النساء ٨٣

وَ إِذَا جَاءَهُمْ‌ أَمْرٌ مِنَ‌ الْأَمْنِ‌ أَوِ الْخَوْفِ‌ أَذَاعُوا بِهِ‌ وَ لَوْ رَدُّوهُ‌ إِلَى‌ الرَّسُولِ‌ وَ إِلَى‌ أُولِي‌ الْأَمْرِ مِنْهُمْ‌ لَعَلِمَهُ‌ الَّذِينَ‌ يَسْتَنْبِطُونَهُ‌ مِنْهُمْ‌ وَ لَوْ لاَ فَضْلُ‌ اللَّهِ‌ عَلَيْکُمْ‌ وَ رَحْمَتُهُ‌ لاَتَّبَعْتُمُ‌ الشَّيْطَانَ‌ إِلاَّ قَلِيلاً

ترجمه

و هنگامی که خبری از پیروزی یا شکست به آنها برسد، (بدون تحقیق،) آن را شایع می‌سازند؛ در حالی که اگر آن را به پیامبر و پیشوایان -که قدرت تشخیص کافی دارند- بازگردانند، از ریشه‌های مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه کمی، همگی از شیطان پیروی می‌کردید (و گمراه می‌شدید).

و چون به آنان خبرى از امن يا ناامنى برسد آن را پخش مى‌كنند، و حال آن كه اگر آن را به پيامبر و اولياى امر خود ارجاع مى‌دادند قطعا كسانى از آنان كه مى‌توانند آن را استنباط كنند [صدق و كذب‌] آن را مى‌فهميدند، و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود مسلما جز شم

و چون خبرى [حاكى‌] از ايمنى يا وحشت به آنان برسد، انتشارش دهند؛ و اگر آن را به پيامبر و اولياى امر خود ارجاع كنند، قطعاً از ميان آنان كسانى‌اند كه [مى‌توانند درست و نادرست‌] آن را دريابند، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلماً جز [شمار] اندكى، از شيطان پيروى مى‌كرديد.

و (منافقان) چون امری به آنان برسد که باعث ایمنی یا ترس (مسلمین) است (و باید پنهان داشت) آن را منتشر می‌سازند، در صورتی که اگر آن را به رسول و به صاحبان حکم که از خودشان هستند گزارش می‌دادند همانا آنان که اهل بصیرتند در آن واقعه صلاح‌اندیشی می‌کردند. و اگر نه این بود که فضل خدا شامل حال شماست، همانا به جز اندکی همه شیطان را پیروی می‌کردید.

و هنگامی که خبری از ایمنی و ترس [چون پیروزی و شکست] به آنان [که مردمی سست ایمان اند] رسد، [بدون بررسی در درستی و نادرستی اش] آن را منتشر می کنند، و [در صورتی که] اگر آن خبر را به پیامبر و اولیای امورشان [که به سبب بینش و بصیرتْ دارای قدرت تشخیص و اهل تحقیق اند] ارجاع می دادند، درستی و نادرستی اش را در می یافتند؛ [چنانچه به مصلحت جامعه بود، انتشارش را اجازه می دادند و اگر نبود، از انتشارش منع می کردند] و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، یقیناً همه شما جز اندکی، از شیطان پیروی می کردید.

و چون خبرى، چه ايمنى و چه ترس به آنها رسد، آن را در همه جا فاش مى‌كنند. و حال آنكه اگر در آن به پيامبر و اولوالامرشان رجوع مى‌كردند، حقيقت امر را از آنان درمى‌يافتند. و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندكى، همگان از شيطان پيروى مى‌كرديد.

و چون به ایشان خبری که مایه آرامش یا نگرانی است برسد، آن را فاش می‌سازند، حال آنکه اگر آن را به پیامبر و اولوالامر عرضه می‌داشتند، آنگاه اهل استنباط ایشان، به [مصلحت‌] آن پی می‌بردند، و اگر بخشش و رحمت الهی بر شما نبود، جز عده‌ای اندکشمار همه از شیطان پیروی می‌کردید

و چون به آنان خبرى- و شايعه‌اى- از ايمنى يا ترس برسد آن را فاش و پخش مى‌كنند، و حال آنكه اگر آن را به پيامبر و صاحبان امر خويش- كارداران يا فرماندارانشان- باز مى‌گرداندند هر آينه كسانى از آنان كه [حقيقت‌] آن

