تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۲۱: تفاوت میان نسخه‌ها

و مراد از ايمان به خدا و پيامبران خدا، ايمان خالص است كه طبيعتا جداى از اطاعت و پيروى نيست، همان طور كه در آيه «آمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ» نيز اشاره كرديم. و مراد از جملۀ «أولئِكَ هُمُ الصّدّيقُونَ وَ الشّهَدَاءُ» این است كه مؤمنان را به «صديقين» و «شهداء» ملحق سازد و بفرمايد: اينان نيز به آنان مى پيوندند، به قرينه اين كه فرمود: «عِندَ رَبّهِم». يعنى اينان نزد پروردگارشان صديق و شهيدند. و نيز فرمود: «لَهُم أجرُهُم وَ نُورُهُم». يعنى اينان نيز اجر و نور آنان را دارند.

 

پس معلوم مى شود هرچند در ظاهر آيه، مؤمنان را «صدّيق» و «شهيد» خواند، ولى به قرينه دو جمله مذكور، مى فهميم كه منظور اين است كه ملحق به صديقان و شهداء هستند، و با ايشان معامله آنان را مى كنند، و نور و اجرى كه به آنان مى دهند، به اينان نيز مى دهند.

 

و ظاهرا مراد از «صدّيقين» و «شهدا»، همان هايى باشند كه در آيه شريفه: «وَ مَن يُطِعِ اللهَ وَ الرّسُولَ فَأولئِكَ مَعَ الّذِينَ أنعَمَ اللّهُ عَلَيهِم مِنَ النّبِيّينَ وَ الصّدّيقِينَ وَ الشّهَدَاءِ وَ الصّالِحِينَ وَ حَسُنَ أولئِكَ رَفِيقاً» ذكر شده اند، و ما در تفسير آن گفتيم:  

 

مراد از «صدّيقين»، كسانى هستند كه ملكۀ «صدق» در گفتار و كردارشان سرايت كرده، در نتيجه آنچه مى گويند، انجام هم مى دهند، و آنچه مى كنند، مى گويند. و «شهدا»، عبارتند از كسانى كه گواهان اعمال مردم در روز قيامت اند، نه كشته شدگان در راه خدا.

 

در نتيجه، مى فهميم كسانى که ايمان به خدا و رسولان خدا دارند، به صدّيقان و شهدا مى پيوندند، و نزد خدا منزلتى چون منزلت آنان به ايشان مى دهند، و به حكم خدا (نه اين كه خودشان از نظر مقام با آنان برابر باشند، بلكه به حكم خدا) پاداش و نورى نظير پاداش و نور آنان خواهند داشت.

«'''لَهُم أجرُهُم وَ نُورُهُم '''» - ضمير در «لَهُم» به مؤمنان، و دو ضمير «أجرُهُم» و «نُورُهُم»، به صديقين و شهدا بر مى گردد، و معناى جمله اين است: «'''براى مؤمنان است اجر و نورى از نوع اجر و نور صديقين و شهداء». و همين معنا منظور كسى است كه آيه را معنا كرده به اين كه مؤمنان اجر و نورى دارند، نظير اجر و نور آنان.

 

و چه بسا گفته باشند كه: آيه شريفه مى خواهد اين معنا را بيان كند كه مؤمنان، همان صدّيقين و شهداى حقيقى هستند، نه اين ملحق به آنان باشند، و معامله آنان را با ايشان بكنند. پس مؤمنان، خود صدّيقين و شهدايند، و اجر و نور خودشان را دارند، ولى بعيد نيست بگوييم سياق با اين معنا مساعدت ندارد.

 

و چه بسا بعضى ديگر گفته باشند: كلمۀ «شهدا» عطف بر كلمۀ «صدّيقون» نيست، بلكه مطلبى نو را مى فهماند. مبتدايى است كه يك خبرش جمله «عِندَ اللّه» و خبر ديگرش «لَهُم أجرُهُم» است. پس در جملۀ «وَ الّذِينَ أمَنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ أولئِكَ هُمُ الصّدّيقُونَ»، مطلب تمام مى شود، و مطلبى از نو از كلمۀ «شهدا» آغاز كرده مى فرمايد: «وَ الشّهَدَاءُ عِندَ رَبّهِم لَهُم أجرُهُم وَ نُورُهُم - شهدا نزد پروردگارشان هستند...»، همان طور كه در جاى ديگر فرموده: «بَل أحيَاءٌ عِندَ رَبّهِم»، و در نتيجه منظور از «شهدا»، همان كشتگان در راه خدا خواهند بود، و آنگاه كلام را با جملۀ «لَهُم أجرُهُم وَ نُورُهُم» تمام كرده است.

 

«'''وَ الّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذّبُوا بِآيَاتِنَا أولئِكَ أصحَابُ الجَحِيم '''» - يعنى: و آن هايى كه كفر ورزيدند و آيات ما را تكذيب كردند، اصحاب دوزخ مى باشند، و منظور از «اصحاب دوزخ» بودن، اين است كه از آن جدا نخواهند شد، و دائما در آن هستند.

 

خداى سبحان در آيه مورد بحث، متعرض حال دو طايفه از مردم شده. يكى آنان كه ملحق به صديقين و شهدا هستند. يعنى برجستگان از مردم، و به طور قطع اهل نجات اند. و يكى ديگر، كفارى كه آيات او را تكذيب كرده، و به طور قطع اهل هلاكت اند و آنان، عبارتند از: شرار مردم كه به هيچ وجه به راه خدا نمى آيند. باقى مى ماند طايفه سومى كه نه نجاتشان قطعى است و نه هلاكتشان، و آن طايفه عبارتند از: مردمى كه ايمان دارند، و در عين حال مرتكب گناهانى هم مى شوند، كه البته اينان هم در بين خود طبقاتى هستند و درجۀ گناهكارى و تمردشان از اطاعت خدا و رسول او مختلف است. و اين كه دو طايفه را نام برد و وضع آنان را بيان كرد،

و طايفه سوم را نام نبرد، دأب قرآن و رسم آن است، كه در بسيارى از مواردى كه متعرض بيان حال مردم در قيامت مى شود، طبقه سوم را نام نمى برد و بيان نمى كند، كه اين طبقه چه وضعى دارند.

 

چون مى خواهد اين طايفه را در ميان خوف و رجا نگه دارد، و خوف و رجاى آنان را تحريك كند، تا به اين وسيله، تشويق و تحريك شوند به اطاعت از خدا و رسول و به دست آوردن سعادت خود، و اجتناب بورزند از تمرد، و در نتيجه از هلاكت.

 

و به همين جهت، دنبال آيه مورد بحث به مذمت زندگى دنيا پرداخته، دنيايى كه عده اى را وادار كرد از انفاق در راه خدا امتناع بورزند، و بعد از مذمت دنيا دعوتشان كرده به اين كه به سوى مغفرت و جنت سبقت گيرند. و سپس اشاره كرده به اين كه آنچه مصيبت بر سرشان مى آيد، چه مصيبت هاى مالى و چه جانى، همه در كتابى از سابق نوشته شده، و قضايش رانده شده بود. پس جا دارد كه هيچگاه از فقر نترسند، و ترس ‍از فقر، ايشان را از انفاق در راه خدا باز ندارد، و به بخل و امساك واندارد، و نيز از مرگ و كشته شدن در راه خدا نهراسند، و ترس از آن، ايشان را به تخلف از جنگ و تقاعد ورزيدن از پيكار واندارد.