جَان
«جانّ» از همان «جنّ» به معناى موجود ناپیدا است; زیرا مارهاى کوچک و باریک غالباً به صورت مخفیانه و ناپیدا در لابلاى علف ها و شیارهاى باریک زمین، حرکت مى کنند و خود را مخفى مى دارند.
ریشه کلمه
- جنن (۲۰۱ بار)
قاموس قرآن
[رحمن:39] جانّ هفت بار در قرآن آمده است دو دفعه درباره عصاى موسى و پنج بار در مقابل انسان و انس. در قاموس و اقرب گويد: جانّ اسم جمع جنّ است. لذا هر دو يكى اند. دقّت در قرآن نشان مىدهد كه آن دو غير هم نيستند زيرا جانّ و انس مقابل هم آمدهاند انس يك نوع بيش نيست هكذا جانّ و جنّ فرق همان است كه گفته شد مثلا فرموده [اسراء:88] و نيز آمده [رحمن:56] على هذا آنچه در مجمع و كشّاف و نهايه و غيره آمده: جتنّ پدر جنّ است و آنچه راغب گفته: جانّ نوعى از جنّ، مدرك صحيحى ندارد. درباره عصاى موسى آمده [نمل:10] قصص 31 . در اقرب الموارد گويد: جاّن مار سفيد و سياه چشمى است بى آزار اغلب در خانهها يافت مىشود عبارت قاموس نيز چنين است و فقط قيد (سفيد) را ندارد، صحاح مطلق مار و مجمع مار كوچك گفته و علت اين تسميه شايد مخفى بودن آن باشد معناى آيه اين است چون آن را ديد مانند مار مىكند برگشت گريزان. ناگفته نماند درباره عصاى موسى كه در طور هنگام بعثت مبدّل به مار شد يك دفعه حيّة و دو دفعه جاّن نقل شده است مثل [طه:20] مىدانيم كه حيّة، مار كوچك و يا مار معمولى است. ولى هنگام نشان دادن معجزه در پيش فرعون ثعبان گفته شده كه به معنى اژدها است مثل [اعراف:107]، [شعراء:32]، اين دو چگونه جمع مىشود؟ به نظر نگارنده: هنگام بعثت مار شدن كافى بود زيرا همين لازم بود كه موسى متوّجه اين حقيقت بشود ولى در نزد فرعون براى ارعاب و اتمام حجّت لازم بود كه به اژدها مبدل شود مخصوصاً موقع بلعيدن ابزار ساحران. مجمع البيان و الميزان معتقد است كه موقع بعثت نيز عصا به اژدها مبدّل شده و در سوره نمل و شعراء كه جاّن نقل شده نظر به حركت آن است نه بزرگى جثّهاش آنجا كه فرمود «رَأَها تَهْتَزُّ كَاَنَّها جانٌّ»عصا در اهتراز به جانّ تشبيه شده و گرنه در واقع اژدها بود. نا گفته نماند در سوره طه چنانكه گذشت «حيّة» آمده است و از اهتراز و غيره خبرى نيست و اگر موقع وحى اژدها بود لازم بود گفته شود «فَاِذا هِىَ ثُعبانٌ» چنانكه در اعراف و شعراء هست. على هذا آنچه ما گفتيم مقرون به صحّت است و در سوره نمل و قصص اگر جانّ مشبه به واقع شود تشبيه شىء بنفسه لازم نمىآيد زيرا ضمير «كَاَنَّها» به عصا راجع است .
