تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۴: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

<span id='link25'><span>

==آيات ۲۹ - ۴۲، سوره قصص ==

قَالَ رَب إِنى قَتَلْت مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخَاف أَن يَقْتُلُونِ(۳۳)

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۴۲ </center>

ترجمه آيات  

==رواياتى در ذيل آيات راجع به داستان ورود موسى (عليه السلام ) به مدين و ملاقات باشعيب (عليه السلام گشتن و... ==

اين آيات فصل ديگرى از داستان موسى (عليه السلام ) است ، كه در آن ، اجمالى از حركت آن جناب با خانواده اش از مدين به طرف مصر، و مبعوث شدنش به رسالت به سوى فرعون و قوم او، براى نجات دادن بنى اسرائيل ، و تكذيب آنان رسالت وى را، و سرانجام غرق شدنشان را در دريا آورده ، تا آنكه در آخر داستانش منتهى مى شود به نزول تورات ، كه گويا منظور از بيان قصه همين قسمت آخر است

مراد از ((قضاء اجل (( به سر بردن مدت مقرر است ، كه مراد از آن در آيه اين است كه : موسى آن مدتى را كه قرار گذاشت براى شعيب خدمت كند، به سر رسانيد، كه در روايت گذشته ديديم فرمودند مدت طولانى تر را به سر رسانيد. و كلمه ((آنس (( از مصدر ((ايناس (( است ، كه به معناى ديدن و به چشم خوردن چيزى است و كلمه ((جذوة من النار(( به معناى پاره اى از آتش است ، و كلمه ((تصطلون (( از مصدر ((اصطلاء(( است ، كه به معناى گرم شدن به آتش ‍ است

سياق آيه شهادت مى دهد كه اين جريان در شب واقع شده ، و گويا شبى بسيار سرد بوده ، و نيز برمى آيد كه موسى (عليه السلام ) و همراهانش راه را گم كرده بودند، در چنين شرايطى موسى (عليه السلام ) از طرف طور كه در آن نزديكى ها بوده آتشى به چشمش مى خورد، به اهل خود دستور مى دهد همانجا بمانند، تا او برود به طرف آنچه به چشمش خورده ، شايد در آنجا انسانى ببيند، و از او بپرسد راه كجا است ، و يا آنكه پاره اى آتش گرفته بياورد، تا با آن گرم شوند، در سوره ((طه (( به جاى اين عبارت كه : ((لعلى آتيكم منها بخبر : شايد از آنجا خبرى از راه برايتان بياورم ((

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۴۴ </center>

و همچنين اينكه به اهلش خطاب مى كند كه : ((اينجا باشيد...((، شاهد است بر اينكه غير از همسرش كس ديگرى هم با او بوده ، و لذا تعبير به جمع آورده (باشيد)، و اگر تنها همسرش با او بود مى گفت : ((تو اينجا بباش ((. و در تورات در سفر خروج ، اصحاح چهارم ، آيه ۲۰، آمده كه موسى در اين سفر همسرش و فرزندانش را همراه داشته ..

در مفردات در معناى كلمه ((شاطى ء(( گفته : ((شاطى ء الوادى (( معنايش كنار وادى است ، و نيز همو گفته : كلمه ((وادى (( در اصل به معناى محلى است كه سيلاب از آنجا مى گذرد، و به همين اعتبار شكاف ميان دو كوه را نيز وادى مى گويند، و جمع اين كلمه ((اوديه (( مى آيد، و كلمه ((بقعه (( به معناى قطعه اى از زمين است كه به شكل زمينهاى اطرافش نبوده باشد

و مراد از كلمه ((ايمن (( جانب راست است ، در مقابل ((ايسر(( كه به معناى سمت چپ است ، و مقصود در اينجا ايمن و سمت راست وادى است ، و به آنچه بعضى گفته اند: ((ايمن از يمن در مقابل شومى است (( نبايد اعتناء كرد

