الرّبَا
ریشه کلمه
- ربو (۲۰ بار)
قاموس قرآن
زيادت. طبرسى ذيل آيه 275 بقره فرموده اصل ربا به معنى زيادت است گويند «ربايربو» يعنى زياد شد در اقرب الموارد آمده «رَبَا الْمالُ يَرْبُو رَبْواً وَ رِبْاءً: زادَ وَ نَما» يعنى مال زياد شد و نمو كرد. راغب زيادت و بالا آمدن گفته است. [بقره:276]. خدا ربا را پايمال و صدقات را زيادت مىدهد و مىروياند. [حج:5]. در اين آيه مراد از «رَبَتْ» بالا آمدن و انتفاخ زمين است كه در اثر آمدن باران به اهتزاز آمده و مانند آمدن خمير بالا مىآيد و هر گياه بهجتانگيز را مىروياند در اين جا لازم است چند آيه را بررسى كنيم: 1- [مؤمنون:50]. ربوه به معنى تّپه و بلندى است در مجمع البيان و اقرب آمده: ربوه (بضم و فتح و كسر اوّل) و رابيه به معنى زمين بلند است. نحو [بقره:265]. يعنى مانند باغى است در زمين بلند معنى آيه چنين مىشود: عيسى و مادرش مريم را نشانه قدرت خود گردانديم و آن دو را در مكان بلندى و زمين مرتفعى كه قرارگاه و آب جارى داشت ساكن كرديم. ولادت عيسى و زائيدن مريم هر دو از طريق غير عادى است لذا يك آيه شمرده شدهاند و از اين آيه بدست مىآيد كه مريم و عيسى در زمين مرتفعى ساكن شدهاند در مجمع گفته: آن فلات فلسطين است و گفتهاند دمشق و مصر و بيت المقدس است. ناگفته نماند صاحب المنار را درباره اين آيه قولى هست كه شايد در «عيسى» نقل شود. 2- [حاقة:10]. رابية به معنى زايده است كه عبارت اخراى شديد مىباشد يعنى خدا آنها را به عقوبتى شديد گرفت. 3- [رعد:17]. «رابِياً» صفت زبد است يعنى سيل كفى بالا آمده برداشت. 4- [نحل:92]. مراد از اربى زيادت يافته و ثروتمند است يعنى سوگندهاى خويش را مايه فريب قرار مىدهيد كه تا امّتى ثروتمندتر از امت ديگر باشيد امت ثروتمندتر شونده همان صاحبان قسم دروغ است و به عبارت ديگر با قسمهاى دروغ مىخواهيد شما از ديگران مالدارتر باشيد. 5- [اسراء:24]. «ربّيانى» از ربو به معنى زيادت دادن و بزرگ كردن است يعنى: خدايا به پدر و مادرم رحمت فرست كه آن دو مرا در صغر سّن بزرگ كردند همچنين است آيه [شعراء:18]. آيا تو را در نزد خود بزرگ نكرديم. معامله ربوى را از آن ربا گفتهاند كه در آن زيادت هست و ربا به ضرورت قرآن و دين مبين اسلام حرام است و ربا خورنده اهل آتش است و تهديد قرآن درباره آن بسيار سخت است. آمده [بقره:275]. اين همان وعده صريح آتش است راجع به رباخوار. همچنين آيات بعدى و آيه 130. آل عمران. ناگفته نماند صريح آياتى كه جمله «يَأكُلُونَ الرِّبا» «لا تَأكُلُوا الرِّبا» دارند اختصاص حرمت ربا بر رباخوار است نه ربا دهنده همچنين است ظهور آيات ديگر، روزى با يكى از مراجع صحبت مىكردم كه آيا در قرآن بر حرمت ربا دادن دليل داريم يا نه؟ فرمودند آيه «اَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا» به طور اطلاق بر حرمت هر دو دلالت دارد ولى اگر مراد از «اَلِّبا» همان زيادت باشد نه معامله شايد ظهورش در ربا خوار است و اگر مراد معامله باشد شامل حرمت ربا دادن و گرفتن هر دو است و در شريعت اسلام ثابت است كه دادن ربا مانند گرفتن آن حرام است. در وسائل ابواب الربا باب 4 رواياتى درباره گرفتن ربا و دادن آن و نوشتن و گواهى بر آن نقل كرده از جمله از على «عليه السلام» نقل مىكند كه فرمود: گيرنده ربا و دهنده آن و نويسنده و دو شاهد آن همه در گناه با هماند و نيز از على «عليه السلام» نقل شده كه فرمود: «لَعَنَ رَسُولُ اللّه صلى اللّه عليه و آله فِى الرِّبا خَمْسَةً آكِلَهُ، وَ مُوَكِّلَهُ، وَ شاهِدَيْهَ و كاتِبَهُ» اين روايت در مجمع نيز نقل شده است. ناگفته ناماند: ربا در اديان پيشين نيز تحريم شده است در قرآن درباره عصيان يهود فرموده [نساء:161].
