العلق ١
ترجمه
| سوره العلق | آیه ١ | العلق ٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِقْرَأْ ...»: از اوّل این سوره تا آخر آیه پنجم، نخستین آیاتی است که در غار حراء بر پیغمبر نازل شده است و با تابش اشعّه جدید وحی، فصل تازه‌ای در تاریخ بشریّت گشوده گشته است. برابر فرمان الهی پیغمبر «قاری» شد (نگا: بیّنه / ولی «کاتب» نشد (نگا: جزء عمّ شیخ محمّد عبده).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۹، سوره علق
- معناى ((قرائت )) و مفاد ((اقراء باسم ربّك الّذى خلق ...))
- معناى ((قرائت )) و مفاد ((اقراء باسم ربّك الّذى خلق ...))
- مراد از امر به قرائت در ((اقراء و ربّك الاكرام )) و مفاد توصيف خدا به ((الّذى علّمبالقلم )) بعد از امر به قرائت
- بى نياز دانستن خود، منشاء و علّت طغيان آدمى است
- توضيحى راجع به تشريع نماز قبل از شب معراج وقبل از نزول قرآن كه از آيه : ((اراءيت الذى عيدا اذا صلّى )) استفاده مى شود
- تهديد آنكه مانع نمازگزاردن پيامبر (صلى الله عليه و آله ) مى شده
- رواياتى در باره ماجراى نزول نخستين وحى بر پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم :((اقرء باسمربك ...))
- و بيان اشكالى كه در اين روايت ديده مى شود
- شاءن نزول آيات : ((اءراءيت الذّى ينهى ...))، سجده نزديكترين حالت عبد به ربّ،سوره عزائم
نکات آیه
۱ - پیامبر(ص)، مأمور دریافت قرآن و قرائت آن (اقرأ) «قرائت»، ممکن است به تلفّظ یا مرور در ذهن انجام گیرد و در آیه شریفه - به این دلیل که پیش از آن چیزى نازل نشده بود تا پیامبر(ص) مأمور به قرائت آن شود - مراد دریافت و قرائت آیاتى است که بعد از فرمان «اقرء» نازل مى شود. این فرمان، شامل قرائت کلمه «اقرء» نیز مى باشد; نظیر آن که گفته شود: «آنچه را مى گویم، گوش کن» که شامل همین جمله نیز مى گردد.
۲ - خداوند، در آغاز رسالت پیامبر(ص)، آن حضرت را به نزول آیاتى خواندنى (قرآن) وعده داد. (اقرأ) مشهور این است که سوره «علق» یا «پنچ آیه نخست آن»، اولین آیاتى است که بر پیامبر(ص) نازل گردید. تعبیر «اقرء» در سر آغاز وحى، شروع مناسبى است که در خود دو نکته دارد: ۱. پس از این مطالبى به پیامبر نازل خواهد شد; ۲. آن مطالب خواندنى خواهد بود، نه این که به دانستن آن بسنده شود.
۳ - پیامبر(ص)، مأمور آغاز قرائت قرآن، با نام خداوند (اقرأ باسم ربّک) حرف «باء» در «باسم»، به حال محذوفى نظیر «مبتدءاً» یا «مفتتحاً» تعلق دارد.
۴ - ذکر نام خداوند، از آداب شروع تلاوت قرآن (اقرأ باسم ربّک)
۵ - آغاز کارها با نام خدا، شایسته و مطلوب است. (اقرأ باسم ربّک) توصیه به آغاز قرائت قرآن با نام خدا و مطرح شدن ذکر نام او در اولین خطاب الهى به پیامبر(ص)، نشانگر اهمیت آن است و این نکته را به مخاطب القا مى کند که نام خداوند، باید سرآغاز هر کارى قرار گیرد.
۶ - خداوند، توانا سازنده پیامبر(ص) بر قرائت مکتوباتى خاص (اقرأ) فرمان «اقرء» - به قرینه امّى و بى سواد بودن پیامبر(ص) تا زمان بعثت - فرمانى بود که در کنار تشریع حکم قرائت، تأثیر تکوینى در وجود آن حضرت داشت. تکرار این فرمان در آیات بعد و حذف مفعول آن دو، مى تواند تأییدى بر تأثیر تکوینى آن باشد. واژه «قرائت» - که در مورد نوشته ها به کار مى رود - بیانگر وجود مکتوباتى در برابر دیدگان آن حضرت است که گرچه خطّ و نوع کتابت آن براى ما مجهول مى باشد; ولى قابل قرائت بوده است.