پس در آيه شريفه اجمال آن مطالبى است كه در سوره طه تفصيلش ‍ آمده ، و اين ندايى كه در آيه مورد بحث به طور اجمال به معارف سه گانه توحيد و نبوت و معاد اشاره مى كند، در آنجا آنها را از يكديگر جدا كرده ، درباره توحيد فرموده : ((اننى انا الله لا اله الا انا فاعبدنى ((، و درباره نبوت فرموده : ((و اقم الصلوه لذكرى (( و درباره معاد فرموده : ((ان الساعه آتيه ...((

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۴۶ </center>

تفسير اين جمله در سوره نمل گذشت

در اين آيه ، جمله ((قيل له : بدو گفته شد(( حذف شده ، و تقدير آيه چنين است : ((و قيل له يا موسى اقبل و لا تخف انك من الامنين : و بدو گفته شد اى موسى پيش برو و مترس كه تو از ايمنانى (( و در اين خطاب به او امنيت مى دهد، و با اين جمله معناى آيه شريفه ((يا موسى لا تخف انى لا يخاف لدى المرسلون (( روشن مى شود، كه معنايش اين است كه : موسى تو فرستاده و مرسلى ، و رسولان نزد من ايمنند، نه اينكه مفاد آن عتاب و توبيخ باشد

اسلُك يَدَك فى جَيْبِك تخْرُجْ بَيْضاءَ مِنْ غَيرِ سوءٍ

مراد از ((سلوك دست در گريبان (( فرو بردن دست در آن است ، و مراد از ((سوء(( به طورى كه گفته شده - مرض پيسى است

و ظاهرا در اينكه بيرون آوردن دست از گريبان را مقيد كرد به قيد ((من غير سوء : بدون پيسى (( تعريض باشد به تورات كه در سفر خروج ، اصحاح چهارم ، آيه ششم ، مى گويد: ((سپس رب بدو اين را هم گفت ، كه دست خود به گريبانت فرو كن ، موسى دست خود را در گريبان كرد و سپس بيرون آورد، ديد كه ناگهان دستش مانند برف از برص سفيد شده ((

كلمه ((رهب (( به فتحه راء و سكون هاء - و همچنين ((رهب (( - به دو فتحه - و نيز ((رهب (( - به ضمه راء و سكون هاء - همه به معناى ترس است . و كلمه ((جناح (( به قول بعضى - به معناى دست ، و - به قول بعضى ديگر - به معناى بازو است

وجوه مختلف در معناى جمله : ((واضمم اليك جناحك من الرهب ...(( در خطاب خداوند بهموسى (عليه السلام )

قَالَ رَب إِنى قَتَلْت مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخَاف أَن يَقْتُلُونِ

در اين جمله به داستان مرد قبطى كه به دست آن جناب كشته شد اشاره نموده ، و اظهار مى دارد مى ترسم مرا به جرم قتل نفس و به عنوان قصاص بكشند

در مجمع البيان گفته : ((وقتى گفته مى شود ((فلانى ردء فلانى (( است ، معنايش اين است كه : او را يارى و پشتيبانى مى كند((

<span id='link29'><span>

دليل بر گفتار ما در معناى جمله ، آيه ((قال رب انى اخاف ان يكذبون و يضيق صدرى و لا ينطلق لسانى فارسل الى هرون (( است ، كه سخن موسى (عليه السلام ) را در همين مورد حكايت مى كند

بنابراين ما حصل معناى آيه مورد بحث اين مى شود كه برادرم هارون فصيح تر از من است ، و زبانى گوياتر از من دارد، پس او را به ياريم بفرست ، تا صدق مرا در مدعايم تصديق كند، و وقتى مردم با من مخاصمه مى كنند، قانعشان سازد، زيرا من مى ترسم تكذيبم كنند، آن وقت ديگر نتوانم صدق مدعايم را برايشان روشن سازم

