الأعراف ٧٤
ترجمه
| الأعراف ٧٣ | آیه ٧٤ | الأعراف ٧٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَوَّأَ»: استقرار بخشید. منزل و مأوی داد. «تَنْحِتُونَ»: می‌تراشید. «سُهُول»: جمع سَهْل، دشتها. «الْجِبَالَ بُیُوتاً»: واژه (الْجِبالَ) می‌تواند مفعول باشد و (بُیُوتاً) حال بوده و تأویل به مشتقّ شود؛ یعنی انگار به معنی (مَسْکُونَةً) باشد. یا این که (الْجِبَالَ) منصوب به نزع خافض بوده و (بُیُوتاً) مفعول بشمار آید. «لا تَعْثَوْا»: فساد و تباهی مکنید. «مُفْسِدِینَ»: حال است و برای تأکید معنی (لا تَعْثَوْا) به کار رفته است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ اذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ وَ بَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُيُوتاً فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ «74»
و به ياد آوريد هنگامى كه خداوند شما را پس از (هلاكت) قوم عاد، جانشينان (آنان) ساخت و در زمين شما را جايگاه (مناسب) داد. از قسمت‌هاى هموار زمين قصرها مى‌سازيد و كوهها را براى ساختن خانه‌ها مى‌تراشيديد. پس الطاف و نعمتهاى خداوند را ياد كنيد و در زمين فساد نكنيد.
نکته ها
«عَثو»، يعنى خروج از حدّ اعتدال و «لا تَعْثَوْا»، به معناى «لاتفسدوا» است، و كلمه‌ى «مُفْسِدِينَ»، يا براى تأكيد است، يا به اين معنا كه فساد، شيوه‌ى شما نشود و مراد از «فِي الْأَرْضِ»، سرزمين بين حجاز و شام است.
منطقه‌ى جغرافيايى قوم ثمود، داراى دو بخش دشت و كوهستان بود، سُهُولِها ... الْجِبالَ و آنان مردمى متموّل و متمدّن بودند و به فنون خانه‌سازى و قصرسازى آگاه بودند.
قُصُوراً ... بُيُوتاً
پیام ها
1- تحوّلات تاريخى واجتماعى، بر اساس قوانين و سنّت‌هاى الهى است. «إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ»
2- همه‌ى امكانات زندگى ما از خداوند است. «بَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ»
3- از تاريخ گذشتگان عبرت بگيريم. وَ اذْكُرُوا ... بَعْدِ عادٍ
4- انسان، از همه‌ى شرايط طبيعى مى‌تواند بهره بگيرد. سُهُولِها ... الْجِبالَ
5- مسكن، از نعمتهاى ويژه الهى است. قُصُوراً ... بُيُوتاً ... آلاءَ اللَّهِ
6- رفاه، مسكن و قصر، اگر از ياد خدا جدا باشد زمينه‌ى فساد مى‌شود. قُصُوراً ... بُيُوتاً ... مُفْسِدِينَ
جلد 3 - صفحه 102
7- اگر نعمتها را وديعه‌ى الهى بدانيم و خود را در معرض هلاكت ببينيم، از تجاوز دورى مى‌كنيم. وَ اذْكُرُوا ... لا تَعْثَوْا
8- قصرنشينان وكسانى كه امكانات بيشترى دارند، بيشتر نيازمند ياد خدايند تا به فساد كشيده نشوند. (كلمه‌ى «قصر»، ميان دو جمله «اذْكُرُوا» آمده است) «1»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ اذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ وَ بَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُيُوتاً فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ (74)
وَ اذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ: صالح عليه السّلام در مقام نصيحت فرمود: ياد بياوريد اى قوم انعام الهى را وقتى كه قرار داد شما را جانشين قوم عاد، بعد از اهلاك ايشان املاك و اموال آنها را به شما و متنعم به انواع نعم مى‌شود. وَ بَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ: و ساكن گردانيد و تمكن داد شما را
جلد 4 صفحه 120
در زمين. تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً: در حالى كه بنا مى‌كرديد و مى‌سازيد در زمين مستوى و نرم، قصرهائى را از گل و خشت و گچ و آجر براى زندگانى خود در بيابان به ايام تابستان. اكثر مفسرين نقل نموده كه قوم ثمود هم، جسيم قوى و اطول العمر و كثير الاولاد بودند. ايام تابستان در باغستانها در ارض مستوى قصور ذات المنازل و المدارج ساخته و زندگانى مى‌كردند.
وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُيُوتاً: و مى‌تراشيدند از كوهها خانه‌ها را مخروطى و منحوتى موافق گذارش خود. در منهج فرمايد: قوم ثمود براى تابستان در خلاف جبل در ارض سهله خانه‌ها را از گل و آجر و گچ مى‌ساختند. و براى زمستان در كوهها خراطى نجارى كرده، غارها ساخته، خوابگاه و آرام گاه خوب بنا مى‌كردند. اين اشاره است كه ايشان قوى الجسد و طويل العمر بودند و به كمال راحتى و آرامى مى‌گذرانيدند. در موسم هواى خوش قصور در بيابانها و باغها اتخاذ، و در زمستان خانه‌هاى مخروطى در كوهها تراشيده بسر مى‌بردند.
فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ: پس متذكر شويد و ياد كنيد نعماء وافره الهى را از طول اعمار و وفور نعماء و قوت اجساد و عيش و راحت خود را كه به شما عطا فرموده، وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ: و رفتار مكنيد در زمين به حالت فساد كنندگان. يا به حالى كه قاصد فساد و بانى نفاق و نزاع باشيد و به قولى جميع اقسام فساد داخل است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ اذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ وَ بَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُيُوتاً فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ (74)
ترجمه
و ياد كنيد هنگاميرا كه گردانيد شما را جانشينان از بعد عاد و جاى داد شما را در زمين ميگيريد از جايهاى نرمش قصرها و ميتراشيد كوهها را خانه‌ها پس ياد كنيد نعمتهاى خدا را و فساد بر پا مكنيد در زمين كه از فساد كنندگان باشيد.
تفسير
خداوند بعد از قوم عاد قوم ثمود را وارث زمين و مال و مكنت فرمود بطورى كه در زمينهاى هموار قصور و ابنيه تابستانى از خشت و آجر بنا مينمودند و در كوهستان بيوت زمستانى از سنگ ميتراشيدند و در مجمع روايت نموده كه براى طول عمرشان محتاج بخانه‌هاى سنگى بودند چون سقف و بنا دوام عمر آنها را نداشت لذا خداوند در صدر و ذيل اين آيه آنها را متذكر نعم خود فرموده تا شكرگزارى كنند و پيرامون فساد و كفر و عناد نكردند با اينحال در جمله اخيره مبالغه فرموده در نهى از فساد چون عثى بمعنى فساد است و مؤكد بمفسدين شده است كه حال از فاعل است يعنى فساد نكنيد در زمين
جلد 2 صفحه 444
و از مفسدين نباشيد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ اذكُرُوا إِذ جَعَلَكُم خُلَفاءَ مِن بَعدِ عادٍ وَ بَوَّأَكُم فِي الأَرض‌ِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنحِتُون‌َ الجِبال‌َ بُيُوتاً فَاذكُرُوا آلاءَ اللّه‌ِ وَ لا تَعثَوا فِي الأَرض‌ِ مُفسِدِين‌َ (74)
و ياد كنيد زماني که خداوند بعد از هلاكت عاد که ايمان بحضرت هود (ع) نياوردند و دست از شرك برنداشتند خدا شما را جانشين آنها قرار داد و زمين را جايگاه شما مقرر فرمود که در سطح زمين قصرهاي عاليه و عمارات مرتفعه ساختمان كرديد و در كوهها خانه‌ها بناء كرديد که از گرمي و سردي هوا مصون باشيد باصطلاح ييلاق و قشلاق بهار و زمستان زندگي كنيد و نعم فراواني بشما عطاء كرده متذكر و شكرگزار باشيد و شتاب نكنيد در هلاكت خود بسبب فساد در زمين
جلد 7 - صفحه 367
