بِمُوسَى

آیات شامل این کلمه

ریشه کلمه

• ب‌ (۲۶۴۹ بار)
• موسى‌ (۱۳۶ بار)

قاموس قرآن

على نبينا و اله و «عليه السلام». نام مباركش 136 بار در كلام الله مجيد بكار رفته است. موسى لفظ عبرى است به معنى از آب گرفته شده. ظاهرا از آنجهت است كه مأموران فرعون او را در بچگى از آب گرفتند. حالات موسى «عليه السلام» در قرآن مجيد بيشتر از حالات ديگر پيغمبران ذكر شده و ظاهرا وجه آن اصطكاك بيشتر مسلمين با يهود وعناد و لجاجت يهود در مقابل قرآن بوده و يا علل ديگرى هم داشته است. ولادت موسى «عليه السلام» ولادت موسى در روزگارى بود كه فرعون پسران تازه مولود بنى‏اسرائيل را سر مى‏بريد و دخترانشان را زنده نگاه مى‏داشت. مشهور است كه كاهنان به فرعون گفته بودند: فرزندى در بنى‏اسرائيل متولّد مى‏شود كه سلطنت تو را تهديد خواهد كرد. فرعون براى جلوگيرى از تولّد چنين پسرى به آن جنايت وحشتناك دست زده بود. مى‏شود گفت: علت آن كشتار دلخراش و بى‏رحمانه آن بود كه فرعون نمى‏خواست بنى‏اسرائيل در اثر كثرت مردان تقويت شده و خطرى براى مصريان و فرعون باشند چون در صورت كشتار پسران، زنان هر قدر زياد مى‏شدند باز همه بصورت بردگان در مصر بودند و كارى نمى‏توانستند كرد. آيه [قصص:6]. نشان مى‏دهد كه خوف از كثرت و قوّت بنى‏اسرائيل بوده است نه از ولادت يك پسر. و در قرآن مجيد آمده: چون موسى به فرعون و ساحران غالب گرديد، مصريان به فرعون گفتند: آيا از موسى و قومش دست مى‏كشى كه در زمين فساد كنند و تو و خدايانت را ترك كنند!؟ فرعون درجواب گفت: [اعراف:127]. اگر كشتن بچه‏ها براى جلوگيرى از ولادت موسى بود ديگر تهديد فرعون جاى نداشت كه موسى بدنيا آمده ‏بود، ظاهراً نظر فرعون آن بوده كه باز پسرانشان را مى‏كشم و نمى‏گذارم تقويت شده و خطرى ايجاد كنند.‏ و اگر شبهه را قوى گرفتيم بايد بگوييم: جريان ولادت موسى «عليه السلام» توسط انبیاء در بنى‏اسرائيل شهرت يافته و از آنها به سمع فرعون رسيده بود نه بوسيله ساحران كه راهى بغيب ندارند. و اگر وجه دوّم صحيح باشد خدا خواسته با تربيت موسى در آغوش فرعون بفهماند كه فرعونها از تغيير تقدير خداوندى عاجزاند بلكه پسرى را كه براى او همه را مى‏كشت بايد خودش در آغوش خودش تربيت كند. بهرحال چون موسى متولد شد مادرش با الهام خداوندى او را شير داد و در صندوقى گذاشته در آب رها كرد و با الهام خدايى مى‏دانست كه به وى باز خواهد گشت، غلامان فرعون صندوق را از آب گرفتند و چون بازكردند تازه مولودى در آن يافتند نظر فرعون آن بود روى قانون كلّى اين بچه نيز مشمول قتل شود كه وضع نشان مى‏دهد از بنى‏اسرائيل است، ولى زن فرعون شيفته تازه مولود شد «وَالْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِنى» زن در اثر علاقه شديد از كشتن وى مانع شد و گفت «قُرَّةُ عَيْن لى وَلَكَ لاتَقْتُلوُهُ عَسى اَنْ يَنْفَعَنا اَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً» بالاخره فرعون تسليم شد كه او را نكشد و براى خود نگه دارد، مساله اوّل و فورى آن بود كه زن شيردهى باشد و او را شير دهد، تقدير خدا كار خود را كرد هر زنی كه آوردند موسى پستانش را نگرفت، «وَ حَرَّمْنا عَلَيْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ» حاضرين در اين كار فروماندند. خواهر موسى كه وارد آن مجمع شده و به توصيه مادرش ناظر جريان بود گفت: مادرى را مى‏شناسم كه او را كفالت كند و شير بدهد، به گفته او موسى را پيش مادرش آوردند آنگاه به فرعون بشارت دادند كه مسأله حل شد و پستان فلان زن را گرفت، (پس حقوقى و ماهيانه‏اى براى اين زن مقرر كنيد كه پسر پادشاه را شير مى‏دهد) [قصص:7-13]. ترجمه آزاد. *** قصّه روى اراده خدا جريان داشت، دشمن فرعون و مايه اندوه فرعون در خانه فرعون تربيت مى‏شد «وَاللهُ غالِبُ عَلى اَمْرِهِ» موسى چون به رشد و جوانى رسيد خداوند به وى حكمت و درك و علم عنايت فرمود (تربيت شده اشراف ضدّ اشرافيت را در سر پروراند و آن خانه و حكومت آن را محكوم كرد) روزى وقت ظهر كه مردم نوعاً در خانه‏ها مشغول استراحت بودند از قصر بيرون آمد و در شهر گردش مى‏كرد، اتفّاقاً دو نفر مصرى و اسرائيلی مشغول مقاتله و نزاع بودند (گويى قبطى را نظر آن بود كه سبطى را بكشد او نيز مى‏خواست ازخود دفاع كند ولو به مرگ مصرى تمام شود) لذا فرموده «فَوَجَدَ فيها رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلانِ» بهرحال اسرائيلى موسى را به يارى طلبيد موسى با يك مشت كار مصرى را تمام كرد ولى از اينكه اين مداخله به مرگ مصرى انجاميد ناراحت شد و گفت: اين منازعه كه مى‏كردند كار شيطان است، خدايا من خويش را به زحمت انداختم، مصريان از اين كار اغماض نخواهند كرد مرا فرجى پيش آور. ديگر به كاخ فرعون برنگشت فرداى آن روز گوش به زنگ بود كه قتل قبطى چه عكس‏العملى به بار خواهد آورد، از قضا ديد، اسرائيلى ديروز با شخص ديگرى گلاويز شده باز موسى را به يارى طلبيد، موسى گفت تو در ضلالت آشكارى كه با اين وضع و تسلط مصريان هر روز نغمه‏اى ساز مى‏كنى اين بگفت و باز خواست از او دفاع كند، سبطى به خيال آنكه اين دفعه موسى قصد وى را دارد و مى‏خواهد كارش را تمام کند فرياد كشيد:«يا موُسى اَتُريدُاَنْ تَقْتُلَنى كَما قَتَلْتَ نَفْساً بِالْاَمْسِ اِنْ تُريدُ اِلّا اَنْ تَكُونَ جَباراً فِى الْاَرْضِ...» درهمين وقت بود كه مردى رسيد و گفت: موسى اشراف دربار فرعون رأى‏گيرى مى‏كنند كه تو را بكشند هرچه زودتر خودت را نجات ده، موسى چاره‏اى جز فرار نداشت لذا پا به فرار گذاشت و از مصر خارج شد. [قصص:14-21]. ترجمه آزاد. موسى و شعيب‏ موساى جوان از مصر خارج شده راه «مدين» را در پيش گرفت و گفت: «عَسى رَبّى اَنْ يَهْدِيَنى سَواءَ السَّبيلِ» چون به چاه مدين رسيد ديد گروهى به گوسفندان خويش آب مى‏دهند ولى دو نفر زن چند رأس