آل عمران ١٢٥
ترجمه
| آل عمران ١٢٤ | آیه ١٢٥ | آل عمران ١٢٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مِن فَوْرِهِمْ هذا»: همین الآن با سرعت. «مُسَوِّمِینَ»: یورشگران. نشانگذاران بر بدن خود یا بر مرکب خویش. مسلّط‌کنندگان مؤمنان بر کافران.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول آیات ۱۲۴ و ۱۲۵:[۲]
از شعبى روايت كنند كه در جنگ بدر به مسلمين خبر رسيد كه كرز بن جابر كه از دشمنان اسلام بود. براى جنگ با مسلمين از مشركين كمك خواسته است اين امر بر مسلمين گران آمد و آيه ۱۲۴ نازل گرديد، بعضى گويند كه كرز بن جابر به كمك مشركين آمده بود و اين امر به رسول خدا صلی الله علیه و آله و مسلمين گران آمد. سپس براى تسكين خاطر پيامبر و مسلمين اين آيات نازل شد و كرز بن جابر در اين جنگ فرار كرد و به مشركين كمك ننمود و مسلمين احتياجى به مدد و كمك پيدا نكردند.[۳]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«125» بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ
البتّه اگر صبر ومقاومت كنيد وپرهيزگارى نماييد (گرچه) دشمنان با خشم و خروش بر شما بتازند، پروردگارتان شما را با پنج هزار فرشته مخصوص مدد مى‌رساند.
نکته ها
در آيه‌ى قبل، سخن از نزول سه هزار فرشته‌ى امدادرسان بود و در اين آيه، سخن از پنج هزار فرشته‌ى مخصوص، در صورتِ صبر و تقواى رزمندگان است.
جلد 1 - صفحه 601
ذكر تعداد فرشتگان، نشان مى‌دهد كه قدرت آنان محدود است. همان گونه كه از كلمه‌ى «مُنزَلين» فهميده مى‌شود كه فرشتگان تحت امر خدا هستند و از پيش خود كارى انجام نمى‌دهند. و از كلمه «مُسَوّمِين» استفاده مى‌شود كه فرشتگان امدادى، نيروهاى ويژه‌اى هستند. چنانكه امام زين‌العابدين عليه السلام در سلام خود به فرشتگان، براى هر دسته از فرشتگان، مأموريّت خاصّى را بيان مى‌كند. «1»
پیام ها
1- استقامت وتقوا، عامل نزول فرشتگان وامدادهاى غيبى است. «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا ... يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ»
2- امدادهاى الهى، اختصاص به زمان پيامبر ندارد. «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا ... يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ»
3- مقاومت همراه با تقوا ارزش دارد وگرنه لجاجت و يكدندگى است. «إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا»
4- از دشمن غافل نشويم كه هجوم او خشمگينانه و خروشان است. «يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ»
5- هرچه هجوم دشمن بر تقواپيشگان شديد باشد، خداوند نيز برامدادهاى خود مى‌افزايد. «يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ ... بِخَمْسَةِ آلافٍ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ (125)
بعد ايجاب فرمايد:
بَلى إِنْ تَصْبِرُوا: آرى، حق تعالى ملائكه را به مدد شما فرستد، اگر صبر كنيد در حرب و ثبات و استقامت نمائيد در آن، وَ تَتَّقُوا: و بپرهيزيد از مخالفت امر خدا و رسول، وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا: و بيايند شما را در همين حال صبر و تقوا دشمنان شما بدون درنگ و مكث، يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ: مدد فرمايد شما را پروردگار شما و يارى نمايد، بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ: به پنج هزار ملائكه در وقت آمدن دشمنان شما بدون تراخى و تأخير، مُسَوِّمِينَ: در حالى كه آن ملائكه نشان كرده شده بودند. به عمامه‌هاى سفيد و طرف عمامه را ميان دو كتف انداخته بودند.
در تفسير عياشى از حضرت باقر عليه السّلام مروى است كه فرمود: كانت على الملائكة العمائم البيض المرسلة يوم بدر «1» بود بر ملائكه، عمامه‌هاى سفيد كه دو طرف آن را انداخته بودند روز بدر.
و نيز فرمود حضرت باقر عليه السّلام: انّ الملائكة الّذين نصروا محمّدا يوم بدر فى الارض ما صعدوا بعد و لا يصعدون حتّى ينصروا صاحب هذا الامر «2» به تحقيق ملائكه‌اى كه نصرت نمودند حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را روز بدر، در زمين هستند، بالا نرفته‌اند هنوز، و به آسمان نروند تا اينكه نصرت كنند صاحب اين امر را (يعنى ولى عصر عجّل اللّه فرجه).
