آل عمران ١٢٠
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنْ تَمْسَسْکُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْکُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لاَ يَضُرُّکُمْ کَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ |
ترجمه
| آل عمران ١١٩ | آیه ١٢٠ | آل عمران ١٢١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِن تَمْسَسْکُمْ»: اگر به شما برسد. «لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً»: اصلاً مکر ایشان به شما زیانی نمی‌رساند. (شَیْئاً) مفعول مطلق است. انگار که چنین فرموده است: لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ ضُرًّا (نگا: آل‌عمران / و نساء / ).
تفسیر
- آيات ۱۲۰ - ۱۱۱، سوره آل عمران
- مراد از اينكه بر اهل كتاب ذلت زده شده : ((ضربت عليهم الذلة ))
- كلام بعضى از مفسرين : آيه در مقام تشريع نيست
- معناى ((امت قائمة )) و اشاره به فرق بين ((سرعت )) و ((عجله ))
- ((خيرات )) مفيد استغراق است به معناى مطلقاعمال صالح
- عمل فاسد، اثر فاسد در پى دارد
- اگر مسلمين صبر كنند و تقوا پيشه سازند، از كينه دشمنان ايمن خواهند بود
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«120» إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ
اگر خوبى به شما رسد، آنان را غمگين سازد و اگر بدى به شما رسد، آنها بدان شادمان مى‌شوند و اگر (در برابرشان) صبر كنيد و پرهيزكار باشيد، حيله‌ى بدخواهانه‌ى آنان هيچگونه آسيبى به شما نرساند. همانا خداوند به آنچه انجام مى‌دهند احاطه دارد.
نکته ها
اين آيه راه شناختِ دوست و دشمن را بيان مى‌كند كه آن، توجّه به روحيات و عكس‌العمل ديگران در مواقع كاميابى و يا ناكامى مسلمانان است. در سياست خارجى نيز توجّه به محكوم كردن‌ها، تأييد و تكذيب‌ها، و انواع كمك‌ها و تبليغات، لازم است.
در آيات قبل، به مسلمانان سفارش كرد كه دشمنان را نه ياور همراه خود بگيرند و نه دوست خود. اين آيه مى‌فرمايد: اين برخورد ممكن است تاوان سختى داشته باشد و آنان عليه شما توطئه كنند، بنابراين شما بايد اهل صبر و تقوا باشيد، تا حيله‌هاى آنان ضربه‌اى به شما نزند.
پیام ها
1- حسادتِ دشمنان به قدرى است كه اگر اندك خيرى به شما برسد، ناراحت مى‌شوند. «إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ»
2- راه نفوذ دشمن در مسلمانان، يا ترس و طمع خودمان است و يا بى‌پروايى و بى‌تقوايى ما كه صبر و تقوا، راه چاره آن است. «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ»
3- در مقابله با حسودانى كه از رشد ما ناراحتند، صبر و تقوا چاره‌ساز و كليد
جلد 1 - صفحه 594
پيروزى است. «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ»
4- خداوند با افشاى روحيّات دشمن، به مسلمانان هم روحيّه مى‌دهد و هم بيدار باش. «إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ ... لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (120)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 226
بعد از آن بيان تناهى عداوت ايشان را فرمايد:
إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ: اگر برسد شما را نصرتى و غنيمتى مانند جنگ بدر، تَسُؤْهُمْ: بد آيد ايشان را و دلتنگ شوند. وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ: و اگر برسد شما را غمى و المى چنانكه در احد واقع شد، يَفْرَحُوا بِها: خوشدل و شادمان شوند به آن. و اين علامت كمال عداوت است كه به مصيبت كسى شادمان و به شادى كسى غمناك گردند. وَ إِنْ تَصْبِرُوا: و اگر صبر كنيد اى مؤمنان بر جفاى يهود، يا كيد منافقان، يا آزار منافقان، يا بر جميع تكاليف دينيه، وَ تَتَّقُوا: و بپرهيزيد از مخالطه و مجالست دشمنان خدا، لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً: ضرر نرساند شما را مكر و حيله آنها هيچ چيز را، و فضل الهى و حفظ و نصرت او است كه وعده فرموده صابران و متقيان را. إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ: بتحقيق خداى تعالى به آنچه بجا مى‌آوريد از صبر و تقوا، به علم ازلى، احاطه كننده است.