اينكه فرمود: بازويت را به وسيله برادرت محكم مى كنم ، كنايه است از اينكه : تو را به وسيله او تقويت خواهم كرد، و همچنين عدم وصول فرعونيان به آن دو، كنايه است از اينكه آنان قدرت و تسلط بر كشتن شما نخواهند يافت ، گويا آن دو بزرگوار را در يك طرف و فرعونيان را در طرف ديگر دو گروه فرض كرده ، كه با هم مسابقه دارند، آنگاه فرموده : گروه فرعونيان به شما نمى رسند، تا چه رسد به اينكه از شما سبقت گيرند

و معناى آيه اين است كه : خداى تعالى فرمود: به زودى تو را به وسيله برادرت هارون تقويت و يارى خواهيم كرد، و براى شما تسلط و اقتدار و غلبه اى برايشان قرار خواهيم داد، تا به سبب آياتى كه ما شما دو نفر را به وسيله آن غلبه مى دهيم ، نتوانند بر شما مسلط شوند، آنگاه همين غلبه دادن آن دو بزرگوار را بر فرعونيان بيان نموده ، و فرموده : ((انتما و من اتبعكما الغالبون : شما و هر كس كه شما دو نفر را پيروى كند غالب خواهيد بود((. و اين بيان را آورد تا بفهماند كه نه تنها آن دو تن غالبند، بلكه پيروان ايشان نيز غالب خواهند بود

<span id='link30'><span>

==سخن فرعونيان در تكذيب موسى (عليه السلام ) و جواب آن حضرت بدانان ==

يعنى وقتى موسى نزد فرعونيان آمد، گفتند: اين سحرى است موصوف به مفترى ، و ((مفترى (( صيغه اسم مفعول است ، و به معناى مجعول و من درآوردى است ، ممكن هم هست بگوييم مفترى مصدر ميمى است ، كه سحر به عنوان مبالغه موصوف به آن شده ، توضيح اينكه : وقتى بخواهيم مثلا در اتصاف شخصى به عدالت مبالغه كنيم ، كه جرثومه عدالت است ، مى گوييم اصلا خود عدالت است ، در اينجا نيز فرعونيان گفته اند: اين سحر از بس خلاف واقع است كه گويا عين جعل كردن است ، نه اينكه مجعول باشد

اشاره ((هذا(( در جمله ((ما هذا الا سحر مفترى (( اشاره است به معجزاتى كه آن جناب آورد، يعنى اينها جز سحرى من درآوردى نيست ، چشم بندى يى است كه خودش درست كرده ، و به دروغ به خدا نسبت مى دهد

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۵۰ </center>

گذشته و قديمى ما برايمان نقل نشده ، كه در عصرى از اعصار به آن معتقد بوده باشند، و با اين معنا، جمله ((ربى اعلم بمن جاء بالهدى ...((، كه در آيه بعدى است ، نيز تناسب دارد

مقتضاى سياق اين است كه : اين آيه پاسخى باشد از موسى (عليه السلام ) از كلام فرعونيان كه در رد دعوت موسى گفتند: ((و ما سمعنا بهذا فى ابائنا الاولين (( و اساس اين جواب بر تحدى و اتمام حجت از راه تعجيز است ، گويا مى فرمايد: پروردگار من - كه همان رب العالمين است و خلقت و امر به دست او است - از شما داناتر است ، به كسى كه هدايتى مى آورد، و كسى كه موفق به دار آخرت مى شود، و همين پروردگار است كه مرا به عنوان رسول فرستاده تا هدايت برايتان بياورم ، - هدايتى كه همان دين توحيد است ، و مرا وعده داده كه هر كس ‍ به دينم بگرود دار عاقبت داشته باشد، و دليل بر اين ادعايم آيات بيناتى است كه از ناحيه خود به من داده است

پس منظورش از عبارت ((كسى كه هدايتى آورده (( خودش است ، و مراد از ((هدى (( دعوت دينى است كه آورده

