ریشه کلم: تفاوت میان نسخه‌ها

=== قاموس قرآن ===

راغب مى‏گويد: كلم تأثيرى است كه با چشم يا گوش درك شود كلام با گوش و كلم (زخم) با چشم درك مى‏شود «كَلَّمْتُهُ» يعنى به او زخم زدم كه اثرش ظاهر شد. در مجمع فرموده: كلم به معنى زخم است و معناى اصلى آن تأثير مى‏باشد كلم (زخم) اثرى است دلالت بر زخمزن دارد و كلام اثرى است دلالت بر معنى دارد. ظاهراً كلام راغب نيز به كلام مجمع راجع است. در شرح جامى گويد: علت اين تسميه آن است كه كلمه و كلام در نفوس و اذهان اثر مى‏كند مانند زخمها در اجسام. پس منطوق انسان را از آن جهت كلمه و كلام گويند كه در اذهان اثر مى‏گذارند به واسطه دلالت بر معانى خود. تكليم و تكلم هر دو به معنى سخن گفتن است و در اولى مفعول منظور است به خلاف دوم مثل [نساء:164]. خدا با موسى به طور مخصوصى سخن گفت. و مثل [نباء:38]. سخن نمى‏گويند مگر آنكه خدا اذنش داده است. كلمه در قرآن‏ كلمه در قرآن به چند معنى آمده است: 1- لفظ و سخن. [توبه:74]. كه مراد كلام كفرآميز است [كهف:5]. 2- عيسى «عليه السلام» [نساء:171]. [آل عمران:45]. ظاهراً عيسى «عليه السلام» از آن جهت كلمة خوانده شده كه وجودش اثر به خصوصى بود از جانب خدا، گرچه مخلوق همه كلمات اللَّه اند ولى اين عنايت در اثر بى پدر بودن در عيسى «عليه السلام» بيشتر است. بعضى گفته‏اند: علت اين تسميه آن است كه آن حضرت در اثر كلمه «كن» از جانب خدا «فيكون» شده است ولى كلمه «كن» درباره همه است [نحل:40]. درباره آدم آمده [آل عمران:59]. ولى به آدم كلمه اطلاق نشده است اقول ديگرى نيز در اين باره هست كه بايد در كتب ديگر ديد در المنار چهار وجه و در مجمع وجوهى نقل شده است. معنى آيه اول: مسيح عيسى بن مريم فقط پيامبر خدا و اثر خداست كه به وجود مريم انداخته و در وجود او قرار داده است. آيه دوم: اى مريم خدا به تو مژده مى‏دهد اثرى و فرزندى كه از جانب خدا به تو داده مى‏شود نام مباركش عيسى است پسر مريم. در آيه [آل عمران:39]. مجموع مفسران گفته‏اند مراد از «كلمة» عيسى است يعنى اى زكريا خدا به تو مژده مى‏دهد يحيى را كه تصديق كننده كلمه‏اى از جانب خداست در اينصورت يحيى از مبشران عيسى عليهما السلام بوده است، فقط ابو عبيده قائل است كه مراد از «كلمة» كتاب يا وحى است (المنار و مجمع). 3- وعده. [يونس:19]. مراد از «كلمة» در اينجا چنانكه گفته‏اند وعده است و مراد از وعده چنانكه در الميزان آمده [بقره:36]. است كه خدا به هنگام هبوط آدم اين وعده و اين مهلت را داده است وگرنه لازم بود كه در اختلاف امت اهل باطل از بين بروند در المنار گفته مراد از كلمه [يونس:93]. است كه خدا قضاوت در اختلاف را به روز قيامت موكول فرموده است در آيات: [انعام:115]. [اعراف:137]. [يونس:33]. [هود:110]. و ساير آيات نيز كلمه به معنى وعده است النهايه بعضى در وعده عذاب و بعضى در وعده رحمت و بعضى در وعده مهلت مثل [زمر:19]. كه صريح در وعده عذاب است. در آيه [شورى:21]. ظاهرا مراد وعده تأخير عذاب است. **** * [زخرف:28]. در ماقبل اين آيه قول ابراهيم«عليه السلام» ذكر شده كه به بت پرستان فرمود: «اِنَّبى بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدوُنَ» ظاهر آن است كه «هاء» در «جعلها» راجع به برائت است وبرائت از بتها عبارت اخراى توحيد مى‏باشد يعنى: خدابرائت از شرك رادر فرزندان ابراهيم هميشگى فرمود تا آنها به توحيد برگردند. *[فتح:26]. جمهور مفسران آن را كلمه توحيد و بعضى سكينه گفته‏اند، الميزان بعيد نمى‏داند روح ايمان باشد كه به تقوى امر مى‏كند. بعيد نيست كه بگوييم «التقوى» بيان كلمة است و اطلاق كلمه بر آن بدين لحاظ است كه تقوى اثرى است در قلب يعنى: خدا آرامش خويش را بر رسول و مؤمنان نازل فرمود و تقوى را ملازم آنها كرد آنها به تقوى لايق و اهل آن بودند. كلمات در قرآن كلمات نيز مانند كلمه در قرآن كريم مصاديقى دارد: 1- [بقره:37]. كلماتيكه آدم و زنش از خدا اخذ كرده و خدا را با آنها خواندند و خدا توبه شان را قبول كرد ظاهرا همان است كه در آيه [اعراف:23]. آمده. عياشى چهار حديث در اين باره نقل كرده در دو حديث كلمات نظير آيه اعراف است و چهارم از على «عليه السلام» است كه فرمود: كلماتيكه آدم از خدا اخذ كرد و گفت:«يارَبِ‏اَسْئَلُكَ بِحَقِ مُحَمَّدٍ لَمّا تُبْتَ عَلَّىَ» خدا فرمود: محمد را از كجا دانستى؟ گفت: او را آنگاه كه در جنت بودم در سراپرده اعظم تو نوشته ديدم. درمجمع نقل شده: آدم ديد در عرش اسمائى معظم و مكرم نوشته شده است از آن نامها پرسيد گفته شد: اينها نامهاى كسانى است كه بهترين خلق در نزد خدااند، نامها عبارت بودند از: محمد،على، فاطمه، حسن وحسين، آدم با آنها به خدا متوسل شد تاخدا توبه او را پذيرفت. ناگفته نماند: مانعى نيست كه آدم نامهاى مقدس پنج تن عليهم السلام را با كلمات آيه فوق بزبان آورده باشد. 2- موجودات. [كهف:109]. آيه زير از اين آيه روشن‏تر است [لقمان:27]. آنچه به نظر مى‏آيد اين است كه مراد از «كَلِمات» در هر دو آيه موجودات و مخلوقات خداست، هر فرد فرد موجود اثرى از خدا است، مركب بودن دريا براى نوشتن شمارش آنها اشاره‏است به اينكه بشر از تعداد و شمارش مخلوقات خداوند عاجز است چنانكه از شمارش نعتمهاى خدا، [ابراهيم:34]. ولى بى نهايت بودن مخلوقات را نمى‏رساند، شايد اطلاق كلمه به مخلوق از آن‏جهت باشد كه مخلوقات دلالت بر وجود خدا دارند مثل دلالت كلمه بر معنايش. قطع نظر از موجودات منظومه شمسى براى نمونه كافى است بدانيم كه كهكشان ما همان راه شيرى در آسمان محتواى صدميليارد ستاره است و در ميدان نفوذ تلسكوپ پنج مترى چند ميليارد كهكشان مجزا وجود دارد و در فاصله 85 ميليون سال نورى كهكشانهاى ديگرى كشف كرده‏اند كه هر يك داراى ميلياردها ستاره‏اند آنوقت ملاحظه فرماييد مخلوقات خدا چه قدر و تاكجااند(سُبْحانَ مَنْ خَلَقَ الْعالَمَ) و حتى اگر ذرات آب دريا با خود آن نوشته شود به خودش هم كفايت نخواهد كرد كجا مانده به موجودات ديگر. از اينجا است كه «لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ اَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ اللهِ». معنى آيه اول: بگو اگر براى شمردن مخلوقات پروردگارم دريا مركب بود هر آينه پيش از تمام شدن موجودات دريا تمام مى‏شد و اگر درياى ديگرى مانند آن را به كمك مى‏اورديم باز تمام مى‏شد. آيه دوم: اگر همه درختان روى زمين قلم بودند و دريا با هفت درياى ديگر مركب مى‏بود (در شمارش مخلوقات خداوندى درياها تمام مى‏شدندولى) مخلوقات خدا تمام نمى‏شد حقا كه خدا عزيز و حكيم است. هفت دريا براى مثال است نه اينكه مثلا هشت دريا كفايت مى‏كرد. در مجمع ذيل آيه اول كلمات را: آنچه خدا از كلام و حكمتها در قدرت دارد و در ذيل آيه دوم مقدورات و معلومات خداوند گرفته كه با كلمات تعبير آورده مى‏شوند. در الميزان آمده: خدا با دهان سخن نمى‏گويد قول خدا همان فعل خداست، فعل خدا كلمه خوانده مى‏شود كه بر وجود خدا دلالت دارد... و از اين معلوم مى‏شود هر چه بوجود مى‏آيد و هر واقعه‏اى كه بوجود مى‏پيوندد از اين حيث كه دال بر خداست كلمه خوانده مى‏شود، در ذيل آيه دوم نظير اين سخن را گفته وعلت تمام نشدن كلمات را غيرمتناهى بودن آنها دانسته است. ولى چنانكه گفتيم از آيات غيرمتناهى بودن كلمات استفاده نمى‏شود مگر آن كه مراد از آنها مثل قول مجمع مقدورات خداوند باشد. * [بقره:124]. راجع به اين آيه در «عهد» مشروحا سخن گفته‏ايم، كلماتيكه ابراهيم «عليه السلام» با آنها امتحان شده در آنجا گفته‏ايم كه ظاهرا قربانى اسماعيل، اسكان دادن خانوده‏اش در سرزمين خالى مكه و نظير آنهاست و علت اطلاق كلمات بر آنها به نظر من آنست كه دلالت بر ثبات و استقامت آن حضرت داشتند. * [انعام:34]. [يونس:64]. ظاهرا مراد از كلمات در اينگونه آيات وعده‏هاى خداست. كلام و كلم كلام در استعمال قرآن مطلق سخن و دستور است [بقره:75]. [اعراف:144]. مى‏شود گفت: كلام در اين آيه مصدر است يعنى من تو را برگزيدم به دستورهاى خودم و به سخن گفتنم با تو. كَلِم به فتح كاف و كسر لام جمع كلمه است و چهاربار در قرآن آمده و شامل اسم و فعل و حرف است و به كمتر از سه كلمه اطلاق نمى‏شود [فاطر:10].

== کلمات مشتق شده در قرآن ==