گوسفند را از آب خوردن باز مى‏دارند، گفت چرا چنين مى‏كنيد دختران گفتند: ما پس از برگشتن چوپانها به گوسفندان آب مى‏دهيم، پدر ما پيرمرد است نمى‏تواند خودش گوسفندان را آب دهد، موسى به آن گوسفندان آب داد و در سايه‏اى استراحت كرد، پس از رفتن دختران يكى از آن دو بازگشت و به موسى گفت: پدرم تو را مى‏خواهد تا مزد اين كار را كه كردى بدهد. موسى پيش شعيب «عليه السلام» آمد و ماجراى خويش را باز گفت، شعيب پس از شنيدن سرگذشت او گفت: «لاتَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمَ الظَّالِمينَ» يكى از دختران گفت: پدر جان اين جوان را اجير كن كه هم نيرومند است و هم درستكار. شعيب گفت: مى‏خواهم يكى از دخترانم را به عقد نكاح تو در آورم كه هشت سال به من اجير باشى و اگر ده سال كار كردى به اختيار تو است و من نمى‏خواهم تو را به زحمت اندازم و كار زياد رجوع كنم خواهى ديد كه از نيكوكارانم «سَتَجِدُنى اِنْشاءَاللَّهُ مِنَ الصَّالِحينَ». موسى گفت: اين كار ميان من و تو باشد هر كدام از هشت سال يا ده سال را كار كردم به من تحميل نخواهى كرد [قصص:22-28]. ترجمه آزاد. موساى رسول‏ موسى چون مدت خدمتش را در نزد شعيب تمام كرد خواست به وطنش مصر بازگردد با خانواده‏اش از مدين به راه افتاد چون به صحراى سينا رسيد ظاهراً راه را گم كرد و از سرما تا حدّى ناراحت بودند، موسى از دور آتشى ديد «فَلَمَّا قَضى مُوسَى الْاَجَلَ وَ سارَ بِاَهْلِهِ آنَسَ مِنْ جانِبِ الطُّورِ ناراً» به خانواده‏اش گفت: اينجا باشيد من آتشى به نظرم آمد شايد در كنار آن جمعى باشند راه را از آنها بپرسم و يا مقدارى آتش بياورم تا گرم شويد، موسى به سوى آتش به راه افتاد چون به نزديك آتش رسيد ناگاه از ناحيه راست وادى از جانب درختى كه در آنجا بودى ندائى بلند شد: «اَنْ يا مُوسى اِنّى اَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعالَمينَ وَ اَنْ أَلْقِ عَصاكَ...» اى موسى منم خدا، پرورش دهنده همه مخلوقات اى موسى عصايت را بيانداز. (سر تا پاى موسى را لرزشى فرا گرفت و با آرامشى از جانب خدا خويشتن را باز يافت و آرام گرديد) سپس در پيروى از همان ندا عصا را به زمين انداخت ديد عصا به صورت مار در آمد و همچون مار حركت مى‏كند، موسى از ديدن آن پا به فرار گذاشت و به پشت سرش نگاه نكرد. بار ديگر ندا بلند شد «يا مُوسى أَقْبَلْ وَ لاتَخَفْ اِنَّكَ مِنَ الْآمِنينَ» موسى برگرد و نترس تو ايمنى، چون بازگشت ندا چنين ادامه يافت: دستت را بگريبانت فروبر چون بيرون آورى خواهى ديد سفيد و نورانى شده بى‏آنكه صدمه‏اى ببيند... عصا و يد بيضاء دو معجزه‏اند با اين دو معجزه پيش فرعون و قومش برو و هدايتشان كن كه گروهی فاسق‏اند. گفت خدايا من يك نفر از آنها را كشته‏ام مى‏ترسم مرا بكشند، برادرم هارون از من فصيح‏تر است او را با من بفرست كه تصديقم كند مى‏ترسم تكذيبم نمايند، خطاب رسيد [قصص:29-35]. موسى