الدّمْع
ریشه کلمه
- دمع (۲ بار)
قاموس قرآن
اشك چشم. و جارى شدن اشك. مصدر و اسم هر دو آمده است (مفردات - اقرب) [مائده:83]، [توبه:92] فيض به معنى امتلاء و پر شدن و نيز به معنى جريان پس از پر شدن آمده است چنانكه در اقرب گفته در مجمع ذيل آيه اوّل مىگويد: «فَيَضَ الْعَيْنُ مِنَ الدَّمْعِ» پر شدن آن است از اشك و در ذيل آية دوّم فرموده: فيض جارى شدن به سبب امتلا است. على هذا اگر «تفيض» را در دو آيه به معنى پر شدن بگيريم معنى چنين مىشود: مىبينى چشمشان از اشك پر مىشود و اگر به معنى جريان باشد معنى آن است: مىبينى چشمشان اشك مىريزد ولى ترجمه تحت اللفظى آن است كه چشمشان از اشك جارى مىشود ممكن است اين تركيب مجازى باشد مثل «فاض الوادى» و «جرى الميزاب» كه به معنى آب از دره و آب از ناودان جارى شده است و اين تركيب قهراً براى مبالغه است گوئى چشم از كثرت اشك جارى است چنانكه بيضاوى و زمخشرى گفته است. در كشّاف ذيل آيه اوّل مىگويد: يعنى پر مىشود از اشك تا جارى شود زيرا فيض پر شدن ظرف و ريختن از جوانب آن است و در ذيل آيه دوّم مىگويد: من بيانيّه است اين مثل «تفيض دمعاً» است و «من الدمع» تميز است و اين رساتر است از اينكه گفته شود: اشك جارى است زيرا گوئى چشم خودش اشك روان است .