و هنگامی که (خبر) کاری که موجب نترسیدن یا ترسیدن است (از قبیل: قوّت و ضعف، و پیروزی و شکست، و پیمان بستن با این قبیله و گسستن از آن قبیله) به آنان (یعنی منافقان یا مسلمانان ضعیف‌الایمان) می‌رسد، آن را (میان مردم) پخش و پراکنده می‌کنند (و اخبار را به گوش دشمنان می‌رسانند). اگر این گونه افراد، سخن گفتن در این‌باره را به پیغمبر و فرماندهان خود واگذارند (و خبرهائی را که می‌شنوند فقط به مسؤولان امور گزارش دهند) تنها کسانی از این خبر ایشان اطّلاع پیدا می‌کنند که اهل حلّ و عقدند و آنچه بایست از آن درک و فهم می‌نمایند. اگر فضل و رحمت خدا شما را در بر نمی‌گرفت (و شما را به اطاعت از خود و پیغمبرش، و برگشت امور به پیغمبر و مسؤولان کشوری و لشکری خویش هدایت نمی‌کرد) جز اندکی از شما همه از اهریمن پیروی می‌کردید.

و هنگامی که خبری (حاکی) از ایمنی یا ترس، آنان را در رسد، (آشکارا و بلندگویان) انتشارش دهند و اگر آن را به پیامبر و به فرماندهان جنگی از خودشان ارجاع کنند، همانا آن (امر) را کسانی از میانشان در می‌یابند که آن را عالمانه ژرف‌کاوی می‌کنند. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، همواره جز اندکی، (همگی) از شیطان پیروی می‌کردید.

و هرگاه برسدشان امری درباره امنیّت یا ترس فاش کنندش و اگر بازمی گردانیدند آن را به سوی پیمبر و به سوی اولیاء امر (کارداران) خویش همانا می‌دانستندش آنان که استخراجش می‌کردند از ایشان و اگر نبود فضل خدا و رحمت او بر شما همانا پیروی می‌کردید شیطان را مگر کمی‌

النساء ٨٢	آیه ٨٣	النساء ٨٤
سوره : سوره النساء نزول : ٨ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الأَمْنِ وَ الْخَوْفِ»: در اینجا مراد از امن و خوف چیزهائی است که موجب ترسیدن و نترسیدن می‌گردند. از قبیل: صلح و جنگ، پیروزی و شکست، و ... «أَذَاعُوا»: پخش کردند. شائع نمودند. «رَدُّوهُ»: آن را تفویض کردند. آن را ارجاع دادند. آن را گزارش نمودند. «یَسْتَنبِطُوُنَهُ»: آن را استخراج و استنباط می‌کنند. آن را می‌فهمند و از آن استفاده می‌نمایند. «مِنْهُمْ»: از ایشان. مرجع ضمیر (هُمْ) در عبارت: یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ، پیغمبر و اولی‌الامر است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

عَسَى‌ رَبُّهُ‌ إِنْ‌ طَلَّقَکُنَ‌... (۱)

تفسیر

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- نکوهش خداوند از افشاکنندگان اخبارى که موجب احساس امنیت از هجوم دشمن و یا موجب ترس و وحشت از دشمن مى شود. (اخبار امنیتى). (و اذا جاءهم امر من الامن او الخوف اذاعوا به)

۲- افشاى اخبار امنیتى از سوى برخى از مسلمانان صدر اسلام (و اذا جاءهم امر من الامن او الخوف اذاعوا به)

۳- لزوم رازدارى و حفظ اخبار امنیّتى (و اذا جاءهم امر من الامن او الخوف اذاعوا به)

روایات و احادیث

۴- حرمت پخش و اشاعه اَخبار امنیّتى (و اذا جاءهم ... اذاعوا به ... لاتبعتم الشّیطان) مذمت خداوند از انتشار اخبار امنیتى و نیز منجر شدن این امر به متابعت شیطان (لاتّبعتم الشیطان)، حکایت از حرمت چنین کارى دارد. مؤید برداشت فوق فرمایش امام صادق (ع) است که فرمود: انّ اللّه حیّر اقواماً بالاذاعة فى قوله عز و جل: «و اذ جاءهم ... اذاعوا به» فایّاکم و الاذاعة.

