آل عمران ١٤٣
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ |
ترجمه
| آل عمران ١٤٢ | آیه ١٤٣ | آل عمران ١٤٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«کُنتُمْ تَمَنَّوْنَ»: آرزو می‌کردید و می‌خواستید.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
حسن بصرى و مجاهد و قتادة و ربيع و سدى[۳] و نيز از طريق عوفى از ابن عباس[۴] چنين روايت كنند كه بعد از پايان جنگ بدر عده اى از صحابه آرزو مي‌كردند كه اى كاش در جنگ بدر مى بودند و شهيد مي‌شدند و در بهشت جاى مى داشتند خداوند پس از واقعه احد اين آيه را فرستاد و فرمود: شما مسلمين همان‌هائى بوديد كه تمنا و آرزوى مرگ مى كرديد.
شيخ بزرگوار ما مختصراً به اين موضوع اشاره نموده ولى به عنوان شأن و نزول نياورده است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«143» وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ
همانا شما مرگ (و شهادت) را (پس از جنگ بدر) پيش از آنكه با آن روبرو شويد سخت آرزو مى‌كرديد، پس آن را (در جنگ احد) ديديد، ولى (ناخوشايند به آن) نگاه مى‌كرديد.
«1». رعد، 24.
جلد 1 - صفحه 618
نکته ها
در شأن نزول اين آيه آمده است: پس از جنگ بدر كه مسلمانان پيروز شدند و عدّه‌اى نيز به شهادت رسيدند، برخى مى‌گفتند: اى كاش! ما نيز در جنگ بدر در راه خدا به شهادت مى‌رسيديم. ولى همانها در سال بعد در جنگ احد پا به فرار گذاشتند كه در اين آيه مورد انتقاد و سرزنش قرار گرفته‌اند.
در زيارت شهداى كربلا مى‌گوييم: اى كاش! ما با شما بوديم و به شهادت مى‌رسيديم. آيا هيچ فكر كرده‌ايم كه در مقام عمل، چه مى‌كنيم؟!
خوش بود گر مِحَك تجربه آيد به ميان
تا سيه روى شود هر كه در او غش باشد
پیام ها
1- به تخيلات و آرزوهاى خود دل نبنديم و به هر شعار و شعاردهنده‌اى اطمينان نكنيد. «وَ لَقَدْ كُنْتُمْ ... فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ ...»
2- در ميدان عمل، مردان آزموده مى‌شوند. «رَأَيْتُمُوهُ ... وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (143)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 262
شأن نزول: جماعتى بعد از جنگ بدر، تمنا كردند كاش ما حاضر مى‌شديم و در جهاد، صبر مى‌كرديم تا به يكى از دو امر فائز مى‌گرديديم: يا غلبه بر دشمنان، و يا رسيدن به شهادت. و در وقت غزوه احد، اصرار در خروج مى‌كردند؛ آيه شريفه نازل شد:
وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ: و هر آينه بتحقيق بوديد شما كه از روى اشتياق آرزو مى‌كرديد مرگ را. مراد مقاتله است، چه آن سبب موت است، مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ: پيش از آنكه مشاهده كنيد اسباب آن را و ببينيد شدت آن را، فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ: پس بتحقيق ديديد اسباب مرگ را، وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ: و حال آنكه شما نگاه مى‌كرديد و مى‌ديديد ياران و خويشان خود را كه كشته مى‌شدند در واقعه احد. آيه شريفه در مقام توبيخ و ملامت است نسبت به اين جماعت، كه قبلا تمنا مى‌نمودند فائز شدن را، وقتى پيش آمد نمود واقعه احد، همين اشخاص به مشاهده كارزار فرار كردند. چقدر فرق است ميان گفتار و كردار.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (143)
ترجمه
و هر آينه بتحقيق بوديد شما آرزو ميكرديد مرگ را پيش از آن كه مشاهده نمائيد آن را پس بتحقيق ديديد آنرا و شما نگاه مى‌كرديد..