و فرعون‏ موسى با برادرش هارون پيش فرعون آمده و رسالت خويش را بيان داشتند و گفتند: ما دو فرستاده پرودگار تو هستيم بنى اسرائيل را به ماواگذار و عذابشان نكن برتو معجزه‏اى از خدايت آورده‏ايم سلام بر آنكه تابع راه هدايت است، خداوند فرموده هر كه ما را تكذيب كند و از حق روى گرداند عذاب خدا در كمين اوست. فرعون گفت:«فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى؟» موسى پروردگار شما دو برادر كيست؟ گفت: «رَبُّنَا الَّذى اَعْطى كُلَّ شَىْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى» پروردگار ما آن است كه هر چيز را آفريده و به راههاى ادامه زندگى هدايت فرموده است. فرعون گفت: «فَما بالُ الْقُرُونِ الْاَوْلى» حال مردمان گذشته (كه بخدا ايمان نياوردند) چيست؟ موسى گفت: «فى كِتابٍ لايَضِلٌ رَبى وَلايَنْسى» ماجراى آنها در كتابى موجود است خدايم نه يكى را جاى ديگرى مى‏گيرد و نه فراموش مى‏كند همان خداييكه زمين را براى زندگى آماده كرد و در آن راهها قرارداد و از آسمان آب بارانيد و اصناف مختلف نباتات را بوسيله آن بوجود آورد، بخوريد و چهارپايانتان را بچرانيد و در آنها خردمندان رادلائلى است بر وجود و تربيت پروردگار، شما را از اين زمين آفريده‏ايم و در آن باز مى‏گردانيم و بار ديگر از آن بيرون مى‏آوريم «مَنْها خَلَقْنا كُمْ وَ فيها نُعيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارِةً اُخْرى». فرعون كه نخوت سلطنت وجودش را فرا گرفته بود درمقابل موسى و هارون تسليم نشد نبوت آنها را تكذيب كرد و از پذيرش امتناع نمود و با كمال غرور گفت: «أَجِئْتَنا لِتُخْرِجَنا مِنْ اَرْضِنا بِسِحْرِكَ يا مُوسى» موسى آمده‏اى تا با جادوى خودت ما را از ديارمان بيرون كنى؟!! ما هم سحرى در مقابل سحر تو مى‏آوريم روزى را معين كن كه بدون عذر در آنروز گرد آييم و با جادوگران ما مبارزه كن تا جواب جادوى تو را بدهند. موسى فرمود: روزعيد و آنگاه كه مردم در وقت چاشت جمع گردند روزملاقات ما باشد. [طه:47-59]. موسى و ساحران فرعون مأمورانى با اطراف فرستاد تا عده زيادى ساحر از هر طرف جمع كرده به پايتخت آوردند فرعون قول داد كه در صورت غلبه به موسى از مقربين درگاهش خواهند بود. موسى به ساحران فرمود( وَيْلَكُمْ لاتَفْتَرُوا عَلَى‏اللهِ كَذِباً فَيُسْحِتَكُمْ بِعَذابٍ وَ قَدْخابَ مَنِ افْتَرى) واى بر شما بخدا نسبت دروغ ندهيد و با اين آمادگى خود مرا مانند خودتان جادوگر قلمداد نكنيد من مأمورى از جانب آفريدگارم، خدا شما را با عذابى در اين صورت خواهد كوبيد هركه به خدادروغ بندد زيانكار است... عده‏اى گفتند: اين دو برادر دو جادوگراند، مى‏خواهند شما را بوسيله جادو از ديارتان برانند و طريقه شريفتان را از بين ببرند و شما را به خود برده كنند، حيله خود را يكجا كنيدو در برابرشان صف آرايى نماييد هر كه امروز پيروز گرديد نجات يافته است. ساحران گفتند: موسى تو اول سحر خودت را بكار مى‏بندى يا ما اول بكار بنديم؟ موسى گفت: نه شما اول بياندازيد، جادوگران سحر خويش را بكار بردند، مردم از سحر آنها چنان خيال كردند كه ريسمانها و عصاهائيكه به زمين انداخته‏اند به مارها مبدل شده و حركت مى‏كنند و حتى خود موسى نيز چنان خيال كرد« فَاِذا حِبالُهُمْ وَ عِصِيُهُمْ يُخَيِلُ اِلَيْه مِنْ سِحْرِهِمْ اَنَّها تَسْعى». موسى با ديدن آن منظره ترسيد (از اينكه مردم گمان كنند اينها واقعيت است) خطاب رسيد: نترس تو پيروزى، عصايت را بيانداز آنچه به باطل كرده‏اند خواهد بلعيد كاراينان كار ساحر است و رستگارى از ساحر بدور. عصا در دم اژدها شد و همه آن ابزار را بكام خويش فروبرد جادوگران ازديدن آن دانستند كه موسى ساحر نيست و مبعوث از طرف خداو كارش معجزه است لذا به موسى ايمان آوردند. فرعون در كارش فروماند و به تهديد و ارعاب دست زد و به ساحران فرياد كشيد: آيابى آنكه من اجازه دهم به موسى ايمان آورديد او استاد شما است كه تعليمتان داده، بدانيد كه دست و پاهايتان را به عكس مى‏برم و در درختان خرما بدارتان مى‏آويزم وخواهيد دانست كه عذاب كدام يك ما سخت‏تر است و شاخ و شانه كشيدن فرعون مؤمنان را ارعاب نكرد و درجواب فرعون گفتند: [طه:60-72]. بحران‏ موسى پس از اين غلبه عملا داراى دارودسته شد و جمعيتى مخالف دولت فرعون در مصر بوجود آمد فرعون بر شدت خفقان افزود و پيروان موسى را مورد اذيت و اهانت قرار داد [شعراء:53-56]. فرعون مأمورانى براى جمع لشگريان در شهر فرستاد و به مردم پيغام داد كه موسى و پيروان او گروه‏اندكى هستند و دولت را خشمگين كرده‏اند ولى دولت بر اوضاع مسلط و مراقب كارها است. گروهى از درباريان به فرعون گفتند: اين فتنه را هر چه زودتر بخوابان و نگذار موسى و قومش از حكومت تو و تقديس خدايانت دست برداشته و در مملكت افساد كنند. فرعون در جواب گفت:« سَنُقَتِلُ اَبْناءَهُمْ وَ نَسْتَحْيى نِساءَهُمْ وَ اِنَّا فَوْقَهُمْ قاهِرُونَ» همچنان پسرانشان را سر بريده و زنانشان را زنده نگاه خواهم داشت ما برتريم، حكومت و قهر در دست ما است. موسى درجواب اين تهديد گفت: قوم من از خدا يارى جوييد و خويشتن‏دار باشيد زمين و مملكت مال خدا است بهر كس از بندگان كه خواهد ميدهد و عاقبت مال پرهيزكاران است. گفتند: اى موسى پيش از آنكه توآيى در اذيّت بوديم و اكنون كه تو آمده‏اى باز در اذيّت و ناراحت هستیم. موسى گفت: اميد است كه خدا دشمنتان را هلاك كند و شما را جانشين گرداند و ببيند چطور كار مى‏كنيد [اعراف:127-129]. در آن دوران بود كه معجزات موسى «عليه‏السلام» از قبيل طوفان، ملخ و غيره به 9 واحد رسيد چنانكه در «تسع» گذشت. هر وقت يكى از آن بلاها و معجزه‏ها ظاهر مى‏شد در مقام عجز از موسى مى‏خواستند كه از خدا بخواهد تا بلا را از بين ببرد و در آنصورت ايمان خواهند آورد ولى پس از كشف بلا به قول خود عمل