۵- لزوم ارائه اخبار امنیّتى به رهبران جامعه (و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم) چون از ترک ارائه اخبار به رسول خدا (ص) و اولواالامر مذمت شده است، معلوم مى شود ارائه این گونه اخبار به رهبران جامعه واجب است.

۶- اخبار امنیتى جامعه قبل از انتشار باید مورد ارزیابى مقامهاى مسؤول قرار گیرد. (و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم) مراد از «استنباط» این است که اخبار امنیتى باید مورد ارزیابى قرار گیرد تا صحیح و سقیم مشخص گردد و آنچه به صلاح جامعه نیست، منتشر نشود و آنچه لازم است، منتشر شود.

۷- کنترل اخبار امنیّتى و تشخیص صحیح آن، از وظایف پیامبر (ص) و رهبران جامعه (و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم)

۸- رهبرى جامعه، باید توان تحلیل و ریشه یابى اخبار و اطلاعات را داشته باشد. (و لو ردّوه الى الرسول ... لعلمه الّذین یستنبطونه منهم) با توجّه به اینکه استنباط بر عهده «رسول» و «اولى الامر» گذاشته شده است، معلوم مى شود که رهبران جامعه باید داراى این توانایى باشند. لازم به ذکر است «من» در «منهم» بیان براى «الّذین» است.

۹- ایجاد تشکیلات خبرى براى جمع آورى و ارزیابى خبرهاى سرنوشت ساز و عرضه آن، از شؤون رهبرى است. (و لو ردّوه ... لعلمه الّذین یستنبطونه منهم)

۱۰- تحلیل و انتشار اخبار جنگ پیروزى و شکست و ... تنها در صلاحدید رهبران جامعه (و اذ جاءهم امر من الامن او الخوف ... لعلمه الّذین یستنبطونه منهم) با توجه به اینکه آیه مورد بحث در بین آیات مربوط به جنگ واقع شده، مى توان گفت از مصادیق مورد نظر براى اخبار امنیتى، اخبار مربوط به جنگ است.

۱۱- کسانى که رازهاى جامعه اسلامى را منتشر مى کنند، شیطان هستند. (اذاعوا به ... لاتبعتم الشیطان) ظاهراً مراد از «شیطان»، همان کسانى هستند که اخبار امنیتى را نسنجیده بین مردم منتشر مى کردند. یعنى منافقان و یا مسلمانان ضعیف الایمان که خداوند آنان را به خاطر عملشان، شیطان نامیده است.

۱۲- انتشار اخبار امنیّتى پیش از تحلیل آنها از سوى رهبران و صلاحدید انتشار آنها، کارى شیطانى است. (اذاعوا به ... لاتبعتم الشیطان)

۱۳- انتشار اخبار امنیّتى در جامعه، زمینه گمراهى انبوه مردم و پیروى آنان از شیطان (و اذا جاءهم ... اذاعوا به ... لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا)

۱۴- شایعات و اخبار گمراه کننده، تأثیرگذار در اقشار وسیعى از جامعه و زمینه ساز گمراهى آنان (اذاعوا به ... لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا)

۱۵- فضل و رحمت الهى، مانع از تأثیر اخبار و شایعات گمراه کننده در میان مسلمانان (لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا)

۱۶- تنها عده قلیلى از مردم تحت تأثیر شایعات و اخبار گمراه کننده قرار نمى گیرند. (اذاغوا به ... لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا)

۱۷- رهایى اکثریّت مسلمانان از پیروى شیطان، مرهون فضل و رحمت خاص الهى است. (لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا) با توجه به زمینه آیات این بخش از سوره، که درباره غزوه بدر صغراست، معناى آیه با عنایت به استثنا، چنین است: تنها گروهى اندک از مسلمانان بدون هدایت ویژه خداوند به حکم ضرورت دفاع از اسلام، راهى نبرد شدند و شایعات توانمندى دشمن، آنان را از انجام وظیفه بازنداشت، بر خلاف بسیارى از آنان که به سبب آن شایعات تصمیمى بر شرکت در نبرد نداشتند، ولى ارشادات پیامبر (ص) عامل حرکت آنان شد.

۱۸- تنها گروهى اندک از مردمان براى رهایى از پیروى شیطان نیاز به هدایتهاى ویژه و دایمى ندارند. (لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان الّا قلیلا) در برداشت فوق مستثنى منه، ضمیر در «اتبعهم» گرفته شده است.

