روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۴ ش ۶۵۲

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۴، كِتَابُ الْفَرَائِضِ وَ الْمَوَارِيث

لقول النبي ص :

أَعْيَانُ بَنِي اَلْأُمِّ أَحَقُّ بِالْمِيرَاثِ مِنْ وُلْدِ اَلْعَلاَّتِ‏

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۶ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۱۵۱

و اين به پيروى از بيان پيمبر صلّى اللَّه عليه و آله است كه فرمود:

«فرزندان يك مادر از فرزندان مادران مختلف بميراث سزاوارترند».        و اگر متوفّى خواهرانى أبوينى، و خواهرانى پدرى، و پسر برادرى پدرى بجاى گذارد، از طريق فرض دو ثلث تركه براى خواهران ابوينى است، و بقيّه مال از طريق «ردّ» به ايشان تحويل مى‏شود، زيرا ايشان نزديكترين ارحامند.                                                        و اگر متوفّى برادرى پدرى و پسر برادرى أبوينى بجاى گذارد، همگى مال متعلّق به برادر پدرى است، زيرا كه او يك شكم بمتوفّى نزديكتر است، و بدان جهت كه برادر پدرى، در صورتى كه برادرى أبوينى وجود نداشته باشد، جاى گزين برادر أبوينى مى‏شود و بنا بر اين وقتى كه برادر پدرى جاى گزين برادر أبوينى باشد، و يك شكم هم بمتوفّى نزديكتر باشد، از پسر برادر بدريافت ميراث سزاوارتر است.