شرح حال ثمود و ناقه اينكه حضرت صالح مقرر فرمود که يك روز آب نهر مخصوص ناقه باشد و يك روز مخصوص قوم قال‌َ هذِه‌ِ ناقَةٌ لَها شِرب‌ٌ وَ لَكُم شِرب‌ُ يَوم‌ٍ مَعلُوم‌ٍ شعراء آيه 155، روزي که روز ناقه بود تمام آب نهر را ميآشاميد و بازاء آن شير ميداد بنحوي که تمام ظرفهاي قوم مملوّ از شير ميشد و چون اينکه ناقه بسيار عظيم بود مواشي و حيوانات قوم از او فرار ميكردند و اينکه باعث شد که كفار در مقام قتل حضرت صالح و پي كردن ناقه برآمدند چنانچه ميفرمايد در قرآن قالُوا تَقاسَمُوا بِاللّه‌ِ لَنُبَيِّتَنَّه‌ُ وَ أَهلَه‌ُ ثُم‌َّ لَنَقُولَن‌َّ لِوَلِيِّه‌ِ ما شَهِدنا مَهلِك‌َ أَهلِه‌ِ وَ إِنّا لَصادِقُون‌َ نمل آيه 50، که در خفاء شبانه او را با اهلش ميكشيم سپس مي‌گوييم باولياء او که ما اطلاعي نداريم و نميدانيم كي آنها را كشته و ما راستگويانيم خداوند او را و اهلش را حفظ فرمود لذا ميفرمايد وَ اذكُرُوا إِذ جَعَلَكُم خُلَفاءَ مِن بَعدِ عادٍ زمان ثمود با زمان عاد چندان فاصله نداشت و از هلاكت عاد كاملا مطلع بودند که بكلي نابود شدند و مساكن و مزارع آنها در تصرف ثمود آمد.
وَ بَوَّأَكُم فِي الأَرض‌ِ نازل فرمود شما را و جايگير نمود در كليه اراضي و صحاري و عمارات و باغستانها تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِها قُصُوراً سهول جمع سهل بمعني نرمي و صافي و زلال است يعني زمينهاي سهله را براي عمارت و قصر اتخاذ نموديد وَ تَنحِتُون‌َ الجِبال‌َ بُيُوتاً که كوه را ميتراشيديد و در دل كوه خانه اتخاذ ميكرديد مثل تنل‌هايي که امروز معمول است که در زير كوه را ميتراشند و راه باز ميكنند فَاذكُرُوا آلاءَ اللّه‌ِ که خداوند چه اندازه بشما نعمت داده و تفضل فرموده از طول عمر و قوّه بدن و سعه رزق و تمكن در زمين وَ لا تَعثَوا شتاب نكنيد و جديت ننمائيد فِي الأَرض‌ِ مُفسِدِين‌َ در فساد و طغيان و معاصي يعني افساد در زمين نكنيد و اذيت بغير ننمائيد.
368
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 74)- در این آیه می‌گوید: «به خاطر داشته باشید که خداوند شما را جانشینان در روی زمین بعد از قوم عاد قرار داد، و در آن مستقر ساخت» (وَ اذْکُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ عادٍ وَ بَوَّأَکُمْ فِی الْأَرْضِ).
یعنی از یک سو نعمتهای فراوان الهی را فراموش نکنید و از سوی دیگر توجه داشته باشید که پیش از شما اقوام طغیانگری مانند قوم عاد بودند که بر اثر مخالفتهایشان به عذاب الهی گرفتار شدند و نابود گردیدند.
سپس روی بعضی از نعمتها و امکانات خداداد قوم ثمود تکیه کرده، می‌گوید: شما در سرزمینی زندگی دارید که هم دشتهای مسطح با خاکهای مساعد و آماده که «در دشتهایش قصرها برای خود بنا می‌کنید و در کوهها برای خود خانه‌ها می‌تراشید» (تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِها قُصُوراً وَ تَنْحِتُونَ الْجِبالَ بُیُوتاً).
و در پایان آیه می‌گوید: «این همه نعمتهای فراوان خدا را یادآور شوید و در زمین فساد نکنید و کفران نعمت ننمایید» (فَاذْکُرُوا آلاءَ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ).
نکات آیه
۱- قوم ثمود پس از انقراض قوم عاد تشکل یافته و در سرزمین حجر به تمدن رسیدند. (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء من بعد عاد و بوأکم فى الأرض) «ال» در «الأرض» عهد ذهنى است و اشاره به سرزمینى است که قوم ثمود در آن ساکن بودند که بین حجاز و شام قرار گرفته است.