نمى‏كردند جريان بدين منوال بود كه موسى مأمور شد بنى اسرائيل را از مصر بيرون برد. خروج‏ از خدا دستور صريح رسيد كه بنى اسرائيل را شبانگاه از مصر خارج كند، بدستور موسى مردم آماده كوچ شدند و شب هنگام از مصر حركت كردند. فرعون از رفتن موسى و يارانش مطلع گرديد و در تعقيب آنها براه افتاد، بنى اسرائيل بكنار درياى سرخ نزديك شده بودند كه لشكريان فرعون از دور ديده شدند، بنى اسرائيل در مخمصه عجيبى قرار گرفتند ازجلو امواج خروشان دريا و ازعقب دشمن بى امان كه به سرعت نزديك مى‏شد «فَلِمَّا تَراءَ الْجَمْعان ِ قالَ اَصْحابُ مُوسى اِنَّا لَمُدْرَ كُونَ قالَ كَلاَّ اِنَّ مَعِىَ رَبى سَيَهْدينِ» چون دوگروه همديگر را ديدند ياران موسى گفتند: ماحتما گرفتار خواهيم شد اين دريا و اين دشمن. شب تاريك و بيم موج و گردابى چنين حائل كجا دانند حال ما سبكباران ساحلها. (اى بسا كه زبانهاى ملامت به سوى موسى «عليه السلام» گشوده شد). موسى گفت: نه خدايم با من و يارمن و من با طرح نقشه خدايى بيرون شده‏ام در همين هنگام عصا كارخودش را براى چندمين باركرد. «فَاَوْحَيْنا اِلى مُوسى اَنِ اضْرِبْ بِعَصكَ الْبَحْرِفَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ‏كَالطَّوْدِ الْعَظيمِ» به محض رسيدن عصا بدريا، آبهاى دريا بشكافت و متحجر گرديد و راهى باز شد و در دو طرف آن راه آبها مانند كوه بزرگى جامد و بى حركت ماندند خالق كاينات صفت ميعان و جريان را از آب برداشت همچنانكه سوزاندن را از آتش در قصه ابراهيم «عليه‏السلام»، بنى اسرائيل به سرعت وارد آن راه شده وبه طرف صحراى سينا رفتند در اين وقت فرعون با لشگريانش رسيدند و راه را بازديده وارد شدند تا بنى اسرائيل را تعقيب نمايند پس از ورود آنها آبهاى دريا بهم آمد فرعونيان شروع بدست و پا زدن نمودند. (شعراء:61-64). فرعون چون مرگ را معاينه ديد گفت: «آمَنْتُ اَنَّهُ لااِلهَ اِلاّ الَّذى آمَنَتْ بِهِ بَنُواِسْرائيلَ وَ اَنَا مِنَ الْمُسْلِمنَ» ولى خداوند توبه او را قبول نكرده ودر جوابش (كه فرعون نشنيد) فرمود: اكنون ايمان مى‏آورى حال آنكه پيشتر عصيان كردى و از مفسدان بودى، امروز فقط جسد تو را بيرون انداخته و در دسترس مردمان قرار خواهيم داد تا به آيندگان عبرتى باشى و بدانند عاقبت دشمنان حق و عاقبت جباران چنين است. (يونس:90-92). در صحراى سينا [يونس:93]. بنى اسرائيل چون به صحراى سينا وارد شدند زندگى نوينى را آغاز كردند و از اسارت فرعونيان رستند ولى روى جهالتى كه داشتند قدر آنهمه نعمت را ندانسته مرتبا خدا را عصيان كردند و موسى و هارون عليهماالسلام را به زحمت انداختند، خداوند براى آنها من وسلوى نازل فرمود مدتها از آن دو ارتزاق كردند رجوع شود به «منَ» و «سلوى» با اين همه معجزات چون در آباديهاى سينا بگروهى بت پرست برخوردند گفتند: [اعراف:138]. موسى براى ما نيز خدايانى بساز. از لحاظ آب در مضيقه شدند