روایت:الکافی جلد ۱ ش ۳۵۶

آدرس: الكافي، جلد ۱، كِتَابُ التَّوْحِيدِ

محمد بن يحيي عن محمد بن الحسين عن محمد بن اسماعيل بن بزيع عن عمه حمزه بن بزيع عن ابي عبد الله ع :

فِي قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمََّا آسَفُونََا اِنْتَقَمْنََا مِنْهُمْ‏ فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ يَأْسَفُ كَأَسَفِنَا وَ لَكِنَّهُ خَلَقَ أَوْلِيَاءَ لِنَفْسِهِ‏ يَأْسَفُونَ وَ يَرْضَوْنَ‏ وَ هُمْ مَخْلُوقُونَ مَرْبُوبُونَ‏ فَجَعَلَ رِضَاهُمْ رِضَا نَفْسِهِ وَ سَخَطَهُمْ سَخَطَ نَفْسِهِ‏ لِأَنَّهُ جَعَلَهُمُ اَلدُّعَاةَ إِلَيْهِ وَ اَلْأَدِلاَّءَ عَلَيْهِ‏ فَلِذَلِكَ صَارُوا كَذَلِكَ‏ وَ لَيْسَ أَنَّ ذَلِكَ‏ يَصِلُ إِلَى اَللَّهِ كَمَا يَصِلُ إِلَى خَلْقِهِ‏ لَكِنْ هَذَا مَعْنَى مَا قَالَ مِنْ ذَلِكَ‏ وَ قَدْ قَالَ مَنْ أَهَانَ لِي وَلِيّاً فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ وَ دَعَانِي إِلَيْهَا وَ قَالَ مَنْ يُطِعِ‏ اَلرَّسُولَ‏ فَقَدْ أَطََاعَ اَللََّهَ‏ وَ قَالَ‏ إِنَّ اَلَّذِينَ يُبََايِعُونَكَ إِنَّمََا يُبََايِعُونَ اَللََّهَ يَدُ اَللََّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ‏ فَكُلُّ هَذَا وَ شِبْهُهُ عَلَى مَا ذَكَرْتُ لَكَ‏ وَ هَكَذَا اَلرِّضَا وَ اَلْغَضَبُ وَ غَيْرُهُمَا مِنَ‏ اَلْأَشْيَاءِ مِمَّا يُشَاكِلُ ذَلِكَ‏ وَ لَوْ كَانَ يَصِلُ إِلَى اَللَّهِ اَلْأَسَفُ وَ اَلضَّجَرُ وَ هُوَ اَلَّذِي خَلَقَهُمَا وَ أَنْشَأَهُمَا لَجَازَ لِقَائِلِ هَذَا أَنْ يَقُولَ إِنَّ اَلْخَالِقَ‏ يَبِيدُ يَوْماً مَا لِأَنَّهُ إِذَا دَخَلَهُ اَلْغَضَبُ وَ اَلضَّجَرُ دَخَلَهُ اَلتَّغْيِيرُ وَ إِذَا دَخَلَهُ اَلتَّغْيِيرُ لَمْ يُؤْمَنْ عَلَيْهِ اَلْإِبَادَةُ ثُمَّ لَمْ يُعْرَفِ اَلْمُكَوِّنُ مِنَ اَلْمُكَوَّنِ وَ لاَ اَلْقَادِرُ مِنَ اَلْمَقْدُورِ عَلَيْهِ وَ لاَ اَلْخَالِقُ مِنَ اَلْمَخْلُوقِ‏ تَعَالَى اَللَّهُ عَنْ هَذَا اَلْقَوْلِ‏ عُلُوّاً كَبِيراً بَلْ هُوَ اَلْخَالِقُ لِلْأَشْيَاءِ لاَ لِحَاجَةٍ فَإِذَا كَانَ لاَ لِحَاجَةٍ اِسْتَحَالَ اَلْحَدُّ وَ اَلْكَيْفُ‏ فِيهِ‏ فَافْهَمْ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ‏ تَعَالَى‏