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۵۱ </center>

بعضى از مفسرين گفته اند: ((وجه اينكه جمله ((و قال موسى ربى اعلم ...(( را عطف كرده بر جمله ((ما هذا الا سحر مفترى ...((، كه سخن فرعونيان است ، صرفا اين است كه : خواسته يك سخن از آنان و يك سخن از موسى نقل كند، تا شنونده بين اين دو سخن مقايسه كند، و صحيح آن دو را از فاسدش تميز دهد((. ليكن اگر خواننده محترم دقت كرده باشد ما سخن موسى را عطف بر سخن كفار نگرفتيم ، بلكه گفتيم كه كلام موسى رد گفتار كفار است ، و اين وجه با سياق موافق تر است

در اين جمله فرعون به موسى كنايه مى زند، كه براى مردم دعوت به حق آورده ، و آن دعوت را با معجزاتى تاءييد كرده ، مى خواهد بگويد: حقيقت و صحت آنچه تو به سوى آن دعوت مى كنى براى ما ثابت نشده ، و همچنين خوارق عاداتى كه آوردى براى ما ثابت نشده كه از طرف خداى تعالى باشد، و اصلا من معبودى غير از خودم براى مردم سراغ ندارم

پس اينكه گفت : ((من معبودى غير از خودم براى شما سراغ ندارم ((، مطلب را در سياق و عبارتى حق به جانب آورده ، تا در دل مردم جا باز كند، و مورد قبول قرار گيرد، همچنان كه ظاهر قول ديگرى از وى كه در جاى ديگر حكايت شده همين است ، مى گويد: ((ما اريكم الا ما ارى و ما اهديكم الا سبيل الرشاد((

و اگر گفته شود در آيه مورد بحث فرعون ، موسى (عليه السلام ) را دروغگو خوانده ، با اينكه در اين آيه سخنى از موسى حكايت نشده ، پس چرا فرعون گفته : او دروغگو است ، پاسخ اين آن است كه موسى اين را گفته بود، ليكن قرآن كريم سخن او را در سوره اسرى ، آيه ۱۰۲ حكايت فرموده ، كه گفته بود: ((لقد علمت ما انزل هولاء الا رب السموات و الارض : تو خودت يقين دارى كه اين آيات را جز رب آسمانها و زمين كسى نازل نكرده ((

بعضى از مفسرين در توجيه جمله ((ما علمت لكم من اله غيرى (( گفته اند: ((از قبيل نفى معلوم به نفى علم است (( و اين گونه تعبير در جايى مى آيد كه اگر حقيقتى وجود مى داشت حتما همه مى فهميدند، در چنين مواردى گفته مى شود كه من چنين چيزى نمى دانم ، يعنى چنين چيزى نيست ، و نظير اين تعبير در آيه ((قل اتنبون الله بما لا يعلم فى السموات و لا فى الارض (( است و ليكن اين توجيه با ذيل آيه سازگار نيست ؛ چون فرعون دنبال اين جمله مى گويد: برايم برجى بساز، تا بلكه از اله موسى اطلاعى پيدا كنم

يعنى حالشان حال كسى است كه برنگشتن به سوى ما در نظرش ‍ رجحان دارد، چون در سويداى دل يقين به رجوع داشتند، همچنان كه خداى تعالى درباره شان فرموده : ((و جحدوا بها و استيقنتها انفسهم ظلما و علوا : معاد را انكار كردند در حالى كه دلهايشان به آن يقين داشت ، و اين انكارشان از ظلم و گردنكشى بود((

فَأَخَذْنَهُ وَ جُنُودَهُ...

كلمه ((نبذ(( به معناى طرح و دور انداختن است ، و كلمه ((يم (( به معناى دريا است ، و بقيه الفاظ آيه روشن است ، چيزى كه هست بايد نكته اى كه در آن است از نظر دور نداشت ، و آن لحن توهين آميز به فرعون و لشكريان او، و هول انگيزى عذابى است كه بر سر آنان آورد

[[رده:تفسیر المیزان]]