النساء ١٠١
ترجمه
| النساء ١٠٠ | آیه ١٠١ | النساء ١٠٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِنْ خِفْتُمْ»: اگر ترسیدید. ذکر خوف برای شرط نیست و بلکه قید غالبی است و بیانگر واقعیّت این امر است که سفر اغلب همراه با ترس و خوف از دشمنان بر اثر کثرت مشرکان است و الاّ قصر نماز یک حکم عمومی است و در همه سفرها قابل اجرا است و اختصاص به حالت ترس ندارد. مسأله قصر نماز مذکور در این آیه، درست همانند مسأله (رَبَآئِبُکُمُ اللاّتِی فِی حُجُورِکُمْ) مذکور در آیه همین سوره است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي... (۲) وَ إِذَا کُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ... (۵) إِنَ رَبَّکَ يَعْلَمُ أَنَّکَ... (۴) وَ إِذَا کُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ... (۹) حُرِّمَتْ عَلَيْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ... (۳) حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَ... (۲) وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لاَ... (۰)
تفسیر
نکات آیه
۱- کاستن از نماز در سفر، به هنگام ترس از دشمن، هیچ گناهى ندارد. (و إذا ضربتم ... فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم) جمله «فلیس ...»، در حقیقت جواب براى «اذا ضربتم» و «ان خفتم» است. یعنى مسافرت و ترس از فتنه گرى دشمن دو شرط لازم براى کاستن از نماز است.
۲- کفایت نماز قصر در سفر، به هنگام ترس از فتنه هاى کافران (و إذا ضربتم فى الارض ... من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا) «ضرب فى الارض» به معناى مسافرت کردن است.
۳- انعطاف پذیرى و تناسب با شرایط زمان و مکان، ویژگى احکام اسلام (فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا)
۴- احتمال کمین و فتنه گرى دشمن، مجوز نماز قصر (شکسته) (ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا) جمله «ان خفتم» به این معناست که در جواز نماز شکسته، حمله یقینى دشمن لازم نیست; بلکه ترس از حمله و یا احتمال آن نیز کافى است.
۵- لزوم اهتمام به نماز و برپایى آن، حتى در صورت ترس از کمین دشمن (فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا)
۶- مسلمانان صدر اسلام، در معرض فتنه و آسیب از سوى کافران به هنگام سفر (و إذا ضربتم فى الارض ... ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا)
۷- مسلمانان صدر اسلام، کاستن از نماز را، هر چند به هنگام سفر و ترس از دشمن، گناه مى پنداشتند. (و إذا ضربتم فى الارض فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا) «لاجناح» و «فلیس علیکم جناح»، غالباً در مواردى به کار مى رود که پندار جرم و گناه بر انجام و یا ترک کارى وجود داشته باشد.
۸- لزوم هوشیارى مسلمانان در برابر فتنه هاى دشمنان (ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً)
۹- رها شدن از فتنه هاى دشمن، داراى مصلحتى بیشتر و مهمتر از انجام کامل نماز (فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان یفتنکم الذین کفروا)
۱۰- کافران، دشمنانى آشکار و همیشگى، براى مسلمانان (ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً) فعل «کانوا» دلالت بر دیرینه بودن دشمنى کافران دارد که از آن در برداشت فوق به دشمنان همیشگى تعبیر شد.
۱۱- اتحاد و همگونى کافران، در دشمنى با مسلمانان (ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً) خبر «کان» با اینکه طبق قواعد ادبى باید جمع آورده مى شد، به صورت مفرد (عدواً) آورده شده و اشاره به این است که کافران در دشمنى با اسلام، یکپارچه و گویا فردى واحد هستند.
۱۲- بهره بردارى کافران از هر فرصت، براى ضربه زدن به مسلمانان (فلیس علیکم جناح ان تقصروا ... ان الکفرین کانوا لکم عدواً مبیناً)
روایات و احادیث
۱۳- وجوب شکسته خواندن نماز در سفر به هنگام ترس از فتنه دشمن (و إذا ضربتم فى الارض فلیس علیکم جناح ... ان یفتنکم الذین کفروا) امام باقر(ع) در پاسخ سؤال از چگونگى نماز مسافر فرمودند: ان اللّه عز و جل یقول: و اذا ضربتم فى الارض ... فصار التقصیر فى السفر واجباً کوجوب التمام فى الحضر ... . [۱]
۱۴- شکسته خواندن نماز در سفر، دو رکعت خواندن نماز چهار رکعتى است. (و إذا ضربتم فى الارض فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصلوة) امام باقر(ع) در مورد عدد رکعات نماز در سفر فرمود: ... والصلوة کلها فى السفر الفریضة رکعتان کل صلوة الا المغرب فانها ثلاث لیس فیها تقصیر ... .[۲]
۱۵- حداقل مسافتى که موجب شکسته شدن نماز در سفر مى شود، هشت فرسخ است. (و إذا ضربتم فى الارض ... ان تقصروا من الصلوة) امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از مسافتى که موجب شکسته شدن نماز مى شود فرمود: فى مسیرة یوم و ذلک بریدان و هما ثمانیة فراسخ ... .[۳]
موضوعات مرتبط
- احکام:۲، ۴، ۱۳، ۱۴، ۱۵ انعطاف پذیرى احکام ۲، ۴، ۱۳، ۱۴، ۱۵ ۳ ; ویژگى احکام ۲، ۴، ۱۳، ۱۴، ۱۵ ۳
- اسلام: و مقتضیات زمان ۳
- اهم و مهم:۹
- ترس: از دشمنان ۴، ۵، ۷، ۱۳
- دشمنان: اهمیت نجات از دشمنان ۹ ; توطئه دشمنان ۴
- زیرکى: اهمیّت زیرکى ۸
- کافران: اتحاد کافران ۱۱ ; توطئه کافران ۶ ; دشمنى کافران ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; فرصت‌طلبى کافران ۱۲ ; کافران و مسلمانان ۶
- مسافت شرعى:۱۵
- مسلمانان: دشمنان مسلمانان ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; عقیده مسلمانان صدر اسلام ۷ ; مسلمانان صدر اسلام ۶ ; مسلمانان و دشمنان ۸
- مصالح: اهمیت مراعات مصالح ۹
- نماز: احکام نماز ۱۳ ; احکام نماز خوف ۱، ۲، ۴ ; احکام نماز مسافر ۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵ ; اهمیّت نماز ۵، ۹ ; نماز خوف ۷ ; نماز در سفر ۱ ; نماز قصر ۴، ۷، ۱۳، ۱۴، ۱۵
- واجبات:۱۳