ترجمه

کمره ای, اصول کافی ترجمه کمره ای جلد ۱, ۴۱۷

امام صادق (ع) در تفسير قول خداى تعالى (۵۴ سوره ۴۳): «چون ما را به افسوس آوردند از آنها انتقام كشيديم» فرمود: محقق است كه خداى تبارك و تعالى چون ما افسوس نخورد ولى او دوستانى براى خود آفريده است كه افسوس خورند و بپسندند و با اينكه آنها مخلوق و پرورده اويند، رضاى آنها را رضاى خود مقرر كرده و خشم آنها را خشم خود، زيرا آنها داعيان به سوى خود و رهنماى بر خويش نموده و بدين سبب اين مقام را دارند و اين براى آن نيست كه از نافرمانى مردم زيانى به خدا رسد چنانچه به خلق مى‏رسد، ولى اين است مقصود از آنچه در اين باره گفته شده است و به راستى كه خداى عز و جل فرموده است: هر كه يك دوست مرا خوار شمارد مرا به نبرد طلبيده و بدان دعوت كرده و فرموده است (۸۰ سوره ۴): «هر كه فرمان رسول برد، فرمان خدا را برده» و فرموده ۱۰ سوره ۴۸): «به راستى كسانى كه با تو بيعت كنند همانا با خدا بيعت كردند، دست خدا روى دست آنها است» همه اينها و آنچه بدانها ماند چنان است كه من با تو گفتم و خشنودى و خشم و آنچه بدانها ماند هم مثل آنها است و اگر روا بود كه افسوس و دلتنگى براى خدا رخ دهد با اينكه خدا آنها را آفريده و ايجاد كرده گوينده‏اى را مى‏رسد كه بگويد روزى شود كه خالق جهان نيست گردد، زيرا اگر خشم و دلتنگى بر او در آيند ديگرگونى به او رخ دهد و هر چه در معرض تغيير و ديگرگونى باشد، از نيستى مصون نيست و در اين صورت فرقى ميان پديد آرنده و پديد شده و ميان قادر و آنچه مسخر قدرت است و ميان خالق و مخلوق نماند بسيار بسيار از اين گفتار ناهنجار برتر است و بدور است بلكه او است كه همه چيز را آفريده بى‏نياز بدان و چون خلقت او بر پايه بى‏نيازى از مخلوق است محال است‏ كه حدى و يا چگونگى در وى باشد خوب بفهم ان شاء الله.

مصطفوى‏, اصول کافی ترجمه مصطفوی جلد ۱, ۱۹۷

امام صادق (ع) راجع بقول خداى عز و جل (۵۴ سوره ۴۳) «چون ما را بافسوس آوردند از ايشان انتقام گرفتيم» فرمود: خداى عز و جل چون افسوس ما افسوس نخورد ليكن او دوستانى اى خود آفريده كه آنها افسوس خورند و خشنود گردند. و ايشان مخلوقند و پروريدگان و خداوند خشنودى آنها را خشنودى خود و خشم آنها را خشم خود قرار داده زيرا ايشان را مبلغين خود و دلالت‏كنندگان بسوى خود مقرر داشته است و از اين جهت است كه آن مقامرا دارند، معنى آيه آن نيست كه افسوس دامن خداى تعالى را گيرد چنان كه دامنگير مخلوق شود بلكه معنى آن چنانست كه در اين باره گفته است «هر كه بيكى از دوستان من اهانت كند بپيكار من آمده و مرا بمبارزه خوانده است و فرموده (۸۰ سوره ۴) «هر كه فرمان پيغمبر برد فرمان خدا برده است» و نيز فرموده است (۱۰ سوره ۴۸) «همانا كسانى كه با تو بيعت كنند با خدا بيعت كرده‏اند و دست خدا روى دست ايشانست» تمام اين عبارات و آنچه مانند اينهاست معنايش همانست كه برايت گفتم و همچنين است خشنودى و خشم و غير اين دو از صفات ديگر مانند آنها، اگر بنا باشد كه افسوس و دلتنگى دامن خدا را هم بگيرد در صورتى كه خود او خالق و پديد آورنده آنها است روا باشد كه كسى بگويد روزى شود كه خداى خالق نابود گردد، زيرا اگر خشم و دلتنگى بر او درآيد دگرگونى عارضش شود و چون دگرگونى عارضش شود از نابودى ايمن نباشد، بعلاوه در اين صورت ميان پديد آورنده و پديد شده و ميان قادر و آنچه زير قدرتست و ميان خالق و مخلوق فرقى نباشد، خدا از چنين گفتار برترى بسيار دارد، او خالق همه چيز است بدون آنكه بآنها نيازى داشته باشد و چون بى‏نياز است اندازه و چگونگى نسبت باو محالست- مطلب را بفهم ان شاء اللَّه تعالى.

