روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۱ ش ۱۷۵۳

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۱، بَابُ التَّيَمُّم

و قال زراره :

قُلْتُ‏ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع‏ أَ لاَ تُخْبِرُنِي مِنْ أَيْنَ عَلِمْتَ وَ قُلْتَ إِنَّ اَلْمَسْحَ بِبَعْضِ اَلرَّأْسِ وَ بَعْضِ اَلرِّجْلَيْنِ فَضَحِكَ وَ قَالَ يَا زُرَارَةُ قَالَهُ‏ رَسُولُ اَللَّهِ ص‏ وَ نَزَلَ بِهِ‏ اَلْكِتَابُ‏ مِنَ اَللَّهِ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ‏ فَعَرَفْنَا أَنَّ اَلْوَجْهَ كُلَّهُ يَنْبَغِي أَنْ يُغْسَلَ ثُمَّ قَالَ‏ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى اَلْمَرََافِقِ‏ فَوَصَلَ اَلْيَدَيْنِ إِلَى اَلْمِرْفَقَيْنِ بِالْوَجْهِ فَعَرَفْنَا أَنَّهُ يَنْبَغِي لَهُمَا أَنْ يُغْسَلاَ إِلَى اَلْمِرْفَقَيْنِ ثُمَّ فَصَّلَ بَيْنَ اَلْكَلاَمِ‏ فَقَالَ وَ اِمْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ‏ فَعَرَفْنَا حِينَ قَالَ‏ بِرُؤُسِكُمْ‏ أَنَّ اَلْمَسْحَ بِبَعْضِ اَلرَّأْسِ لِمَكَانِ اَلْبَاءِ ثُمَّ وَصَلَ‏ اَلرِّجْلَيْنِ بِالرَّأْسِ كَمَا وَصَلَ اَلْيَدَيْنِ بِالْوَجْهِ‏ فَقَالَ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى اَلْكَعْبَيْنِ‏ فَعَرَفْنَا حِينَ وَصَلَهُمَا بِالرَّأْسِ أَنَّ اَلْمَسْحَ عَلَى بَعْضِهِمَا ثُمَّ فَسَّرَ ذَلِكَ‏ رَسُولُ اَللَّهِ ص‏ لِلنَّاسِ فَضَيَّعُوهُ‏ ثُمَّ قَالَ فَلَمْ تَجِدُوا مََاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ‏ فَلَمَّا أَنْ وَضَعَ اَلْوُضُوءَ عَمَّنْ لَمْ يَجِدِ اَلْمَاءَ أَثْبَتَ بَعْضَ اَلْغَسْلِ مَسْحاً لِأَنَّهُ قَالَ‏ بِوُجُوهِكُمْ‏ ثُمَّ وَصَلَ بِهَا وَ أَيْدِيكُمْ‏ مِنْهُ‏ أَيْ مِنْ ذَلِكَ اَلتَّيَمُّمِ لِأَنَّهُ عَلِمَ‏ أَنَّ ذَلِكَ‏ أَجْمَعَ لَمْ يَجْرِ عَلَى اَلْوَجْهِ لِأَنَّهُ يَعْلَقُ مِنْ ذَلِكَ‏ اَلصَّعِيدِ بِبَعْضِ اَلْكَفِّ وَ لاَ يَعْلَقُ بِبَعْضِهَا ثُمَّ قَالَ اَللَّهُ‏ مََا يُرِيدُ اَللََّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ‏ وَ اَلْحَرَجُ اَلضِّيقُ

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۱ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۱۳۶

زراره گويد: به امام باقر عليه السلام عرض كردم: آيا ميل نداريد بمن بفرمائيد از كجا بدانم و بگويم (يا از كجا ميدانيد و ميگوئيد): كه مسح به قسمتى از سر و بخشى از پا بايد كرد نه به تمام آن؟ آن حضرت خنديد و فرمود: اى زراره رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله اين را فرموده و كتاب از جانب خداوند در اين مورد نازل شده است زيرا خداى عزّ و جلّ فرمود: فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ‏ يعنى روى‏هاى خود را بشوئيد و ما دانستيم كه تمام صورت بايد شسته شود، سپس فرمود: وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ» يعنى دستهاى خود را تا آرنجها بشوئيد، و وصل فرمود (با واو عطف) دستها تا آرنجها را بصورت و چون تمام روى را بايد شست از اينجا فهميديم كه دستها تا آرنجها را نيز بتمامى بايد شست، بعد از آن خداى تعالى در ميانه سخن فاصله افكنده و فرمود: وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ‏ يعنى مسح كنيد به بخشى از سرتان. پس هنگامى كه فرمود: «برؤوسكم» يعنى به سرتان، فهميديم كه بخاطر رعايت حرف «باء» به بخشى از سر مسح بايد كرد، بعد از آن پاها را به سر وصل فرمود همچون وصل و عطف دستها به صورت و فرمود: وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ‏ يعنى پاهايتان را تا كعبين مسح كنيد. پس وقتى كه پاها را به سر وصل و عطف فرمود فهميديم كه مسح پا را نيز بر بخشى از پاها بايد كشيد. سپس رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله آن را براى مردم با قول و عمل تفسير فرمود و مردمان آن را ضايع ساختند (و آنچنان كه در بعض از نسخ آمده «فصنعوه» مردم همان گونه عمل كردند). پس از آن فرمود: فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ‏ يعنى: و اگر آبى نيافتيد پس بزمين پاكيزه تيمم كنيد يا قصد آن كنيد پس به بخشى از رويتان مسح كنيد. هنگامى كه وضو را از كسى كه آب نمييابد و يا دسترسى ندارد ساقط ساخت بعضى از مواضع را كه در وضو مورد شستن قرار ميگيرد در تيمّم مورد مسح قرار داد، زيرا ميفرمايد: «بوجوهكم» يعنى بعض صورتهايتان را بشوئيد، و بعد «و أيديكم منه» را به آن وصل و عطف فرمود، يعنى از آن خاك تيمّم كه بدست باقيست مسح بكشند زيرا او ميداند كه آن خاك تيمّم بر تمام صورت‏ نميرسد براى آنكه از [آن‏] خاك به بخشى از دست ميچسبد و به بعض ديگر نميچسبد سپس خداى تعالى فرمود: ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ‏ و خدا هيچ عمل توأم با مشقّت و فشارى را بر شما تحميل نميكند. منظور از حرج تنگى است.