۲- خلافت قوم ثمود در زمین و سکونت گزیدن آنان در سرزمین حجر، نعمتى الهى بر آنان (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء من بعد عاد و بوأکم فى الأرض)
۳- صالح(ع) از قوم خویش خواست تا نعمت خلافت و سکونت گزیدن در سرزمین حجر را نعمتى از جانب خدا بدانند و آن را همواره به خاطر داشته باشند. (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء من بعد عاد و بوأکم فى الأرض)
۴- صالح(ع) از قوم خویش خواست تا سرنوشت شوم قوم عاد را همواره به یاد داشته باشند. (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء من بعد عاد)
۵- توجه دادن مردم به نعمتهاى الهى و سرنوشت پیشینیان، از روشهاى تبلیغى صالح(ع) براى گرایش دادن آنان به پرستش خداى یگانه (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء ... فاذکروا ءالاء اللّه)
۶- مطالعه سرنوشت پیشینیان، تأثیرى بسزا در پندگیرى انسان دارد. (إذ جعلکم خلفاء من بعد عاد)
۷- تحولات تاریخى و اجتماعى بشر در اختیار خدا و به دست اوست. (جعلکم خلفاء من بعد عاد و بوأکم فى الأرض)
۸- منطقه جغرافیایى سرزمین و محل سکونت قوم ثمود، داراى دو بخش: دشت و کوهستان (و بوأکم فى الأرض تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً)
۹- قوم ثمود در دشتهاى متعدد، قصرهاى بسیار بنا کردند و از کوهها خانه هاى زیادى تراشیدند. (تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً) «سهول» جمع سهل است و سهول الأرض به معناى زمینهاى هموار مى باشد که از آن به دشتها و صحراها تعبیر مى شود. «الجبال» من الجبال بوده و در اصطلاح منصوب به نزع خافض است. بنابراین جمله «إذ ... تنحتون الجبال بیوتاً»، یعنى آنگاه که از کوهها خانه ها مى تراشیدید.
۱۰- قوم ثمود مردمى متمدن و آگاه به شیوه هاى گوناگون در خانه سازى (تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً)
۱۱- آمادگى زمین براى سکونت انسانها و آگاهى آنان به خانه سازى، از مواهب و نعمتهاى بزرگ الهى (و بوأکم فى الأرض تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً)
۱۲- صالح(ع) از مردم خویش خواست تا همواره تمامى نعمتهاى الهى را به خاطر داشته باشند. (فاذکروا ءالاء اللّه) «الاء» جمع «إلى» و به معناى نعمتهاست.
۱۳- نعمتهاى الهى، شایسته و بایسته به یاد داشتن (فاذکروا ءالاء اللّه)
۱۴- به یاد داشتن نعمتهاى الهى، نقشى بسزا در هدایت انسانها و توجه آنان به خدا دارد. (و اذکروا إذ جعلکم خلفاء ... فاذکروا ءالاء اللّه)
۱۵- ترغیب مردم به یادآورى مداوم نعمتهاى الهى، از وظایف مبلغان دین (اذکروا إذ جعلکم خلفاء ... فاذکروا ءالاء اللّه)
۱۶- صالح(ع) مردم خویش را از فسادگرى در زمین بر حذر داشت. (و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) «لا تعثوا» از «عثى یعثى عثوا» است، یعنى فساد نکنید.
۱۷- فسادانگیزى و فسادگرى در زمین، امرى حرام و بسیار ناپسند (و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) «لا تعثوا» خود به معناى «فساد نکنید» است. بنابراین «مفسدین» حال مؤکد خواهد بود و همان نهى را تأکید مى کند. لذا جمله «لا تعثوا ... » دلالت بر شدت ناپسندى و حرمت فسادانگیزى دارد.
۱۸- مبارزه با فساد و فسادانگیزى، از اهداف مهم انبیا (و لاتعثوا فى الأرض مفسدین)
۱۹- توجه به خدادادى بودن نعمتها و به یاد داشتن همواره آن، زمینه ساز پرهیز آدمى از فسادانگیزى است. (فاذکروا ءالاء اللّه و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) نهى از فسادانگیزى (لا تعثوا) در پى توجه دادن به نعمتهاى الهى، اشاره به این نکته دارد که توجه به نعمتهاى الهى مى تواند آدمى را از فسادانگیزى بر حذر دارد.