بدستور خدا موسى عصا را به سنگ زد، دوازده چشمه ازآن جارى گرديد بنا شد هر يك از دوازده گروه از چشمه‏اى آب گيرند. [بقره:60]. از جمله وقايع صحراى سينا داستان گاوكشى است كه بنى اسرائيل در مورد پيداكردن قاتلى انجام دادند، آن ماجرى كارى بس مهم بود كه در «بقر» ذيل عنوان بقره بنى اسرائيل مشروحاً گفته شده است. سامرى موسى «عليه السلام» در سينا مأموريت يافت كه مدتى دور از قوم خود در محلى به مناجات خدا پرداخته وازخداوند قانونى براى اداره بنى اسرائيل دريافته بياورد يعنى الواح تورات را. در آيه‏اى مى‏خوانيم كه مدت خدا چهل روز بوده و در آيه ديگر سى روز ولى ده روز بر آن افزوده شد. [بقره:51]. اين آيه در چهل بودن صريح است ولى آيه [اعراف:142]. وعده ملاقات را سى روز ذكر مى‏كند كه ده روز ديگر بر آن افزوده شده. به نظرم وعده از اول چهل شب بوده ولى ذكر سى شب و افزودن ده شب براى امتحان بوده است يعنى بنى اسرائيل اول بدانند كه موسى پس از 30 روز مراجعت خواهد كرد و چون بنا شد ده روز ديگر بماند آيا در اين ده روز استقامت خواهند ورزيد يا نه و چون سى روز گذشت وموسى نيامد سامرى فورا جريان گوساله را پيش آورد و با ياران خويش مردم را به عبادت آن خواند. بهرحال چون برگشتن موسى «عليه السلام» بطول انجاميد سامرى مقدارى زيورآلات از مردم و مقدارى از خويش جمع كرده و آنها را ذوب كرده بصورت گوساله‏اى درآورد و آن صداى گاو داشت (به نظر مى‏آيد كه درجوف آن دستگاههايى گذاشته بود بادكه از عقب آن وارد مى‏شد در اصطكاك با آن دستگاه بصورت صداى گاو از دهانش خارج مى‏شد كه فرموده [طه:88].) سامرى چون از ساختن گوساله فارغ شد با عده‏اى از همدستان خويش مردم را بعبادت گوساله خواندندو گفتند: «هذا اِلَهُكُمْ وَاِلهُ مُوسى» اين معبود شما و معبود موسى است، موسى معبود خويش را كه در اينجا است از ياد برد و در طلب آن بطور رفت. هارون كه جانشين موسى بود با اين امر به مخالفت برخاست و گفت:مردم پروردگار شما خداى رحمن است نه اين گوساله از من پيروى كنيد واز عبادت آن دست برداريد گفتند: تا برگشتن موسى به آن عبادت خواهيم كرد. خداوند در طور به موسى از ماجراى سامرى خبرداد، موسى به عجله و اندوهناك و خشمگين بميان بنى اسرائيل بازگشت و آنها را به باد ملامت گرفت و گفت:«يا قَوْمِ أَلَمْ يَعِدْ أَمْ رَبُّكُّمْ وَعْداًَحَسناًأَفَطالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدَ أَمْ اَرَدْتُمْ‏أَنْ يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مَنْ رَبِكُمْ فَأَخْلَهُمْ مَوْعِدى؟!» مردم تقصير را به گردن سامرى انداختند و گفتند او اين كار را كرد. موسى آنگاه به برادرش هارون پرخاش كرد :چرا گذاشتى اينكار كنند و سرهارون را گرفت و پيش خود كشيد. هارون گفت: پسر مادرم سر و ريش مرا مگير مردم مرا بيچاره كردند و خواستند بكشندم، ترسيدم بگويى ميان بين اسرائيل نفاق افكندى و