تُسْرِفُوا
«إِسْراف» از مادّه «سرف» کلمه بسیار جامعى است که هر گونه زیاده روى در کمیت، کیفیت، بیهوده گرایى، اتلاف و مانند آن را شامل مى شود; و این روش قرآن است که به هنگام تشویق به استفاده کردن از مواهب آفرینش، فوراً جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصیه مى کند. بنابراین به معناى وسیع کلمه، هر گونه تجاوز از حدّ در کارى است که انسان انجام مى دهد; ولى غالباً این کلمه در مورد هزینه ها و خرج ها گفته مى شود. تعبیر به «اسراف» در سوره «طه» ممکن است اشاره به این باشد که آنها نعمت هاى خداداد، مانند: چشم، گوش و عقل را در مسیرهاى غلط به کار انداختند. و اسراف چیزى جز این نیست که انسان نعمت را بیهوده بر باد دهد. و یا اشاره به این است که گنهکاران دو دسته اند: گروهى گناهان محدودى دارند و ترسى از خدا در دل، یعنى رابطه خود را به کلّى با پروردگار نبریده اند; اگر فرضاً ظلم و ستمى مى کند، بر یتیم و بینوا روا نمى دارد، و در عین حال خود را مقصر مى شمرد و در پیشگاه خدا روسیاه مى داند. بدون شک چنین فردى گنهکار است و مستحق مجازات، اما با کسى که بى حساب گناه مى کند و هیچ قید و شرطى براى گناه قائل نیست و گاهى به انجام گناه افتخار مى کند و یا گناه را کوچک مى شمرد، فرق بسیار دارد; چرا که دسته اول ممکن است سرانجام در مقام توبه و جبران برآیند، اما آنها که در گناه اسراف مى کنند، توبه آنها بسیار بعید است. بالاخره «اسراف» آن است که بیش از حدّ، در غیر حق و بى جا مصرف گردد. در یکى از روایات اسلامى تشبیه جالبى براى «اسراف»، «اقتار» و حدّ «اعتدال» شده است; و آن این است: هنگامى که امام صادق(علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود، مشتى سنگ ریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفته و فرمودند: این همان «اقتار» و سخت گیرى است; پس از آن مشت دیگرى برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آن به روى زمین ریخت، فرمودند: این «اسراف» است. بار سوم مشت دیگرى برداشت و کمى دست خود را گشود، به گونه اى که مقدارى فرو ریخت و مقدارى در دستش بازماند; فرمودند: این همان «قوام» است.
ریشه کلمه
- سرف (۲۳ بار)
قاموس قرآن
(به فتح س - ر) تجاوز از حدّ. در صحاح گويد «السرف ضدّ القصد» راغب گويد: آن تجاوز از حد است در هر كار هر چند در انفاق شهذت دارد در اقرب گفته: آن ضدّ ميانه روى و تجاوز از حدّ و اعتدال است. بايد دانست اسراف و سرف هر دو به يك معنى است ولى به عقيده طبرسى اگر تجاوز در جانب افراط باشد اسراف گفته مىشود و اگر در جانب تقصير باشد سرف (ذيل آيه 6 سوره نساء). استعمال آن در قرآن همه جا از باب افعال است [زمر:53]. در الميزان گفته: گوئى معنى جنايت يا نظير آن به «اَسْرَفُوا» تضمين شده و لذا با «على» متعدى گرديده است اسراف بر نفس آن است كه بر آن با ارتكاب گناه تعدّى شود اعمّ از آنكه با شرك يا با گناهان صغيره و كبيره باشد. درباره اين مطلبى است كه انشاء اللّه در «قنط» خواهد آمد. * [اعراف:31]. دو امر اباحى و يك نهى تحريمى است به خوردن و اشاميدن اجازه داده و از تعدى در آن دو نهى مىكند. * [نساء:6]. مال يتيمان را به اسراف و عجله نخوريد كه مبادا بزرگ شوند و مانع گردند قيد اسرافاً ظاهراً براى ذيل آيه است كه فرموده هر كه فقير باشد به طور متعارف از اموال آنها بخورد. * [فرقان:67]. صريح آيه آن است كه در انفاق بايد ميانه روى كرد و ايضاً ظاهراً مراد از آن انفاق از براى خود و غير خود است اين آيه نظير [اسراء:29].