تنبيه: آيه شريفه اشعار است به آنكه كفار و معاندان نسبت به مسلمانان، حالشان چنين است كه در مصيبت مسلمانان، شادمان و به شادى و خوشى آنان غمناك شوند. و اگر مسلمانان صبر نمايند در ناملايمات و مشقات و بپرهيزند از مخالفت فرمان الهى، هر آينه كيد و مكر و حيله معاندين به ايشان ضرر نرساند و فرج را خداوند متعال ظاهر سازد، چنانچه در كتاب كافى از حضرت صادق عليه السّلام مروى است:
اوحى اللّه تعالى الى داود ما اعتصم بي عبد من عبادى دون احد من خلقى عرفت ذلك من نيّته، ثمّ تكيده السّموات و الارض و من فيهنّ الّا جعلت له المخرج من بينهنّ. «1» وحى فرمود خداى تعالى به حضرت داود عليه السّلام: تمسك ننمايد به من بنده‌اى از بندگان من بدون توجه به فردى از خلق من، و به حقيقت دانم، پس در مقام كيد او برآيند آسمان و زمين و هر كه در آنها است، مگر آنكه قرار
«1» اصول كافى، جلد 2، كتاب الايمان و الكفر، صفحه 63، حديث اوّل.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 227
دهم براى او راه خلاصى از ميان آنها.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِها وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (120)
ترجمه
اگر بر خورد بشما خوبى بد مى‌آيدشان و اگر برسد بشما بدى شاد ميشوند بآن و اگر صبر كنيد و بپرهيزيد ضرر نميرساند بشما مگر ايشان چيزى همانا خداوند بآنچه ميكنند احاطه دارد.
جلد 1 صفحه 486
تفسير
عالى تاكيد فرموده بيان عداوت كفار را باثبات صفاتى كه ضد تام صداقت است و مى‌فرمايد اگر اتفاقا برخورد كند بشما نعمتى يا خداوند فتح و ظفر و قوت و ايتلاف نصيب شما فرمايد بدشان ميآيد و حسد ميبرند و غمگين مى- شوند و اگر برسد بشما فقر و محنت و مرض و مغلوبيت و امثال اين بليات خوشحال ميشوند بواسطه گرفتارى شما و تصور نكنيد كه اينها با ايندرجه از عداوت اگر شما مخالطه و آميزش خودتان را با آنها ترك كنيد بتوانند بمكر و حيله به شما صدمه و ضررى برسانند زيرا كه خداوند صابرين و متقين را دوست دارد و با آنها كمك ميكند پس خوب است صبر كنيد بر عداوت و ترك معاشرت با آنها و بپرهيزيد از مخالفت امر الهى باجتناب از آنها تا خداوند بوعده خود كه بصابرين و متقين داده كه آنها را حفظ فرمايد عمل نموده شما را از كيد آنها مأمون دارد چون خداوند احاطه دارد بتمام اعمال آنها تا بخواهند بشما صدمه برسانند يا پيغمبر را مطلع مى‌فرمايد كه شما مانع شويد يا خودش بوسائل ديگرى دفع كيد آنها را خواهد فرمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِن تَمسَسكُم حَسَنَةٌ تَسُؤهُم وَ إِن تُصِبكُم سَيِّئَةٌ يَفرَحُوا بِها وَ إِن تَصبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُم كَيدُهُم شَيئاً إِنَّ اللّه‌َ بِما يَعمَلُون‌َ مُحِيطٌ (120)
اگر خوبي بشما برسد و مساس كند اينکه كفار را بد آيد و اگر سيّئه‌اي بشما اصابة كند خوشحال ميشوند ولي اگر شما از اينکه خوشحالي و بد حالي آنها از ميدان در نرويد و در شدائد صبر كنيد و بر طبق دستورات الهي ثابت باشيد
جلد 4 - صفحه 330
و مخالفت نكنيد و تقوي داشته باشيد هيچگونه ضرري از آنها و مكر و كيد آنها بشما وارد نخواهد شد خداوند بآنچه عمل ميكنند از كيد و مكر و دشمني احاطه دارد و دفع شرّ آنها را از شما ميفرمايد.
إِن تَمسَسكُم حَسَنَةٌ مس‌ّ حسنة مراد نصرت و فتح و فيروزي مسلمين و تسلّط آنها بر مشركين در بدر و حنين و ساير غزوات است.
تسؤهم البته ساير كفار بخصوص يهود بسيار غمنده خواهند شد.
وَ إِن تُصِبكُم سَيِّئَةٌ اگر چشم زخمي و شكستي بر شما وارد شود مثل غزوه احد و موته يفرحوا بها خورسند خواهند شد.
وَ إِن تَصبِرُوا و اگر در اينکه شكستها ثابت قدم باشيد و فرار نكنيد و در جهاد كوتاهي نكنيد وَ تَتَّقُوا و تقوي را پيشه خود قرار دهيد و اطاعت اوامر الهي كنيد و پيرامون معاصي نگرديد لا يَضُرُّكُم هيچ ضرري بشما متوجه نخواهد شد چنانچه گذشت در آيه 110 لَن يَضُرُّوكُم إِلّا أَذي‌ً الايه بيان آن كَيدُهُم شَيئاً كيد آنها دو نحوه است يكي با مسلمين چنانچه در آيات قبل بيان فرمود از اظهار ايمان و القاء دوستي و همراهي صوري و امثال اينها.
