صَوْما
ریشه کلمه
- صوم (۱۴ بار)
قاموس قرآن
روزه. همچنين است صيام. اصل آن امساك از مطلق فعل است خوردن باشد، يا گفتن، يا رفتن، لذا به اسبى كه از خوردن و راه رفتن خود دارى كند گويند: صائم. شاعر گويد: خيل صيام واخرى غير صائمهة (راغب) در اقرب الموارد نيز گويد: اصل آن امساك از مطلق فعل است. در مجمع فرموده: صوم در لغت به معنى امساك و از آن به سكوت صوم گويند. ابن دريد گفته: هر چه از حركت ايستاد صوم گرفته. نابغه گويد: «خَيْلُ صِيامٍ وَ خَيْلٌ غَيْرَ صائِمِةِ تَحْتُ الْعجاجِ وَ اخرى تعلك اللّجما يعنى زر غبار اسبانى بى حركت و اسبانى در تلاش اند. وعدهاى ايستاده و لگام خويش را مىجوند. «صامَتِ الرّريثحُ» يعنى باد ايستاد. «صامَتِ الشَّمْسُ» آفتاب در وسط روز ايستاد... [بقره:183]. صوم اسلامى امساك مخصوصى است از طعام و چيزهاى ديگر كه در كتب فقه مذكور است از طلوع فجر شروع شده و با رسيدن شب به پايان مىرسد. [بقره:187]. جمله «كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبْلِكُمْ» دليل آن است كه روزه در امّتهاى گذشته نيز بوده است. در الميزان فرموده: اين جمله فقط در مقام تنظير است بر كيفيّت صوم امم گذشته و بر اينكه بر همه آنها روزه واجب بوده دلالت ندارد. قرآن معين نكرده مراد از اين امم كدام اند. تورات و انجيل فعلى از وجوب صوم خالى اند و فقط آن را مدح مىكنند. مع الوصف يهود و نصارى روزهاى معيّنى از سال را به اشكال مختلف روزه مىگيرند مثل روزه از گوشت، روزه از شير، روزه از اكل و شرب، و در قرآن حكايت روزه زكريا از سخن گفتن هكذا روزه مريم از سخن گفتن شده است. بلكه روزه عبادتى است از غير ارباب اديان نيز نقل شده چنانكه از مصر قديم و رومانىها منقول است بت پرستان هند تا به امروز روزه مىگيرند. (تمام شد). بايد دانست درباره صوم زكريا ازط سخن گفتن در قرآن مطلبى نيست بلكه خداوند سه روز قدرت سخن گفتن رااز وى سلب كرده چنانكه در آيه 41 سوره آل عمران و 10 سوره مريم مذكور است و آن علامت استجابت دعاى زكريا در خصوص فرزند خواستن بود بر خلاف جريان مريم كه صريحاً فرموده: [مريم:26]. * از روزه صمت كه راجع به مريم در آيه فوق نقل شده به دست مىآيد كه چنين روزهاى در بنى اسرائيل بوده است و آن كلام عقلى است كه شخص چند روز مثلاً دم از سخن فرو بندد و در مقابل فكر بكند. سكوت توأم با فكر معانى بسيارى به انسان مىفهماند چنانكه بيتوته حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلم در غار حراء ظاهراً شبيه آن بوده است: سكوت توأم با تفكّر. در الميزان از آيه شريفه استظهار شده كه چنين صومى در بنى اسرائيل مستحب بوده. در مجمع از جبائى نقل شده كه خدا مريم را به چنان نذرى امر كرد والا جايز نبود كه بدون نذر بگويد نذر كردهام. در اسلام صوم صمت تشريع نشده بلكه حرام است رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم فرموده: «و لا صمت يوماً الى الليل (الىآن قال) و صوم الصمت حرام» امام سجّاد عليه السلام فرمود: «صوم الصمت حرام» امام صادق عليه السلام فرموده: «و لا صمت يوماً الى الليل» رجوع شود به وسائل كتاب صوم. فقهاء فرمودهاند: حرام است انسان در نيّت روزه خويش سكوت را قيد بكند ولى اگر بدون تكلّم روزه بگيرد اشكال ندارد. از روايات گذشته روشن مىشود كه روزه صمت يعنى فقط از تكلم امساك كند البته با نيّت، حرام است. اما در اسلام كم سخن گفتن و بيشتر باشد فتوى داده است. در اسلام غير از روزه ماه رمضان روزههاى واجب و مستحب بسيار است از قبيل روزه كفّارات و روزه ايام متبركه ككه در كتب فقه مشروحاً ذكر شده است. روايات در ترغيب به روزه و ذكر ثواب آن بسيار است طالبان تفصيل به محلّهاى مربوطه رجوع كنند. و روزه رمضان از ضروريات اسلام و منكر آن خارج از دين است.