محمدعلى اردكانى, تحفة الأولياء( ترجمه أصول كافى) - جلد ۱, ۴۶۳

محمد بن يحيى، از محمد بن حسين، از محمد بن اسماعيل بن بَزيع، از عمويش حمزة بن بزيع، از امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده است در فرموده خداى عزّوجلّ: «فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ» «۱»، يعنى: «پس آن هنگام كه ما را سخت خشمناك و اندوهگين ساختند، از ايشان كينه كشيديم»، كه آن حضرت فرمود: «خداى عزّوجلّ اندوه نمى‏خورد و خشم نمى‏گيرد چون اندوه و خشم ما، وليكن آن جناب دوستانى چند را از براى خود آفريده كه اندوه مى‏خورند و خشم مى‏گيرند و خشنود مى‏گردند، و ايشان آفريدگانى چنداند كه خدا ايشان را پرورش داده و مى‏دهد. پس خدا خشنودى ايشان را خشنودى خويش و خشم ايشان را خشم خويش گردانيده؛ زيرا كه آن جناب ايشان را خوانندگان مردمان به سوى خويش و رهنمايان بر خويش قرار داده، و از براى همين، چنين بلند مرتبه شده‏اند كه به مرتبه اتحاد و يگانگى رسيده‏اند. و مقصود خدا اين نيست كه اين اندوه و خشم، به خدا مى‏رسد چنانچه به آفريدگانش‏ __________________________________________________

(۱). زخرف، ۵۵.
                     

مى‏رسد، وليكن همين كه مذكور شد، معنى آن چيزى است كه فرموده. و در حديث قدسى فرموده كه: هر كه دوستى از دوستان مرا اهانت رساند و خوار گرداند، پس به حقيقت كه با من مبارزه نموده است، «۱» به جنگ با من، و مرا به سوى آن خوانده (حاصل آن‏كه مُهين (مَهين)، به ميدان من آمده و مرا مبارز مى‏طلبد) و فرموده است كه: «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ» «۲». و فرموده كه: «إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ» «۳»، يعنى: «به درستى كه آنان كه با تو بيعت مى‏كنند، جز اين نيست كه با خدا بيعت مى‏كنند. دست خدا در بالاى دست‏هاى ايشان است» (و مراد، دست پيغمبر است كه در حكم دست خدا است. چه، آن جناب منزه است از اعضا و جوارح كه از صفات اجسام است). پس اين و هر چه مانند اين باشد، بر وجهى است كه براى تو ذكر كردم. و همچنين است خشنودى و خشم خدا و غير اينها، از هر چه باشد كه به اين شباهت داشته باشد در اين‏كه اتصاف خدا به آن روا نباشد، و اگر چنين باشد كه خشم و اندوه و دلتنگى به خدا رسد، با آن‏كه آن جناب همان است كه اينها را آفريده و ايجاد فرموده، هر آينه جايز است از براى آن‏كه اين سخن را مى‏گويد كه بگويد كه: حضرت آفريدگار در روزگارى هلاك مى‏گردد، و نيست و نابود مى‏شود؛ زيرا كه چون خشم و دلتنگى بر او داخل گردد، تغيير مزاجى در او راه يابد، و چون تغيير در او راه يابد، بر او ايمن نمى‏توان بود از هلاكت. بعد از اينها ناخوشى ديگر لازم مى‏آيد كه هستى دهنده از آن‏كه او را هستى داده، و قادر و توانا از آن‏كه بر او توانايى مى‏توان داشت، و آفريدگار از آفريده شده شناخته نشود، و كسى نتواند كه او و ايشان را از يكديگر تميز دهد. خدا برتر است از اين گفتار و اعتقاد؛ برترى بزرگ. بلكه اوست كه چيزها را آفريده، بى آن‏كه حاجتى به آنها داشته باشد. پس هرگاه آفرينش براى احتياج نباشد، بايد كه اندازه و چون و چگونگى را در باب آن جناب ممتنع و محال شمرد. پس بفهم اگر خداى تعالى خواسته باشد». __________________________________________________

(۱). و مبارزه از ميان صف بيرون شدن است از براى جنگ. (مترجم)
(۲). نساء، ۸۸.
(۳). فتح، ۱۰.