روایات و احادیث
۲۰- عن النبى (ص): کانت ثمود قوم صالح أعمرهم اللّه فى الدنیا فاطال اعمارهم حتى جعل احدهم یبنى المسکن من المدر فینهدم و الرجل منهم حى فلما رأوا ذلک اتخذوا من الجبال بیوتا فنحتوها ... .[۱] از رسول خدا (ص) روایت شده است: خداوند به قوم ثمود، یعنى قوم حضرت صالح(ع)، عمرهاى طولانى داد، آن قدر که هر یک از آنان خانه اى از گِل مى ساخت اما (پس از سالیانى) خراب مى شد، در حالى که شخص هنوز زنده بود. وقتى که چنین دیدند براى خود خانه هایى از کوه تراشیدند (و در آنها سکنى گزیدند) ... .
موضوعات مرتبط
- افساد: حرمت افساد ۱۷ ; زمینه ترک افساد ۱۹ ; مبارزه با افساد ۱۸ ; ناپسندى افساد ۱۷ ; نهى از افساد ۱۶
- انبیا: اهداف انبیا ۱۸
- پیشینیان: تذکر سرنوشت پیشینیان ۵ ; عبرت از سرنوشت پیشینیان ۶
- تاریخ: آثار مطالعه تاریخ ۶ ; عبرت از تاریخ ۴ ; منشأ تحولات تاریخ ۷
- تحولات اجتماعى: منشأ تحولات اجتماعى ۷
- توحید: افعالى ۷ ; توحید عبادى ۵
- جهانبینى: توحیدى ۷
- خانه‌سازى: در کوه ۹ ; نعمت خانه‌سازى ۱۱
- خدا: افعال خدا ۷ ; عطایاى خدا ۱۱ ; نعمتهاى خدا ۲، ۱۱
- خلافت: نعمت خلافت ۳
- دین: مسؤولیت مبلغان دین ۱۵
- ذکر: آثار ذکر نعمت ۱۴، ۱۹ ; تشویق به ذکر ۱۵ ; تاریخ ذکر ۴، ۵ ; ذکر نعمتهاى خدا ۳، ۵، ۱۲، ۱۳، ۱۵ ; زمینه ذکر خدا ۱۴
- زمین: افساد در زمین ۱۶، ۱۷
- زندگى: نعمت زندگى ۱۱
- سرزمین حجر:۱، ۲
- صالح(ع): خواسته هاى صالح(ع) ۳ ; دعوت صالح(ع) ۴، ۱۲ ; روش تبلیغ صالح(ع) ۵ ; صالح(ع) و قوم ثمود ۱۲، ۱۶ ; قصه صالح(ع) ۳، ۴، ۱۲، ۱۶ ; نواهى صالح(ع) ۱۶
- عبادت: زمینه عبادت ۵
- عبرت: موجبات عبرت ۶
- عمل: ناپسند ۱۷
- فساد: مبارزه با فساد ۱۸
- قوم ثمود: تاریخ تشکیل قوم ثمود ۱ ; تاریخ ۱، ۲، ۳، ۸، ۹، ۱۰ ; تمدن قوم ثمود ۱، ۱۰ ; حکومت قوم ثمود ۲ ; خانه‌سازى در قوم ثمود ۹، ۱۰ ; قصرهاى قوم ثمود ۹ ; منطقه جغرافیایى قوم ثمود ۸ ; نعمتهاى قوم ثمود ۲، ۳
- قوم صالح: تاریخ قوم صالح ۱۶
- قوم عاد: انقراض قوم عاد ۱ ; فرجام قوم عاد ۴
- کنترل اجتماعى:۱۸ زمینه کنترل اجتماعى ۱۸ ۱۹
- محرمات:۱۷
- مسکن: نعمت مسکن ۳
- نعمت: منشأ نعمت ۱۹
- هدایت: زمینه هدایت ۱۴
منابع
- ↑ الدر المنثور، ج ۳، ص ۴۸۹.