خلاصه جنگى عظيم روز بدر واقع شد. شيطان چون چشمش به جبرئيل و
«1» تفسير عياشى، جلد اوّل، صفحه 196، حديث 136- بحار الانوار، جلد 19، صفحه 284 حديث 24
«2» تفسير عياشى، حديث 138- بحار الانوار، همان صفحه، حديث 26
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 234
صفوف ملائكه افتاد، علم را بيانداخت فرار نمود. پسر حجاج گريبان او را گرفته، گفت: اى سراقه كجا فرار كنى، اين چه كارى است در اين حال مى‌كنى و لشكر ما را در هم شكنى؟ ابليس دستى بر سينه او زده گفت: دور شو از من كه چيزى مى‌بينم كه تو نمى‌بينى. حضرت امير المؤمنين عليه السّلام به هر سو حمله مى‌كرد، راكب و مركوب را از بين مى‌برد و سى و شش تن از ابطال را كشت و هفتاد نفر از صناديد قريش به قتل رسيدند. چون سر ابو جهل را خدمت حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بردند، حضرت سجده شكر به جاى آورد. كفار منهزم شدند، مسلمانان در عقب آنها شتافتند و هفتاد نفر اسير نمودند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ (125)
ترجمه
آرى اگر صبر كنيد و بپرهيزيد و بيايند شما را باين فوريت آنها امداد كند
جلد 1 صفحه 492
شما را خدايتان به پنج هزار ملائكه نشان داران..
تفسير
عياشى از حضرت باقر (ع) روايت نموده كه ملائكه عمامه سفيد داشتند كه يك طرف آن آويخته شده بود در روز بدر حقير عرض ميكنم ظاهرا نشانشان همان بوده و بصيغه مجهول هم قرائت شده و آن شايد با اينمعنى انسب باشد اگرچه بصيغه معلوم هم صحيح است زيرا كه خودشان اظهار سيما و نشان خود را نموده بودند و از آنحضرت روايت شده است كه ملائكه‌ئيكه در روز بدر نازل شدند براى نصرت پيغمبر (ص) ديگر بآسمان صعود ننمودند و نخواهند نمود تا نصرت كنند حضرت صاحب الامر را و اينها پنج هزار نفرند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
بَلي إِن تَصبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأتُوكُم مِن فَورِهِم هذا يُمدِدكُم رَبُّكُم بِخَمسَةِ آلافٍ مِنَ المَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ (125)
بلكه شما مؤمنين اگر صابر باشيد و ثابت باشيد و مقاومت كنيد و فرار نكنيد و اينکه مشركين مراجعت كردند براي مقاتله با شما خداوند شما، شما را مدد ميدهد بپنج هزار ملك نشاندار.
ظاهر اينست که اينکه پنج هزار غير از آن سه هزار هستند که مجموعا هشت هزار ميشود نه اينكه دو هزار ضميمه آن سه هزار شود زيرا اينکه پنجهزار بانشان هستند و آنها بدون نشان.
و در حديث مروي در برهان دارد که اينکه سه هزار مأمور شدند در زمين بمانند تا زمان ظهور حضرت بقيّة اللّه (عج) در ركاب او باشند چنانچه چهار هزار ملكي که با فطرس براي ياري حسين عليه السّلام آمدند آنها هم در زمين ساكن شدند تا زمان حضرت حجّت عليه السّلام مطالبه خون ابي عبد اللّه عليه السّلام بكنند.
و ظاهرا اينکه قضيه در غزوه احد بود چنانچه معروف و مشهور بين مفسرين و ارباب حديث و علماء اعلام است، و مرحوم مجلسي عليه الرحمة در مجلد ششم بحار صفحه 485 الي 505 طبعة اولي در بيست صفحه مفصلا بيان فرموده بآنجا مراجعه شود و از وضع اينکه كتاب خارج است و ما فقط در شرح آيه مختصر بياني ميكنيم.
(بلي) ترقّي است يعني بيشتر و بالاتر و مهمتر از نصرت در بدر شما را نصرت ميفرمايد.
إِن تَصبِرُوا گذشت که صبر در هر مقامي بنامي مسمّي ميشود و در مقام جهاد شجاعت و ثبات قدم است حتي كشته يا ظفر يابد.
جلد 4 - صفحه 341
وَ تَتَّقُوا تقوي در اطاعت و ترك معصيت است و در اينجا ترك فرار از زحف است.