و ديگر تماس گرفتن با محاربين از كفار و تشجيع آنها و وعده مساعدت با آنها در حرب با مسلمين چنانچه در سوره مباركه حشر آيه 14 ميفرمايد أَ لَم تَرَ إِلَي الَّذِين‌َ نافَقُوا يَقُولُون‌َ لِإِخوانِهِم‌ُ الَّذِين‌َ كَفَرُوا مِن أَهل‌ِ الكِتاب‌ِ لَئِن أُخرِجتُم لَنَخرُجَن‌َّ مَعَكُم وَ لا نُطِيع‌ُ فِيكُم أَحَداً أَبَداً وَ إِن قُوتِلتُم لَنَنصُرَنَّكُم وَ اللّه‌ُ يَشهَدُ إِنَّهُم لَكاذِبُون‌َ، لَئِن أُخرِجُوا لا يَخرُجُون‌َ مَعَهُم وَ لَئِن قُوتِلُوا لا يَنصُرُونَهُم وَ لَئِن نَصَرُوهُم لَيُوَلُّن‌َّ الأَدبارَ ثُم‌َّ لا يُنصَرُون‌َ.
إِنَّ اللّه‌َ بِما يَعمَلُون‌َ مُحِيطٌ تعبير باحاطه اشاره باينست که كارها و مكرهاي آنها و كليه اعمال آنها در تحت قدرت و مشيت الهيست و بدون اراده خداوند ممكن
جلد 4 - صفحه 331
نيست عملي از آنها انجام بگيرد و اينکه هم يك دليل بارزيست بر نفي جبر و تفويض و ثبوت اختيار در افعال عباد زيرا اگر جبر بود يعملون مناسب نبود و حال آنكه عمل فعل آنها است از روي اختيار، و اگر تفويض بود تحت احاطه حق نبود فثبت الامر بين الامرين.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 120)- در این آیه یکی از نشانه‌های کینه و عداوت آنها بازگو شده است که «اگر فتح و پیروزی و پیشامد خوبی برای شما رخ دهد، آنها ناراحت می‌شوند، و چنانچه حادثه ناگواری برای شما رخ دهد خوشحال می‌شوند» (إِنْ تَمْسَسْکُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِنْ تُصِبْکُمْ سَیِّئَةٌ یَفْرَحُوا بِها).
«اما اگر در برابر کینه‌توزیهای آنها استقامت کنید، و پرهیزکار و خویشتن دار باشید، آنان نمی‌توانند به وسیله نقشه‌های خائنانه خود به شما لطمه‌ای وارد کنند، زیرا خداوند به آنچه می‌کنید کاملا احاطه دارد» (وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ).
نکات آیه
۱- ناخشنودى دشمنان دین، حتى از اندک خیر و خوشایندى براى مؤمنان (ان تمسسکم حسنة تسؤهم)
۲- خشنودى دشمنان دین از گرفتارى اهل ایمان، به حوادث بد و ناگوار (و ان تصبکم سیّئة یفرحوا بها)
۳- حسد و عداوت برخى اهل کتاب، نسبت به مؤمنان (ان تمسسکم ... و ان تصبکم سیّئة یفرحوا بها)
۴- افشاى بدخواهیهاى دشمنان دین نسبت به مسلمانان، از جانب خداوند (ان تمسسکم حسنة تسؤهم)
۵- بدخواهى و حسادت منافقان با اهل ایمان* (اذا لقوکم قالوا امنّا ... ان تمسسکم حسنة تسؤهم و ان تصبکم سیّئة یفرحوا بها) برخى برآنند که جمله «و اذا لقوکم قالوا آمنّا» درباره منافقان است. بنابر این ضمیر مفعولى «تسؤهم» نیز به آنان برمى گردد.
۶- صبر و تقواى اهل ایمان، موجب ایمن شدن آنان در برابر توطئه ها و دسیسه دشمنان (و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً)
۷- قطع دوستى مسلمانان با دشمنان دین، دربردارنده ناگواریها (لا تتخذوا بطانة من دونکم ... و ان تصبروا) توصیه به صبر و تقوا پس از دستور به قطع رابطه با دشمنان دین، اشاره به این حقیقت دارد.
