أَخ
برادر. رفيق. مصاحب. ريشه آن اخو با واو است. در اصل كسى را گويند كه با ديگرى در پدر و مادر و يا در يكى از آندو شريك است، در مفردات برادر رضاعى را نيز از اصل معنى شمرده است، در اقرب الموارد گويد: اخ كسى است كه تو و او را يك صلب يا يك شكم جمع كند. عبارت اقرب الموارد ناقص است. زيرا به برادر پدر و مادرى شامل نيست. مگر با اولويّت. نا گفته نماند: استعمال اخ مانند اب و ام و اخت بسيار وسيع است در مفردات پس از ذكر معناى اصلى آن مىگويد: هر كه با ديگرى در قبيله يا در دين يا در صنعت يا در معامله يا در مودّت و يا در غير اينها شريك باشد باو، اخ گفته مىشود در قرآن مجيد هم در معناى اصلى و هم در معناى مجازى هر دو بكار رفته است نظير «ثُمَّ اَرْسَلنامُوسى و اَخاهُ بِآياتِنا» كه در معناى اصلى است. و مثل [اعراف:65]، [اعراف:73]، [اعراف:85] و غير اينها كه سبب استعمال مشاركت در قبيله است پيداست كه هود و صالح و شعيب از قبيله عاد، ثمود و مدين بودند. در آيه [شعراء:161] لوط «عليه السلام» برادر مردمى كه بر آنان مبعوث شده بود ،خوانده شده معلوم است كه لوط از اهل بابل است و با ابراهيم «عليه السلام» به شام آمده بود، در اين آيه ممكن است به مناسبت همشهرى بودن و يا به مناسبت دوست داشتن و غمخوار بودن اَخ گفته شده است، و گويند در اثر زن گرفتن از آنهابوده است. درباره هم مسلكى آمده [حجرات:10]، [آل عمران:103] ممكن است اخوة و اخوان در اين دو آيه راجع به حقيقت خانواده در قيامت باشد به ماده اهل و آل رجوع شود. بعنوان شركت در بدكارى و پيروى از آن آمده [اسراء:27] درباره اهل بهشت است [حجر:47] ممكن است به عنوان هم دينى يا محبت و عدم تزاحم و يا به عنوان برادر حقيقى (بنا به آنچه در اهل و آل خواهد آمد)، اخوان گفته شده است. جمع اَخ اِخوة و اِخوان است، فريد و جدى در دائرةالمعارف گويد، گفتهاند اخوان جمع اخ بمعنى رفيق است يعنى اگر اَخ بمعنى برادر حقيقى باشد جمع آن اِخوة و اگر بمعنى صديق باشد جمع آن اِخوان است. قرآن مجيد اين قول را تصديق نمىكند زيرا برادر حقيقى جمع اخ اِخوان آمده است نظير [نور:31]، [احزاب:55] هر دو آيه درباره اظهار زينت زنان است و مراد از اِخوان برادران دينى كه بنا بر مشهور غير حقيقىاند. و نيز در يك محل بر برادران دينى كه بنا بر مشهور غير حقيقىاند اِخوةاطلاق شده است [حجرات:10] بلى با استفاده از قرآن مبين مىشود گفت: فرق ميان اخوة و اِخوان آن است كه اِخوان در برادران اعم از حقيقى و غير حقيقى استعمال مىشود چنانچه در قرآن مبين آمده است و اخوة فقط در برادران حقيقى بكار مىرود چندان چه در همه جاى قرآن باستثناء آيه فوق در برادران حقيقى بكار رفته است مثل [يوسف:5-7] [نساء:11] و در خصوص آيه [حجرات:10] بايد گفت اين بنابر ايمانى را برادر حقيقى مىدانند چنانكه در (اهل و آل) خواهد آمد.
ریشه کلمه
- اخو (۹۶ بار)