وَ يَأتُوكُم مِن فَورِهِم هذا و يأتوكم يعني مشركين ميآيند شما را يعني مراجعت ميكنند از جنگ بدر که فرار كرده بودند برميگردند براي حرب با شما مِن فَورِهِم يا بمعني فوران غضب است که آنها با حال فوران غضب ميآيند بواسطه آنچه بر آنها در بدر از قتل و اسر و ذهاب مال وارد شده بود، يا از فور بمعني تعجيل و شتاب و سرعت ميآيند که اشاره بغزوه احد باشد از آنها وحشت نكنيد و استقامت ورزيد و بمحاربه با آنها قيام كنيد و فرار نكنيد.
يُمدِدكُم رَبُّكُم خداوند پشتيبان شما است و شما را مدد ميدهد.
بِخَمسَةِ آلافٍ پنج هزار من الملائكة از ملائكه مسوّمين با نشان و علامت که مشركين آنها را مشاهده كنند و مرعوب شوند و فرار كنند.
و ظاهرا اينکه امداد پس از آني بود که مشركين چيره شدند و بسياري از مسلمين را كشتند حتي خيال كردند که پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم هم كشته شده. عبد اللّه إبن قميئة الحارثي سنگ بطرف حضرت انداخت دندان مبارك و پيشاني منوّر و دماغ حضرت را شكست و فرياد زد من محمّد را كشتم و صدايي بلند شد (که گفتند شيطان بود) که محمّد كشته شد. و اينکه صدا بسمع مسلمين رسيد فرار كردند و بسمع مشركين رسيد چيره شدند و حمله كردند، و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم فرياد ميزد که من پيغمبرم كجا فرار ميكنيد صداي پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بمسلمين رسيد برگشتند و ملائكه بمدد مسلمين آمدند و مشركين اينکه جمعيت زياد را که مشاهده كردند مرعوب شدند و فرار كردند و بالاخره فتح نصيب مسلمين شد.
و از وقايع مهمّه در اينکه جنگ قضيه حنظله است و او إبن ابي عامر است از قبيله خزرج و شبي که پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و اصحاب براي احد حركت كردند حنظله شرفياب شد و استيذان كرد که امشب شب زفاف او است توقّف نمايد آيه شريفه
جلد 4 - صفحه 342
نازل شد إِنَّمَا المُؤمِنُون‌َ الي قوله تعالي فَأذَن لِمَن شِئت‌َ مِنهُم نور آيه 62، حضرت اجازه فرمود صبح حركت كرد جنبا براي جهاد موقعي که رسيد احد چشمش بابي سفيان افتاد در تعقيب او حمله كرد و اسب او را پي كرد ابو سفيان افتاد و فرياد زد حنظله مرا ميكشد يك نفر از مشركين باو حمله كرد و ضربتي بر او زد حنظله در تعقيب آن مشرك رفت و او را كشت و خودش هم افتاد و شهيد شد.
پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند ملائكه بين آسمان و زمين در صحائف طلا او را از جناب غسل دادند و مسمّي شد بغسيل الملائكه.
و از قضاياي مهمه ديگر حكايت نسيبه دختر كعب مازنيه است موقعي که مسلمين فرار كردند و فقط علي عليه السّلام و ابو دجانه باقي ماندند و علي عليه السّلام دفع شرّ كفار را از رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله و سلّم مينمود، نسيبه که براي جراحي آورده بودند هم باقي ماند خدمت حضرت يك موقع چشمش افتاد به پسرش که فرار ميكند او را فرياد زد كجا فرار ميكني پسرش برگشت و حمله كرد بر مشركين و يكي از مشركين او را كشت نسيبه دويد و شمشير فرزندش را برداشت و حمله كرد بر آن مشرك و او را كشت و او هم كشته شد و قضاياي مهمه ديگر.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 125)- «آری! امروز هم اگر استقامت به خرج دهید و به استقبال سپاه قریش بشتابید، و تقوا را پیشه کنید، و مانند روز گذشته، با فرمان پیامبر مخالفت ننمایید، اگر در این حال مشرکان به سرعت به سوی شما برگردند، خداوند به وسیله پنج هزار نفر از فرشتگان که همگی دارای نشانه‌های مخصوصی هستند شما را یاری خواهد کرد» (بَلی إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ یَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُسَوِّمِینَ).