۷ - توانایى بر خواندن مکتوبات، امرى پسندیده و مطلوب در پیشگاه خداوند (اقرأ) اولین فرمان خداوند به پیامبر(ص)، فرمان «اقرء» است. بنابراین قرائت، از اهمیتى والا برخوردار است.
۸ - قرائت قرآن، بدون کمک گرفتن از نام خداوند، کامل نیست و تنها با ذکر نام او، قرائتى مطلوب خواهد بود. (اقرأ باسم ربّک) چنانچه حرف «باء» در «باسم ربّک» براى استعانت باشد; اسم خداوند، وسیله کامل بودن قرائت خواهد بود و با اکتفا به ابزار قرائت (زبان، ذهن و...) و کمک نگرفتن از نام خداوند، گرچه قرائت انجام مى پذیرد; ولى از کمال برخوردار نیست.
۹ - لزوم توجه به صفات و نشانه هاى خداوند، هنگام قرائت قرآن (اقرأ باسم ربّک) حرف «باء» در «باسم ربّک»، براى الصاق یا استعانت و یا مصاحبت است. و در صورت اخیر مفاد آیه شریفه لزوم همراه ساختن تمام لحظات قرائت با ذکر اسم خداوند است. در حقیقت مراد توجّه به صفات و نشانه هایى است که این اسم، بیانگر آن است.
۱۰ - خداوند، مربى پیامبر(ص) و تدبیرکننده شؤون رسالت آن حضرت است. (ربّک)
۱۱ - الزام پیامبر(ص) به قرائت قرآن در آغاز رسالت، مایه رشد و تعالى آن حضرت و از جلوه هاى ربوبیت خداوند بود. (اقرأ باسم ربّک)
۱۲ - خداوند، خالق تمامى مخلوقات است. (الذى خلق) ذکر نشدن مفعولى خاص براى فعل «خلق»، افاده عموم مى کند و در این صورت آیه بعد، ذکر خاص بعد از عام خواهد بود. در این موارد مى توان گفت: «خلق» گرچه متعدى است; ولى به جهت نظر نداشتن به مفعولى خاص، به منزله فعل لازم دانسته شده است. و ممکن است گفته شود: مفعول مقدّر آن، لفظى است که همه موجودات را شامل مى شود. برخى گفته اند: به قرینه آیه بعد، مفعول محذوف این فعل نیز «الإنسان» است که در این صورت، آیه شریفه تنها به آفرینش انسان نظر خواهد داشت.
۱۳ - ربوبیت (مالکیت و تدبیر امور)، ویژه خالق موجودات است. (ربّک الذى خلق) توصیف خداوند به «الذى خلق» - پس از بیان ربوبیت او - بیانگر این نکته است که خالقیت او، دلیل بر ربوبیت او است.
۱۴ - توجّه به خالقیت خداوند و ربوبیت او، برانگیزاننده انسان به همراه ساختن کارها با ذکر نام او است. (اقرأ باسم ربّک الذى خلق)
موضوعات مرتبط
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۴
- توحید: توحید ربوبى ۱۳
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۲، ۱۳
- خدا: تدبیر خدا ۱۳; خالقیت خدا ۱۲، ۱۳; ربوبیت خدا ۱۰; قدرت خدا ۶; مالکیت خدا ۱۳; نشانه هاى ربوبیت خدا ۱۱; وعده هاى خدا ۲
- ذکر: آثار ذکر ۱۴; ذکر آیات خدا هنگام تلاوت قرآن ۹; ذکر خالقیت خدا ۱۴; ذکر ربوبیت خدا ۱۴; ذکر صفات خدا هنگام تلاوت قرآن ۹; زمینه ذکر بسمله در کار ۱۴
- علم: اهمیت علم ۷
- عمل: عمل پسندیده ۵، ۷
- قرآن: آداب تلاوت قرآن ۳، ۴، ۹; اهمیت بسمله در تلاوت قرآن ۸; بسمله در تلاوت قرآن ۳، ۴
- کار: آداب کار ۵; بسمله در کار ۵
- محمد(ص): تلاوت قرآن محمد(ص) ۱، ۳، ۱۱; رسالت محمد(ص) ۱، ۳، ۱۱; عوامل رشد محمد(ص) ۱۱; مدبر محمد(ص) ۱۰; مربى محمد(ص) ۱۰; منشأ علم محمد(ص) ۶; وعده نزول قرآن به محمد(ص) ۲
- موجودات: خالق موجودات ۱۲