۸- صبر و پایدارى در برابر ناگواریهاى ناشى از قطع رابطه دوستى با دشمنان دین، عامل مصون ماندن جامعه ایمانى از کید و خیانت آنان (لا تتخذوا بطانة من دونکم ... و ان تصبروا و تتقوا لایضرّکم کیدهم شیئاً) در برداشت فوق، متعلق «تتقوا» به قرینه صدر آیه، پرهیز از دوستى با دشمنان گرفته شده است.
۹- ناتوانى جبهه کفر در برابر جامعه ایمانى، آنگاه که مؤمنان به دستورهاى الهى (امر به معروف و نهى از منکر) عمل کنند. (کنتم خیر امّة ... لن یضرّوکم الّا اذًى و إن یقتلوکم یولّوکم الادبار ... ضربت علیهم الذّلّة ... و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً) در برداشت فوق، تقوا به معناى عمل به دستورات الهى گرفته شده که خداوند در آیات پیش به برخى از آنها (امر به معروف، ایمان واقعى و ... ) اشاره کرده است. یعنى آنگاه کید دشمنان بى اثر است که تقوا داشته باشند و به دستورات الهى عمل کنند.
۱۰- مسلمانان، همواره در معرض توطئه و دسیسه دشمنان هستند. (لا یضرّکم کیدهم شیئاً)
۱۱- لزوم پایدارى و تقواپیشگى در برابر توطئه دشمنان دین (ان تمسسکم حسنة ... و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً)
۱۲- کینه ها و حیله هاى دشمنان دین، در احاطه علم خدا (لا یضرّکم کیدهم شیئاً انّ اللّه بما یعملون محیط)
۱۳- احاطه خداوند، بر تمامى اعمال و رفتار دشمنان دین (لا یضرّکم کیدهم شیئاً انّ اللّه بما یعملون محیط)
۱۴- توجّه به احاطه خداوند بر تمامى اعمال و رفتار دشمنان دین، از عوامل تقویت روحیه مسلمانان در برخورد با آنان (تمسسکم ... انّ اللّه بما یعملون محیط) جمله «انّ اللّه ... »، علاوه بر بیان احاطه علمى خداوند، براى این هدف نیز بیان شده است که مبادا مسلمانان پس از اینکه کینه توزى کافران براى آنان افشا شد، مضطرب شوند و روحیه خود را ببازند.
۱۵- انسان و اعمال و رفتارش، در محضر خداوند (انّ اللّه بما یعملون محیط)
۱۶- خداوند، عالم به جزئیّات (انّ اللّه بما یعملون محیط)
۱۷- خداوند، حافظ صابران تقواپیشه، از حیله ها و کینه هاى دشمنان دین (و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً انّ اللّه بما یعملون محیط) از اینکه جمله «انّ اللّه ... » علت براى «لا یضرّکم» است، معلوم مى شود که خداوند با احاطه کامل به اعمال و کیدهاى دشمنان، مانع ضرررسانى آنان خواهد شد. در نتیجه، حافظِ مؤمنان است; به شرط اینکه آنها صبر و تقوا را پیشه خود سازند.
موضوعات مرتبط
- استقامت: اهمیّت استقامت ۱۱
- اللّه: احاطه اللّه ۱۲، ۱۳، ۱۴ ; علم اللّه ۱۲، ۱۶ ; اوامر اللّه ۹ ; محضر اللّه ۱۵
- امر به معروف: آثار امر به معروف ۹
- امنیت: عوامل امنیت ۶ ; امنیت اجتماعى ۸
- اهل کتاب: حسادت اهل کتاب ۳ ; دشمنى اهل کتاب ۳
- بیگانگان: روابط با بیگانگان ۷
- تقوا: آثار تقوا ۶ ; اهمیّت تقوا ۱۱
- تقویت روحیه: عوامل تقویت روحیه ۱۴
- تولّى و تبرّى:۷
- حسادت:۳، ۵ دشمنان: ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۷، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۷ ; بدخواهى ۴ ; توطئه ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۷ ; مسلمانان و ۷، ۱۰، ۱۴ ; مؤمنان و ۳، ۵
- دشمنى:۳
- دین: دشمنان دین ۱، ۲، ۴، ۸
- روابط بینخالمللى:۷، ۸
- سختیها: عوامل سختیها ۷، ۸
- صابران:۱۷
- صبر: آثار صبر ۶، ۸
- علم:۱۴
- عمل:۱۴، ۱۵
- کافران: عجز کافران ۹
- متقین:۱۷
- مسلمانان:۷، ۱۰، ۱۴ دشمنان مسلمانان ۷، ۱۰، ۱۴ ۴، ۱۰
- منافقان: بدخواهى منافقان ۵ ; حسادت منافقان ۵
- مؤمنان: دشمنان مؤمنان ۳، ۵ ; مؤمنان و دشمنان ۱، ۲
- نهى از منکر: آثار نهى از منکر ۹
منابع
