بَهِيمَة
«بَهِیْمَة» از مادّه «بُهْمَةْ» (بر وزن تهمة) در اصل، به معناى «سنگ محکم» است و به هر چیزى که درک آن مشکل باشد «مبهم» گفته مى شود، و به تمام حیوانات که داراى نطق و سخن نیستند، «بهیمة» اطلاق مى شود; زیرا صداى آنها داراى ابهام است اما معمولاً این کلمه را فقط در مورد چهارپایان به کار مى برند، و درندگان و پرندگان را شامل نمى شود. و از آنجا که «جنین» حیوانات نیز داراى یک نوع ابهام است «بهیمة» نامیده مى شود.
ریشه کلمه
- وفى (۶۶ بار)
قاموس قرآن
[مائده:1] راغب گويد:بهمة به معنى سنگ سخت است، به مرد شجاع به جهت صلابتش به همه گويند و هر چه از محسوسات و معقولات فهمش دشوار باشد مبهم گويند، بَهيمه آن است كه نطق ندارد و اين را از سبب گفتهاند كه در صورت آن ابهام است ولى در عرف به غير درندگان و طيور، گفته مىشود. در مجمع البيان فرموده: بهيمه اسم هر چهار پاست در دريا باشد يا در خشكى. در قاموس گفته بهيمه هر چهار پاست و لو در دريا باشد، يا هر حيوانى كه تميز ندارد، جمع آن بهائم است. از زجاج نقل شده: بهيمه هر حيوانى است كه عقل ندارد. نا گفته نماند: اين تركيب (بَهيمَةُ الاَنْعامِ) در قرآن سه بار آمده و در هر بار به «انعام» اضافه شده است درباره انعام گفتهاند كه مراد از آن گوسفند و گاو و شتر است (انعام ثلثه) اين از بعض آيات نيز بدست مىآيد مثل [آل عمران:14]، كه خيل (اسبان) از انعام جدا ذكر شده است و مثل [نحل:5-8]، كه اسبان و استران و خران از انعام جدا نقل شدهاند و مثل [فاطر:28]. و در بعض آيات در اعمّ به كار رفته است نظير [اعراف:179] و نظير [طه:54] و غيره. در اينصورت آيا مراد از انعام در سوره مائده، اعمّاست و يا خصوص انعام ثلثه لازم است بدانيم كه آيه اوّل مائده در سوره حجّ بدون ذكر بهيمه تكرار شده است در اينجا هر دو را نقل مىكنم [مائده:1]، [حج:30]. و خلاصه آنكه بهيمه مطلق چهار پا و اعمّ از انعام است و مىشود گفت كه مراد از انعام مطلق انعام و شانل شتر و گاو و گوسفند است اعمّ از اهلى و وحشى و كلمه «اُحِلِّت» مانع از آنست كه باسبان و استران و غيره شامل باشد زيرا معمولاً آنها براى سوارى و باركشى است و مراد از «اُحِلّت» خوردن گوشت آنهاست و همچنين اضافه بهيمه به انعام بيانيّه است يعنى «اُحِلّت لكم البهيمة و هى الانعام»: بهيمهاى كه همان انعام باشد بر شما حلال شده است. در الميزان، اضافه را اضافه نوع بر اصنافش فرموده مثل فرموده مثل نوع الانسان و جنس الحيوان اگر مرادش اين باشد كه اين اضافه مثل اضافه انسان الزنجى و حيوان الاهلى است كاملاً صحيح و به جاست و عبارت اخراى بيانيّه است. از كلبى و فرّاء نقل شده كه مراد از بهية الانعام وحشىهاى انعام است يعنى آنها بر شما حلال شدهاند در اين صورت به معنى لام است. ولی با توجّه به آیه مانحن فیه و آیه [حج:34] و آیه [حج:28]، خواهيم ديد كه اين سخن قابل قبول نيست زيرا بعيد است حيوان وحشى و بيرون از دسترس بشر مراد باشد. ناگفته نماند در روايت محمد بن مسلم وزراره و غيره از امام باقر و صادق «عليه السلام» منقول است كه بهيمة الانعام را جنين انعام فرمودهاند در الميزان آن را از تهذيب نقل كرده و فرموده در كافى و فقيه... نيز نقل شده... و قمى در تفسيرش و مجمع البيان از امام باقر و صادق «عليه السلام» نقل كرده است. مرحوم فيض در صافى بعد از نقل آنچه گفته شد فرموده: احتمال دارد مراد از اين اخبار بيان فرد اخفى است (يعنى آيه به آنها بهيمه گفته مىشود پس منافات با تعميم ندارد. عيّاشى در ذيل آيه از امام باقر از پدرش نقل كرده كه از على «عليه السلام» از خوردن گوشت فيل و خرس و ميمون سئوال شد فرمود: اين از بهيمة الانعام كه خورده مىشود نيست. حديث شريف مىرساند كه بهيمة الانعام شامل انعام غير جنين نيز مىباشد.