و اگر متوفى برادرى أبوينى و برادرى مادرى بجاى گذارد، سدس مال براى برادر مادريست، و بقيّه آن براى برادر أبوينى است. و اگر متوفّى برادران و خواهرانى أبوينى، و خواهرى مادرى بجاى گذارد، سدس مال براى خواهر مادرى است،بقيّه آن بقاعده «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ» ميان برادران و خواهران أبوينى قسمت مى‏شود. و اگر متوفّى خواهرى أبوينى، و خواهرى يا برادرى مادرى بجا گذاشته باشد، سدس مال براى برادر يا خواهر مادريست و ما بقى براى خواهر ابوينى است. و اگر دو برادر يا دو خواهر مادرى يا بيشتر از ايشان، و برادرانى أبوينى بجاى گذارد، ثلث مال براى برادران يا خواهران مادرى است، كه بالسّويّه بين ايشان قسمت مى‏شود، ما بقى مال ببرادران أبوينى تعلق ميگيرد. و برادر يا خواهر مادرى در صورتى كه تنها باشد يك سدس از تركه به او تعلّق‏ ميگيرد، ولى اگر بيش از يكى باشند چه پسر و چه دختر، يك ثلث از مال متعلّق به ايشان مى‏شود، و اينان هيچ گاه از ثلث بيشتر، و از سدس كمتر نميبرند در صورتى كه تنها باشند. خداى تبارك و تعالى فرموده است: «و اگر مردى يا زنى ورثه‏اى جز از طبقه اوّل داشته باشد و داراى برادر يا خواهرى باشد، در اين صورت هر يك از آن دو سدس مال را به ارث ميبرد، و در صورتى كه افزون باشند ايشان مشتركا يك ثلث از مال را به ارث ميبرند» (نساء: ۱۶) و اگر متوفّى برادر پدريش، و برادر مادريش، و برادر أبوينش را بجاى گذارد، سدس مال براى برادر مادرى است، و ما بقى آن براى برادر أبوينى است، و آن برادر پدرى از شما ورّاث ساقط مى‏شود. و اگر برادران و خواهرانى مادرى، و برادران و خواهرانى أبوينى، و برادران و خواهرانى پدرى بجا گذارد، ثلث مال بطور تساوى بين پسر و دختر ميان برادران و خواهران مادرى قسمت مى‏شود، و ما بقى آن براى برادران و خواهران أبوينى است كه بقاعده «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ» بين ايشان توزيع ميگردد، و برادران و خواهران پدرى از شما ورثه ساقط ميشوند. و اگر خواهرى مادرى، و خواهرى أبوينى، و خواهرى پدرى از متوفّى بجاى مانده باشند، سدس مال براى‏ خواهر مادرى، و ما بقى براى خواهر ابوينى است، و خواهر پدرى از شما ورثه ساقط ميگردد. و اگر دو خواهر مادرى، و دو خواهر أبوينى، و دو خواهر پدرى بجاى مانده باشند، ثلث مال بطور تساوى ميان خواهران مادرى قسمت مى‏شود، و ما بقى آن بخواهران أبوينى تعلّق ميگيرد، و دو خواهر پدرى از شما ورثه ساقط ميشوند. و اگر خواهرى أبوينى، و برادران و خواهرانى مادرى و پسر برادرى أبوينى بجاى گذارد، ثلث مال متعلّق به برادران و خواهران مادرى است كه بطور تساوى ميان ايشان تقسيم مى‏شود، و ما بقى آن براى خواهر أبوينى اوست، و پسر برادر أبوينى از شمار ورثه ساقط ميگردد. و اگر برادرى پدرى و پسر برادرى مادرى بجاى گذارد، همگى مال متعلّق ببرادر پدرى است. و اگر برادرى مادرى، و پسر برادرى أبوينى بجاى مانند، همگى مال براى برادر مادرى است، و پسر برادر أبوينى از شمار ورثه ساقط مى‏شود. و فضل بن شاذان در اين مسأله مرتكب غلط شده و گفته است: سدس مال بعنوان سهم مسمّى براى برادر مادرى، و ما بقى براى پسر برادر أبوينى است، و او در اين باره بحجّت ضعيفى احتجاج كرده، و گفته است: چون پسر برادر أبوينى جاى گزين برادرى است كه مستحقّ همگى مال است لذا بمنزله برادر ابوينى است، و استحقاق همگى تركه را بحكم كتاب واجد است، و از طرف مادر از مزيّت قرابت نيز برخوردار است. مصنّف اين كتاب- گويد: و همانا كه پسر برادر در صورتى بمنزله برادر است كه برادرى نداشته باشد، ولى در صورتى كه برادرى داشته باشد بمنزله برادر نيست همان طور كه فرزند فرزند در صورتى فرزند محسوب مى‏شود كه متوفّى فرزندى و والدينى نداشته باشد، و اگر قياس در دين خداى عزّ و جلّ جايز بود هر آينه وقتى‏ متوفّى برادرى پدرى و پسر برادرى ابوينى از خود بجا ميگذاشت، همگى مال به پسر برادر ابوينى تعلّق‏ ميگرفت، و اين مورد نيز به عمّ پدرى و ابن عمّ ابوينى قياس ميشد، زيرا در آن مورد همگى مال به ابن عمّ ابوينى تعلّق ميگيرد، و اين بدان جهت است كه او هر دو كلاله، كلاله پدر و كلاله مادر را در وجود خود جمع كرده است، و اين به استناد خبريست كه از طرف أئمه‏اى رسيده است كه تسليم در برابر ايشان عليهم السّلام واجبست. و فضل در اين مسأله ميگويد: مال متعلّق به برادر پدريست، و پسر برادر أبوينى از جمع ورثه ساقط شده است، در صورتى كه بنا بر قياس خودش بر او لازم مى‏آيد كه مال ميان پسر برادر ابوينى و برادر پدرى تقسيم شود،زيرا پسر برادر بوسيله مادر از قرابت نزديكترى برخوردار است، و او به توسّط كسى نزديك مى‏شود كه بسبب سهم الارث مفروض مستحقّ همگى مال است، و نيز بكسى كه با بودن او برادر پدرى ارث نميبرد. و اگر متوفّى پسر برادرى مادرى و پسر برادرى پدرى و مادرى، و پسر برادرى پدرى بجاى گذارد سدس مال براى پسر برادر مادرى، و ما بقى براى پسر برادر پدرى و مادرى است، و پسر برادر پدرى از شمار ورثه ساقط است. و اگر پسر برادر پدرى، و پسر برادرى أبوينى بجاى گذارد، همگى تركه براى پسر برادر أبوينى است، و پسر برادر پدرى از شما ورثه ساقط است. و اگر دختر خواهرى مادرى، و دختر خواهرى ابوينى، و دختر خواهرى پدرى بجاى گذارد، سدس مال براى دختر خواهر مادرى، و ما بقى براى دختر خواهر ابوينى است، و دختر خواهر پدرى از شمار ورثه ساقط است. و اگر دختر برادرى أبوينى، و پسران برادرى أبوينى بجاى گذارد، در صورتى كه همگى از يك پدر باشند، مال بقاعده «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ» ميان ايشان قسمت مى‏شود، و اگر برادرى كه پدر دختر بوده غير از برادرى باشد كه پدر پسران بوده، در اين صورت نصف ميراث يعنى بهره پدر دختر براى دختر برادر است، و نصف ديگر ميراث يعنى بهره پدر پسران براى پسران برادر است. و اگر پسر برادرى مادرى، و پسر پسر [پسر] برادرى أبوينى بجاى گذارد، همگى مال براى پسر برادر مادرى است، زيرا او بمتوفّى نزديكتر است، و چنان نيست كه فضل بن شاذان گفته است، دائر بر اينكه سدس مال براى‏ پسر برادر مادرى است، و ما بقى براى پسر پسر [پسر] برادر ابوينى است، زيرا گفته او مخالف اصلى است كه خداى عزّ و جلّ سهام مواريث را بر آن بنا نهاده است. و اگر پسر پسر پسر برادرى أبوينى يا پدرى يا مادرى، و عموئى يا عمّه‏اى، و خالى‏ يا خاله‏اى بجاى گذارد، مال براى پسر پسر پسر برادر [أبوينى‏] است، زيرا اولاد برادر بهر اندازه هم كه در سطح پائين قرار گرفته باشند، در حقيقت از اولاد پدرند، ولى عمّ و عمّه از اولاد جدّند، و خال و خاله از اولاد جدّند، و اولاد پدر هر چند كه در سطوح پائين باشند از اولاد جدّ بميراث سزاوارترند، و همچنين فرزند خواهر، چه پدرى باشد و چه مادرى يا أبوينى در مسير همين حكم سير ميكنند، و از اين جهت در صورت وجود ايشان عمّ و عمّه و خال و خاله ارث نميبرند، همان طور كه با وجود فرزند فرزند، هر چند كه در سطوح پائين باشند، نه برادر و نه خواهر، چه پدرى و چه مادرى و چه أبوينى ارث نميبرند.