تفسير
143 بعضى از مسلمين اصرار نمودند كه پيغمبر (ص) براى جنگ احد از شهر بيرون رود تا آنكه غالب شوند و در زمره مجاهدين محسوب گردند يا كشته شوند و در زمره شهداء باشند چنانچه در ذيل آيه و اذ غدوت من اهلك بيان شد و بعضى از مؤمنين وقتى از جنگ بدر مراجعت نمودند و پيغمبر فضائل شهداء بدر و منازل آنها را در بهشت بيان فرمود راغب شدند بشهادت و دعا كردند كه خداوند آنها را جهادى روزى فرمايد كه بفيض شهادت برسند و خداوند مرزوق فرمود براى آنها جنگ احد را ولى در مقام امتحان بعضى از آنها ثابت ماندند و بعضى فرار بر قرار اختيار نمودند چنانچه در اين آيه قمى از يكى از صادقين عليهما السلام نقل نموده در هر حال خداوند مى‌فرمايد شما همان اشخاصى بوديد كه آرزوى شهادت مى‌نمودند پيش از آنكه معاينه كنيد آن را چه شد كه وقتى ديديد شدت جنگ و اسباب قريبه موت را كه در حكم مرگ است به چشم ايستاديد نگاه كرديد برادران مؤمن شما را كشتند و دفاع نكرديد بلكه فرار كرديد خداوندا اگر ما قابل نيستيم ما را در معرض امتحان ميآور.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد كُنتُم تَمَنَّون‌َ المَوت‌َ مِن قَبل‌ِ أَن تَلقَوه‌ُ فَقَد رَأَيتُمُوه‌ُ وَ أَنتُم تَنظُرُون‌َ (143)
و بتحقيق بوديد شما که آرزوي مرگ ميكرديد پيش از آني که مرگ را ملاقات كنيد و محققا برأي العين مشاهده ميكرديد مرگ را و شما ميديديد.
در برهان از علي بن ابراهيم روايت ميكند از ابي جارود از حضرت باقر عليه السّلام فرمود
فان المؤمنين لما اخبرهم اللّه بالذي فعل بشهدائهم يوم بدر و منازلهم في الجنة رغبوا في ذلک فقالوا اللهم ارنا قتالا نستشهد فيه فاراهم اللّه اياه يوم احد فلم يثبتوا الا من شاء اللّه منهم فذلك قوله و لقد كنتم
الاية.
و اينکه موضوع امتحان بزرگيست بر قاطبه مسلمين چنانچه در اغلب زيارات زوّار ابي عبد اللّه عليه السّلام عرض ميكنند
يا ليتني كنت معك فافوز فوزا عظيما
و در زيارت شهداء
فيا ليتني كنت معكم فافوز معكم.
و در بسياري از ادعيه تمناي شهادت در ركاب حضرت بقية اللّه (عج) مثل عهد نامه و زيارت حضرت حجة عليه السّلام و ادعيه شهر صيام، لكن در مورد امتحان گمان نميرود جز قليلي ثبات قدم پيدا كنند، لذا ميفرمايد:
وَ لَقَد كُنتُم تَمَنَّون‌َ المَوت‌َ مراد موت بشهادت است که معامله با خداوند
جلد 4 - صفحه 374
است که ميفرمايد إِن‌َّ اللّه‌َ اشتَري مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ أَنفُسَهُم وَ أَموالَهُم بِأَن‌َّ لَهُم‌ُ الجَنَّةَ توبه آيه 111، و بسياري از آيات ديگر.
من قبل مراد بعد از وقعه بدر، قبل از وقعه احد بود که تمنّي نمودند أَن تَلقَوه‌ُ مراد ملاقات اسباب موت است که جهاد و حرب باشد.
فَقَد رَأَيتُمُوه‌ُ در وقعه احد مشاهده كرديد مقاتله و اينكه جماعتي از مؤمنين بدرجه رفيعه شهادت نائل شدند و شما فرار كرديد و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و مجاهدين را تنها گذارديد.
و نظر به اينكه لفظ رؤيت عام است شامل رؤيت بقلب هم ميشود، چنانچه مي‌گويي رأي من چنين است خداوند تأكيد فرمود که رؤيت شما بالعيان و بحس‌ّ بصر بود بقوله تعالي وَ أَنتُم تَنظُرُون‌َ همين که ديديد آثار كشته شدن را و حكايت شكست را فرار كرديد که فرار از زحف يكي از گناهان بزرگ است و اينکه يكي از مطاعن شيخين و اتباع آنها است در مقابل امير المؤمنين عليه السّلام که با نود زخم ايستادگي كرد تا شكست داد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 143)- بعد از جنگ بدر و شهادت پرافتخار جمعی از مسلمانان عده‌ای در جلسات می‌نشستند و پیوسته آرزوی شهادت می‌کردند که ای کاش این افتخار در میدان بدر نصیب ما نیز شده بود، مطابق معمول در میان آنها جمعی صادق بودند و عده‌ای متظاهر و دروغگو، اما چیزی طول نکشید که جنگ وحشتناک احد پیش آمد، مجاهدان راستین با شهامت جنگیدند و شربت شهادت نوشیدند و به آرزوی خود رسیدند اما جمعی از دروغگویان هنگامی که آثار شکست را در ارتش اسلام مشاهده کردند از ترس کشته شدن فرار کردند، این آیه آنها را سرزنش می‌کند، می‌گوید: «و شما تمنّای مرگ (و شهادت در راه خدا) را پیش از آن که با آن رو برو شوید می‌کردید، سپس آن را با چشم خود دیدید در حالی که به آن نگاه می‌کردید» و حاضر نبودید به آن تن در دهید، چقدر میان گفتار و کردار شما فاصله است! (وَ لَقَدْ کُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَیْتُمُوهُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ).
