الفجر ١٦
ترجمه
| الفجر ١٥ | آیه ١٦ | الفجر ١٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«قَدَرَ»: تنگ کرد. کم کرد (نگا: رعد / ، قصص / ، اسراء / ). «أَهَانَنِی»: به من اهانت کرده است. خوار و ناچیزم داشته است.
تفسیر
- آيات ۱ - ۳۰، سوره فجر
- مضامين سوره مباركه فجر
- وجوه مختلف درباره مراد از ((فجر))، ((ليال عشر)) و ((شفع و وتر)) كه بدآنهاسوگند ياد شده است
- مراد از ((ارم ذات العماد))
- وجه توصيف فرعون به ((ذى الاوتاد))
- حكايت زبان حال نوع آدمى كه آزمايش خدا با اكرام و نعمت دادن را به حساب ممتاز بودنخود از ديگران مى گذارد
- و آزمايش خدا با فقر و تنگدستى را اهانت و خوارى از ناحيه خدا مى پندارد
- مراد از آمدن پروردگار در قيامت (و جاء ربّك و الملك ...)
- متذكّر شدن و ((يا ليتنى )) گفتن انسان در قيامت
- ((نفس مطمئنة )) نفسى است كه با ايمان به پروردگار و ياد او سكونت يافته ، به مقامرضا رسيده است و...
- (رواياتى درباره مراد از شفع و وتر، تسميه فرعون به ذى الاءوتاد، آورده شدن جهنم ،آمدن خدا، و...)
- شفع حسن و حسين (ع ) و وتر اميرالمؤ منين عليه السلام است
- حديثى از امام صادق (ع ) درباره خصوصيات قبض روح مؤ من درذيل (يا ايها النفس المطمئنه ...)
نکات آیه
۱ - آزمایش هاى الهى، گوناگون است. (إذا ما ابتلیه ... و أمّا إذا ما ابتلیه)
۲ - خداوند با فشارهاى اقتصادى و کاهش درآمدها، انسان را مى آزماید. (ابتلیه فقدر علیه رزقه) «قَدَر» با «ضَیَّق» (تنگ گرفت)، به یک معنا است.(مصباح)
۳ - رزق انسان به دست خداوند است و کاهش و افزایش گاه گاه آن، داراى نظام و اهدافى خاص است. (ابتلیه ربّه فأکرمه ... ابتلیه فقدر علیه رزقه)
۴ - آزمایش انسان با فقر و تنگدستى، در راستاى تربیت او و جلوه ربوبیت خداوند است. (ابتلیه فقدر علیه رزقه) ضمیر فاعلى در «إبتلاه»، به «ربّه» در آیه قبل برمى گردد.
۵ - انسان ها، تنگدستى و کاهش روزى را، اهانتى از جانب خداوند قلمداد کرده، اظهار شکوه مى کنند. (و أما إذا ... فقدر علیه رزقه فیقول ربّى أهنن) «اهانة» از ریشه «هَوان» (ذلّت و حقارت) به معناى استهزا و استخفاف است. (مصباح)
۶ - تهى دستى، حتى براى مؤمنان، زمینه ساز بدگمانى به خداوند و لب گشودن به اعتراض و گلایه از او است. (فیقول ربّى أهنن)
۷ - غفلت از آزمایش بودن فقر، زمینه ساز پیدایش تحلیل هاى نادرست درباره عوامل آن (و أمّا إذا ما ابتلیه ... فیقول ربّى أهنن)
۸ - تهى دستى، نشانه تحقیر شدن از سوى خداوند نیست. (و أمّا إذا ... قدر علیه رزقه فیقول ربّى أهنن) در آیه قبل، پیش از جمله «نعّمه»، خداوند با جمله «أکرمه» بر گفته «ربّى أکرمن» صحّه گذاشته است; ولى در این آیه پیش از «قدر علیه رزقه» نفرمود: «أهانه» و در نتیجه گفته «ربّى أهانن» را مردود شمرده است. این نکته به ضمیمه لحن ملامت بار آیه شریفه - که گوینده «ربّى أهانن» را نکوهش کرده - بیانگر برداشت یاد شده است.
۹ - لزوم خاموش ماندن از گفتار غلط، درباره رفتار خداوند با انسان ها و پرهیز از ارائه تحلیل هاى نادرست از فقر (فیقول ربّى أهنن)
۱۰ - رفاه و فقر، دو کمین گاه خداوند براى مراقبت از رفتار انسان ها است. (إنّ ربّک لبالمرصاد . فأمّا الإنسن إذا ... نعّمه ... قدر علیه رزقه)
۱۱ - طبیعت انسان، رفاه دوست و فقرگریز است. (فأمّا الإنسن ... أکرمن ...أهنن)
۱۲ - آزمایش با نعمت، سخت تر از امتحان با فقر است.* (نعّمه ... فقدر علیه رزقه) تقدیم امتحان با نعمت بر آزمایش با فقر، ممکن است بیانگر اهمیت آن باشد.
روایات و احادیث
۱۳ - «[قال الرضا(ع)] ... قول اللّه عزّوجلّ «و أمّا إذا ما ابتلاه ربّه فقدر علیه رزقه» أى ضیق علیه رزقه;[۱] [امام رضا(ع)] درباره سخن خداوند عزّوجلّ «...فقدر علیه رزقه» فرمود: یعنى روزیش را بر او تنگ سازد».
موضوعات مرتبط
- امتحان: ابزار امتحان ۲، ۴; امتحان با فقر ۲، ۴، ۷، ۱۲; امتحان با نعمت ۱۲; سخت ترین امتحان ۱۲
- انسان: رفاه طلبى انسان ۱۱; طبع انسان ۱۱; فقرگریزى انسان ۱۱
- تحلیل: اعراض از تحلیل غلط درباره فقر ۹; زمینه تحلیل غلط ۷
- تربیت: زمینه تربیت ۴
- خدا: اجتناب از تحلیل غلط درباره خدا ۹; امتحانهاى خدا ۲; تنوع امتحانهاى خدا ۱; زمینه سوءظن به خدا۶; زمینه گلایه از خدا ۶; سوءظن به خدا ۵; گلایه از خدا ۵; مراتب امتحانهاى خدا ۱۲; نشانه سرزنشهاى خدا ۸; نشانه هاى ربوبیت خدا ۴; نشانه هاى مراقبت خدا ۱۰; نقش خدا ۳
- رفاه: نقش رفاه ۱۰
- روزى: قانونمندى روزى ۳; کمبود روزى ۱۳; منشأ روزى ۳
- غفلت: غفلت از امتحان ۷
- فقر: آثار فقر ۶، ۸; فلسفه فقر ۲; نقش فقر ۱۰
- فقرا: بینش فقرا ۵; گلایه فقرا ۵
منابع
- ↑ عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۱۹۳، ح ۱، ب ۱۴.