نکات آیه
۱- کفایت فرشتگان امدادگر، براى پیروزى رزمندگان در برابر دشمنان (الن یکفیکم ... بلى ان تصبروا)
۲- صبر و تقواى مؤمنان، دو عامل اساسى فرود آمدن فرشتگان امدادگر، به هنگام یورش شتابان دشمن (ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم)
۳- در هنگام ضرورت (همانند یورش شتابان دشمنان دین)، صبر و تقوا، تضمین کننده نزول فرشتگان براى امداد مؤمنان (ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم بخسمة الاف)
۴- دعوت و تشویق اهل ایمان به پیشه ساختن صبر و تقوا، در رویارویى با دشمن (ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم)
۵- امداد مؤمنان پیکارگر از سوى خدا، برخاسته از ربوبیّت او (یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة مسوّمین)
۶- تعلق نصرت الهى به اهل ایمان، در گرو همّت آنان (پیشه ساختن صبر و تقوا) است. (ان تصبروا و تتّقوا ... یمددکم ربّکم)
۷- نزول پنجهزار فرشته امدادگر، مژده اى به مؤمنان پیکارگرِ صابر و تقواپیشه در جنگ بدر (ان تصبروا و تتّقوا ... یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة)
۸- وعده الهى به نزول پنجهزار فرشته براى یارى رزمندگان بدر و یا احد و یا حمراءالاسد، در صورت صابر بودن و تقوا داشتن (ان تصبروا و تتّقوا ... یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة) برخى مفسّران به قرینه جمله «یأتوکم من فورهم هذا»، آیه مورد بحث را درباره قضیه حمراءالاسد دانسته اند که مشرکان پس از غلبه در احد و انصراف از معرکه، پشیمان شدند و تصمیم بر یورش به مدینه را داشتند که پیامبر(ص) پس از دریافت این خبر، مسلمانان را براى رویارویى با آنان فراخواند.
۹- فرشتگان، از جمله ابزارهاى امدادهاى خداوند (یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة)
۱۰- امدادهاى الهى، از طریق اسباب و وسایل (یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة)
۱۱- فرشتگان نازل شده براى امداد مؤمنان، داراى علائمى ویژه (یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة مسوّمین) «مسوّمین»، یعنى «معلمین انفسهم» (بر خویشتن علامت و نشانه گذاشته اند). گفته شده که آنها داراى پرچمهایى بودند که نشان مخصوص سپاه اسلام بر آن حک شده بود.
۱۲- محرومیّت از امدادهاى ویژه الهى در رویارویى با دشمنان دین، پیامد بى صبرى و بى تقوایى (ان تصبروا و تتّقوا ... یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة)
۱۳- مشکلات و اضطرار، زمینه امدادهاى ویژه غیبى براى مؤمنان صابر و تقواپیشه (ان تصبروا و تتّقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربّکم) جمله «و یأتوکم من فورهم هذا»، مى تواند اشاره به موارد اضطرار باشد و شرطى براى امداد خداوند به وسیله فرشتگانى که به نفع مسلمانان به پیکار برخیزند.
روایات و احادیث
۱۴- علامت فرشتگانِ یارى دهنده در جنک بدر عمامه هاى آنان بود. (یمددکم ربّکم بخسمة الاف من الملئکة مسوّمین) امام رضا(ع) درباره «مسوّمین» در آیه فوق فرمود: العمائم ... .[۴]
موضوعات مرتبط
- اسباب طبیعى:۱۰
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۸
- اضطرار: آثار اضطرار ۱۳
- اللّه: امدادهاى اللّه ۱، ۳، ۵، ۶، ۷، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; ربوبیت اللّه ۵ ; زمینه‌هاى امداد اللّه ۲، ۱۳ ; وعده‌هاى اللّه ۸
- امدادهاى غیبى:۶ محرومیت از امدادهاى غیبى ۶ ۱۲
- پیروزى:۱
- تشویق:۴
- تقوا: آثار تقوا ۲، ۳، ۱۲ ; اهمیّت تقوا ۶، ۸
- جهاد: با دشمنان ۱، ۳، ۴، ۱۲ ; عوامل پیروزى در جهاد ۱ ; تقوا در جهاد ۴ ; صبر در جهاد ۴
- دشمنان:۱، ۲، ۳، ۴، ۱۲
- دین: دشمنان دین ۱۲
- سختیها: آثار سختیها ۱۳
- صبر:۴ آثار صبر ۴ ۲، ۳، ۱۳ ; اهمیّت صبر ۴ ۶، ۸
- غزوه بدر:۱۴
- متقین:۷، ۱۳
- مجاهدان: امداد به مجاهدان ۲، ۳، ۵ ; حمراء الاسد ۸ ; بشارت به مجاهدان ۷ ; مجاهدان احد ۸ ; مجاهدان بدر ۷، ۸
- ملائکه: در بدر ۷، ۱۴ ; ملائکه امداد ۱، ۳، ۷، ۸، ۹، ۱۱، ۱۴ ; نزول ملائکه ۲، ۱۱
- مؤمنان: امداد به مؤمنان ۶، ۱۱ ; مؤمنان صابر ۷، ۱۳ ; مؤمنان متقى ۷، ۱۳