نکات آیه
۱- شهادت طلبى برخى مؤمنان صدر اسلام پس از جنگ بدر و نگرانى و حیرت آنها به هنگام بروز جنگ احد (و لقد کنتم تمنّون الموت من قبل ان تلقوه فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۲- وحشت برخى مؤمنان صدر اسلام از مرگ و شهادت در راه خدا (و لقد ... فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۳- میدان نبرد، عرصه بروز شخصیّت و حقیقت درونى افراد (و لقد کنتم تمنّون الموت ... فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۴- عدم موفقیت برخى از مؤمنان صدر اسلام، در امتحان الهى (ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة ... فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۵- ناشایستگىِ عمل نکردن به شعارها و ادعاهاى پسندیده (و لقد کنتم تمنّون الموت ... فقد رایتموه و انتم تنظرون) لحن عتاب آمیز در آیه شریفه، حکایت از مذمت و سرزنش کسانى دارد که آرزوى کشته شدن داشتند و به هنگام مواجه شدن با آن، هراسناک شدند و اقدامى نکردند.
۶- ناهماهنگى و دوگانگى باورها و عملکرد برخى از مسلمانان صدر اسلام (و لقد کنتم تمنّون الموت ... فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۷- پیکار احد، کارزارى سخت و مجسّم کننده مرگ در دیده پیکارگران مسلمان (و لقد کنتم تمنّون الموت ... فقد رایتموه و انتم تنظرون)
۱- مفسران برآنند که آیه شریفه درباره نبرد احد نازل شده است. ۲ چون خداوند از رویارویى و درگیر شدن با کافران، به دیدن مرگ تعبیر کرده است، معلوم مى شود که کارزارى سخت بوده که ورود به آن، مساوى دیدن مرگ بوده است.
۸- شهادت طلبى و حضور در عرصه پیکار با دشمنان دین، امتیازى ارزشمند در دیدگاه اسلام (ام حسبتم ان تدخلوا الجنّة ... و لقد کنتم تمنّون الموت) چون خداوند اعراض کنندگان از جهاد و مبارزه و فراریان از شهادت و مرگ در راه خدا را مذمت کرده و از سویى تمام سعادت (بهشت) را در گرو مبارزه دانسته، ارزش والاى جهاد و شهادت به دست مى آید.
روایات و احادیث
۹- اشتیاق مؤمنان به حضور در میدان جهاد و شهادت، پس از آگاهى از درجات شهداى بدر (و لقد کنتم تمنّون الموت من قبل) امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: فانّ المؤمنین لمّا اخبرهم اللّه بالّذى فعل بشهدائهم یوم بدر و منازلهم من الجنّة رغبوا فى ذلک فقالوا اللهمّ ارنا القتال نستشهد فیه.[۵]
موضوعات مرتبط
- ارزیابى: ملاکهاى ارزیابى ۸
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۲، ۴، ۶، ۷
- امتحان:۳، ۴
- انسان: شخصیت انسان ۳
- ترس:۲
- تکلیف: زمینه‌هاى عمل به تکلیف ۹
- جامعه‌شناسى:۶
- جهاد:۱۰ ارزش جهاد ۱۰ ۸ ; امتحان در جهاد ۱۰ ۳
- دشمنان:۸
- ذکر:۷
- شهادت در راه خدا:۲ ارزش شهادت در راه خدا ۲ ۸
- شهیدان: مقام شهیدان ۹
- علم:۹
- عمل:۹ ناشایست ۵
- غزوه: احد ۷ ; غزوه بدر ۱
- مجاهدان احد:۷
- مرگ: ذکر مرگ ۷
- مسلمانان صدر اسلام:۱، ۲، ۴، ۶
- مؤمنان: امتحان مؤمنان ۴ ; ترس مؤمنان ۲ ; شهادت‌طلبى مؤمنان ۱، ۹ ; مؤمنان و جهاد ۹
منابع