۱۹- پیامبر (ص) و اولواالامر، جلوه فضل و رحمت الهى (و لو ردّوه الى الرّسول و الى اولى الامر منهم ... و لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته) برخى برآنند که مصداق مورد نظر براى فضل و رحمت خدا در آیه مورد بحث، رسول خدا و ولى امر مى باشد. غزوه بدر صغرا، که زمینه نزول این آیات است، مؤید این معنا مى باشد ; زیرا رسول خدا با تصمیم قاطع خویش براى حضور در آن پیکار، مانع تخلف بسیارى از مسلمانان از آن نبرد شد.

۲۰- نقش مؤثر رهبرى در جلوگیرى از انحرافات و پیروى از شیطان (و لو ردّوه الى الرّسول و الى اولى الامر منهم و لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتّبعتم الشّیطان الّا قلیلا)

۲۱- ضرورت وجود حکومت براى تأمین هدایت بشر (و لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتّبعتم الشّیطان) بنابر اینکه مراد از «فضل» و «رحمة»، رسول خدا (ص) و اولواالامر (حاکمان صالح) باشد، خداوند هدایت اکثریت مردم را در گرو رسالت و حکومت صالح مى داند. بنابراین براى تأمین هدایت بشر، چاره اى جز حکومت صالح نیست.

۲۲- رهایى مسلمانان از پیروى شیطان در اکثر امور، مرهون فضل و رحمت خاص الهى (و لو لا فضل اللّه علیکم و رحمته لاتّبعتم الشّیطان الّا قلیلا) بنابر اینکه «قلیلا» صفت براى مصدر محذوف «اتّباعاً» باشد.

۲۳- لزوم توقف به هنگام تحیّر در برابر موضوعات ناشناخته و پى جویى پاسخ آن از دانایان و دانشوران اهل استنباط (و لو ردّوه الى الرسول و الى اولى الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم) امام رضا (ع) فرمود: ... بل کان الفرض علیهم و الواجب لهم من ذلک الوقوف عند التحیّر و ردّ ما جهلوه من ذلک الى عالمه و مستنبطه لانّ اللّه یقول فى محکم کتابه «و لو ردّوه الى الرسول و اولى الامر منهم لعلمه الّذین یستنبطونه منهم».

موضوعات مرتبط

• احکام:۴
• اخبار امنیتى:۵ ارزیابى اخبار امنیتى ۵ ۶، ۷، ۱۲ ; افشاى اخبار امنیتى ۵ ۱، ۲، ۴، ۱۳ ; حفظ اخبار امنیتى ۵ ۳، ۱۲
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۲
• اطلاعات: تحلیل اطلاعات ۸، ۱۰ ; سازماندهى اطلاعات ۹
• انحراف: موانع انحراف ۲۰
• اولواالامر: اهمیّت اولواالامر ۱۹
• ترس: عوامل ترس ۱
• حکومت: اهمیّت حکومت ۲۱
• خدا: رحمت خاصّ خدا ۱۷، ۲۲ ; رحمت خدا ۱۵، ۱۹ ; سرزنش خدا ۱ ; فضل خدا ۱۵، ۱۷، ۱۹، ۲۲
• رازدارى: اهمیّت رازدارى ۳، ۱۱
• رهبرى: شرایط رهبرى ۸ ; مسؤولیت رهبرى ۶، ۷، ۹، ۱۰ ; نقش رهبرى ۲۰
• شایعه: آثار شایعه ۱۴، ۱۶ ; موانع تأثیر شایعه ۱۵
• شیاطین:۱۱
• شیطان: اطاعت از شیطان ۱۳ ; موانع اطاعت از شیطان ۱۷، ۲۰، ۲۲
• عمل: شیطانى ۱۲
• قاعده فقهى:۲۳
• گروههاى اجتماعى:۱۶، ۱۸
• گمراهى: زمینه گمراهى ۱۳، ۱۴ ; موانع گمراهى ۱۵
• محرّمات:۴
• محمّد (ص): فضایل محمّد (ص) ۱۹ ; مسؤولیت محمّد (ص) ۷
• مردم: اقلیّت مردم ۱۸
• مسلمانان: اکثریت مسلمانان ۱۷ ; مسلمانان صدر اسلام ۲
• هدایت: عوامل هدایت ۲۱