خَدّک
ریشه کلمه
قاموس قرآن
خدّ به معنى رخسار و چهره است [لقمان:18] راغب گويد: دو خدّ انسان همان است كه از راست و چپ بينى او را احاطه نموده است. قاموس حدّ آن دو را زير چشم تا گوشه لب و آن قسمت از صورت كه بينى را از چپ و راست احاطه مىكند، معيّن كرده است معنى آيه چنين مىشود: از مردم روى نگردان (به مردم بى اعتنا مباش و تحقير مكن) و در زمين به تكبّر و شادمانى گام مزن. * [بروج:4] اصحاب گودال هلاك شدند. به قول راغب: خدّ و اخدود به معنى گودالى است مستطيل و عميق ندارد. قاموس گويد: خدّ به معنى حفره و اخدود به معنى جدول است. به نظر راغب اصل آن به معنى رخسار و استعمالش در گودال استعاره است. در نهج البلاغه خطبه 67 هست «اَضْرَعَ اللَّهُ خُدُودَكُمْ»: خدا چهرههايتان را ذليل كند و در خطبه 163 در صفت طيور آمده «اَلَّتى اَسْكَنَها اَخاديدَ الاَرضِ» آنهائى كه در گودالهاى زمينى اسكان داده است. اصحاب اخدود قصّه اصحاب اخدود در قرآن مجيد چنين آمده است [بروج:4-8] اهل گودال هلاك شدند كه اهل آتش مشتعل و هيزمدار بودند. و بر شكنجهاى كه به مؤمنان مىكردند ناظر بودند. از آنها انتقام نكشيدند مگر براى آنچه به خداى توانا و ستوده ايمان آورده بودند. ظاهر آيات نشان مىدهد كه واقعهاى در كار بوده است وعدهّاى روى طرفدار از ايمان و توحيد شكنجه ديده و در گودال آتش انداخته شدهاند و ستمگران شكنجه ده ناظر اين باره تقصيرى نداشتهاند و دين آنها بودهاند و مؤمنان در اين باره تقصيرى نداشتهاند و دين آنها دين حقّ بوده است. در تفسير برهان از على بن ابراهيم نقل شده: در يمن پادشاهى بود به نام ذونواس كه در دين يهوديت متعصّب بود. بوى خبر دادند كه در «نجران» عدهّاى بر دين نصرانيّت اند و به عيساى مسيح عقيده دارند. ذونواس براى از بين بردن آنها لشگرى بنجران كشيد و وادارشان كرد تا از دين خود بر گردند. آنها بوى اهميّت نداده و در دين خود پافشارى كردند. ذونواس دستور داد خندقى حفر كرده و در آن هيزم فراوان ريختند و آتش در آن افروختند و نصارى را در آغوش افكندند. درا اين نقل هست كه عدّهاى را هم با شمشير كشند. ولى قرآن مجيد فقط به جريان سوختگان نظر دارد . آنچه از على بن ابراهيم نقل شد مطابق همان است كه اهل تاريخ در حالات ذونواس نقل كردهاند مراجعه و دقّت در آيات سوره بروج نشان مىدهد كه اين قضيّه در قرآن مجيد بدان مناسب ذكر شده كه كفّار مكّه در صدر اسلام مسلمانان را اذيت مىكردند و شكنجه مىدادند و عدّهاى از آنها «اَلْمُعَذَّبينَ فى اللّه» لقب يافتند و آنگاه قرآن مجيد تهديد مىكند كه اين كار باعث خشم خداوندى و عذاب اليم است .
