمنان ۱، ۳; زمینه لغزش مؤمنان ۱۱; نیازهاى معنوى مؤمنان ۱۱; هشدار به مؤمنان ۷
- محمد(ص): آثار نبوت محمد(ص) ۵; اهمیت اوامر محمد(ص) ۶; حقوق محمد(ص) ۴; فضایل محمد(ص) ۴; مقامات محمد(ص) ۵; منشأ ولایت محمد(ص) ۴، ۵
- منافقان: توطئه منافقان ۳
- نیازها: نیاز به تذکر ۱۱; نیاز به هشدار ۱۱
- واجبات :۶
منابع
