روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۴ ش ۳۳۵

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۴، كِتَابُ الدِّيَات

و روي ابن محبوب عن هشام بن سالم عن زياد بن سوقه عن الحكم بن عتيبه قال :

قُلْتُ‏ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع‏ أَصْلَحَكَ اَللَّهُ إِنَّ بَعْضَ اَلنَّاسِ لَهُ فِي فِيهِ اِثْنَتَانِ وَ ثَلاَثُونَ سِنّاً وَ بَعْضَهُمْ لَهُ ثَمَانِي وَ عِشْرُونَ سِنّاً فَعَلَى كَمْ تُقْسَمُ دِيَةُ اَلْأَسْنَانِ فَقَالَ اَلْخِلْقَةُ إِنَّمَا هِيَ ثَمَانِي وَ عِشْرُونَ سِنّاً اِثْنَتَا عَشْرَةَ سِنّاً فِي مَقَادِيمِ اَلْفَمِ وَ سِتَّ عَشْرَةَ سِنّاً فِي مَوَاخِيرِهِ فَعَلَى هَذَا قُسِمَتْ دِيَةُ اَلْأَسْنَانِ فَدِيَةُ كُلِّ سِنٍّ مِنَ اَلْمَقَادِيمِ إِذَا كُسِرَ حَتَّى يَذْهَبَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ هِيَ اِثْنَتَا عَشْرَةَ سِنّاً فَدِيَتُهَا سِتَّةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ دِيَةُ كُلِّ سِنٍّ مِنَ اَلْأَضْرَاسِ إِذَا كُسِرَ حَتَّى يَذْهَبَ مِائَتَانِ وَ خَمْسُونَ دِرْهَماً وَ هِيَ سِتَّ عَشْرَةَ سِنّاً فَدِيَتُهَا كُلِّهَا أَرْبَعَةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ فَجَمِيعُ دِيَةِ اَلْمَقَادِيمِ وَ اَلْمَوَاخِيرِ مِنَ اَلْأَسْنَانِ عَشَرَةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ إِنَّمَا وُضِعَتِ اَلدِّيَةُ عَلَى هَذَا فَمَا زَادَ عَلَى ثَمَانِيَ وَ عِشْرِينَ سِنّاً فَلاَ دِيَةَ لَهُ وَ مَا نَقَصَ فَلاَ دِيَةَ لَهُ وَ هَكَذَا وَجَدْنَاهُ فِي‏ كِتَابِ‏ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ‏ قَالَ‏ اَلْحَكَمُ‏ فَقُلْتُ إِنَ‏ اَلدِّيَاتِ إِنَّمَا كَانَتْ تُؤْخَذُ قَبْلَ اَلْيَوْمِ مِنَ اَلْإِبِلِ وَ اَلْبَقَرِ وَ اَلْغَنَمِ فَقَالَ إِنَّمَا كَانَ ذَلِكَ فِي اَلْبَوَادِي قَبْلَ‏ اَلْإِسْلاَمِ‏ فَلَمَّا ظَهَرَ اَلْإِسْلاَمُ‏ وَ كَثُرَ اَلْوَرِقُ فِي اَلنَّاسِ قَسَمَهَا أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ ع‏ عَلَى اَلْوَرِقِ قَالَ‏ اَلْحَكَمُ‏ فَقُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ مَنْ كَانَ اَلْيَوْمَ مِنْ أَهْلِ اَلْبَوَادِي مَا اَلَّذِي يُؤْخَذُ مِنْهُ فِي اَلدِّيَةِ اَلْيَوْمَ اَلْوَرِقُ أَوِ اَلْإِبِلُ فَقَالَ اَلْإِبِلُ هِيَ مِثْلُ اَلْوَرِقِ بَلْ هِيَ أَفْضَلُ مِنَ اَلْوَرِقِ فِي اَلدِّيَةِ إِنَّهُمْ كَانُوا يَأْخُذُونَ مِنْهُمْ فِي دِيَةِ اَلْخَطَإِ مِائَةً مِنَ اَلْإِبِلِ يُحْسَبُ لِكُلِّ بَعِيرٍ مِائَةُ دِرْهَمٍ فَذَلِكَ عَشَرَةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ قُلْتُ فَمَا أَسْنَانُ اَلْمِائَةِ اَلْبَعِيرِ فَقَالَ مَا حَالَ عَلَيْهَا اَلْحَوْلُ ذُكْرَانٌ كُلُّهَا

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۵ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۵۲۵

حكم بن عتيبه گويد به أبو جعفر محمّد بن على عليه السّلام گفته است: خداوند شما را موفّق بدارد پاره‏اى از مردم در دهانشان سى و دو دندان دارند، و پاره‏اى ديگر بيست و هشت دندان، اينك ديه بكدام حساب معيّن مى‏شود؟ فرمود: در اصل خلقت، آنها بيست و هشت دندان باشند، دوازده عدد در جلوى دهان و شانزده عدد در درون آن كه دندان كرسى خوانند، پس تقسيم ديه دندانها بنا بر همين عدد است، هر دندانى از دندانهاى پيشين اگر بشكند و بريزد پانصد درهم است و آنها دوازده عددند پس كلّ ديه آنها شش هزار درهم است، و ديه هر دندانى از دندانهاى درون كه آنها را دندان كرسى گويند اگر بشكند و بريزد، دويست و پنجاه درهم باشد، و آنها شانزده عدد هستند، پس ديه جملگى آنها چهار هزار درهم است، پس كليّه ديه دندانهاى پيشين و دندانهاى كرسى ده هزار درهم خواهد بود، و جز اين نباشد كه ديه دندانها را بر اين حساب نهاده‏اند، پس هر چه از بيست و هشت افزون‏ بود، ديه‏اى ندارد، و هر چه نيز كم بود آن نيز ديه ندارد، و اين چنين حكم آن را در كتاب امير المؤمنين عليه السّلام يافتيم، حكم بن عتيبه گويد: عرضكردم: از اين پيش از بابت ديه شتر يا گاو و يا گوسفند گرفته مى‏شد، فرمود: آرى اين براى اهل باديه و صحرا، پيش از اسلام بود، پس چون اسلام آمد و سكّه در ميان مردم رواج شد، امير مؤمنان عليه السّلام آن را در پول تعيين فرمود، حكم گويد: باو گفتم: بفرمائيد اگر اكنون كسى از باديه‏نشينان باشد، چه چيز از بابت ديه گرفته شود، پول و سكه يا شتر؟ فرمود: شتر خود مانند پول است، و بلكه بهتر از پول، مطلب اين است كه اهل باديه و صحرانشينان (چون سرمايه‏شان شتر بود) در ديه قتل خطا صد شتر ميستاندند از عاقله قاتل، براى هر شترى يك صد درهم حساب مى‏شد و اين رويهم ده هزار درهم ميبود، عرضكردم: سنّ و سال شتران چه مدّت است؟ فرمود: آنكه يك سال بر او گذشته باشد و همه نر باشند.