الْجُمُعَة
ریشه کلمه
- جمعة (۱ بار)
قاموس قرآن
[جمعه:9] به عقيده راغب روز جمعه را به جهت اجتماع مردم براى نماز، جمعه گفتهاند. على هذا لازم مىآيد كه پيش از اسلام اين نام و اين استعمال وجود نداشته باشد. در مجمع البيان هست: آنرا جمعه گويند كه خدا در آن از خلقت اشياء فارغ شد و مخلوقات جوع آمدند. و گويند علّت آن تسميه تشكيل جماعت در آن روز است و گويند به آن عروبه مىگفتند كعب بى لّوى اوّلين كس بود كه آن را جمعه خواند . و گويند پيش از هجرت كه اهل كه اهل مدينه ايمان آورده بودند گفتند: يهود و نصارى را روزى است (شنبهو يكشنبه) كه در آن هر هفت روز يكبار جمع مىشود، سبت مال يهود و يوم الاحد مال نصارى است شماهم روز عروبه راقرار دهيد لذا آن را جمعه ناميدند و جمع شدند (به اختصار) زمخشرى نيز در كشاف مثل طبرسى گفته و تصريح مىكند كه نام روز جمعه فبلا عروبه بده است . بيضاوى هم مانند راغب گفته و معتقد است كه اسم آن پيشتر عروبه بود. صحاح بود. صحاح مىگويد: يوم جمعه همان يوم عروبه است ابن اثير در نهايه علت اين تسميه را مطلق اجتماع ناس دانسته است . آنچه از مجمع البيان نقل گرديد كه خدا از خلقت اشياء فارغ شد... متّخذ از تئرات و يا از آياتى است كه مىگويد خدا آسمانها و زمين را در شش روز افريد. و اين سخن در علّت اين تسميه ظاهراً افسانهاى بيش نيست مراد از شش روز در آيات شريفه چنانكه در «ارض» گفتهايم دورانهاست كه هر يكى ميليونها سال بوده است آن روزها اين هفتهها و روزهاى بيست چهار ساعته نبود تا بگوئيم در شش روز آفريد و روز هفتم فارغ شد . نا گفته نماند بدرستى روشن نيست ايّام هفته را چرا به هفت تقسيم كردهاند و هفته هفت روز است از كى پيدا شده و اگر خواستهاند روزهاى ماه را از رؤيت قمر تا رؤيت قمر تازه است تقسيم كنند چرا به هفت تقسيم كردهاند؟ شايد براى قمر. ولى با مراجعه به كتب لغت مىبينيم كه براى هر يك از روزهاى هفته يكنام گذاردهاند و گفتهاند. يوم الاحر (يكشنبه) اول ايّام هفته، اثنين (دوشنبه) روز دوم هفته، ثلاث و ثلاثا (سه شنبه) روز سوم هفته، اربعاؤ(چهار شنبه) روزى است ما بين سه شنبه و پنجشنبه، خميس (پنجشنبه) روز پنجم هفته است، شبت (شنبه) روزى است از ايّام هفته ما بين جمعه و يكشنبه (اقرب الموارد) و جمعه همان است كه قبلا به ان عروبه مىگفتند. و چون يهود شنبه و نصارى يكشنبه را براى اجتماع هفتگى خود قرار دادند در اسلام نيز روز عروبه را روز اجتماع قرار داده و آنرا جمعه ناميدند به اعتبار اجتماع براى نماز و عبادت و از آيه شريفه معلوم مى شود كه پيش از نزول آن اين تسميه بوده است و آن طورى انتخاب شد كه پيش از روز يهود و نصارى واقع گرديد. ابن كثير در تفسير خود علت اين تسميه را اجتماع مردم در معابد ذكر كرده و گويد در لغت قديم نام آن عروبه بود. در تفسير برهان از كافى از امام باقر عليه السلام منقول است كه مردى از حضرتش سئوال كرد چرا جمعه، جمعه ناميده شد؟ فرمود: خداوند در روز ميثاق (عالم ذرّ) مردم را به ولايت محمّد و وصيّاو جمع كرد پس به جهت جمع خلق آن را جمعه ناميد. رجال اين حديث جز محمّد بن موسى همه از بزرگان و موثّقين اند ونيز در آن كتاب از مجالس شيخ و اختصاص مفيد نيز اين حديث نثل گرديده و اللّه العالم.