فرمانم را مراعات نكردى. موسى «عليه السلام» آنگاه به سراغ سامرى آمد: اين چه وضعى است پيش آوردى؟! سامرى گفت: آنچه اين مردم ندانستند من دانستم مقدارى از دين تو اخذ كرده سپس رها كردم و نفس من اين چنين وادارم كرد رجوع شود به «اثر». موسى گفت: برو حق ندارى با كسى افت و خيز و گفتگو ومعاشرت كنى وبايد تنها زندگى نمايى و اين معبوديكه به آن عبادت كردى ريزريز كرده وبدست باد در دريا پراكنده خواهم كرد، (طه:85-97) عبادت گنندگان گوساله توبه كردند، فتنه فرونشست. نكاتى چند در باره موسى * قتل قبطى* در گذشته خوانديم كه موسى «عليه السلام» در دفاع از اسرائيل يك نفر مصرى را كشت بايد ديد اين چه قتلى بوده است اگر قضيه را از نظر اسلام پيجويى كنيم بايد گفت: قتل قبطى اشكالى نداشت زيرا مصريان نسبت به بنى اسرائيل كافر حربى بودند، پسران آنها را سربريده و دخترانشان را زنده نگاه داشته و برده خويش به حساب مى‏آوردند موسى «عليه السلام» بفرعون گفت، [شعراء:22]. يعنى بنى اسرائيل رابرده گرفته‏اى و نيز به فرعون مى‏گفت [طه:47]. بنى اسرائيل را با ما بفرست و عذابشان نكن. قبطيان راجع به موسى و هارون مى‏گفتند: [مؤمنون:47]. آيا به دو بشر مثل خودمان ايمان بياوريم حال آنكه قوم اينها بردگان مااند. على هذا شكى در كافر حربى بودن آنها نمى‏ماند. وانگهى آيه [قصص:15]. ظهورش آن است كه هر دو مى‏خواستند همديگر را بكشند، به نظرم قبطى مى‏خواسته اسرائيلى را بكشد او هم مى‏خواسته از خود دفاع كند هر چند به قتل مصرى تمام شود، در اينصورت قتل مصرى براى دفاع از اسرائيلى اشكال نداشته در صورتيكه دفاع بدون قتل مقدور نبود. اين دو وجه در صورتى است كه قتل را عمدى بگيريم. ولى قتل مصرى غيرعمدى بود و موسى نمى‏دانست كه مشت كار قبطى را تمام خواهد كردظهور [قصص:15]. در آن است كه موسى از اين اتفاق دلخوش نبوده است لفظ «هذا» ظاهرا اشاره به منازعه آن دونفر است يعنى اين كاريكه مى‏كردند كار شيطانى است مرا نيز بزحمت انداخت و اينكه موسى پس از آن واقعه گفت: [قصص:16]. مرادش آن نيست كه خدايا من گناه كردم و مستحق عذاب شدم بلكه ظاهرا نظرش به وضع روز بود كه خدايا من خودم را به زحمت انداختم فرعون اين كار را ناديده نخواهد گرفت براى من چاره‏اى پيش آور. بنابر اين «فَغَفَرَلَهُ» همان بود كه به توفيق خدا از مصر فرار كرد و نجات يافت، در جاى ديگر مى‏خوانيم كه خدا اين كار به موسى منت نهاده مى‏فرمايد: [طه:40]. اگر قتل مصرى گناه بود مى‏بايست بفرمايد: نفسى را كشتى و مستحق عقوبت شدى- وباز مى‏بينيم كه موسى در موقع مناجات مى‏گويد: آنها مرا در باره قتل مصرى گناهكار مى‏دانند نه اينكه بگويد: من گناهكار شده‏ام [قصص:33]. در جاى ديگر گفته: [شعراء:14]. درهيچ يك از اين آيات مسئوليتى از جانب خدا بر موسى ذكر نشده است. لن ترانى آيا موسى در اثر اصرار آن هفتاد نفر كه با خود به كوه طور برده بود گفت: «رَبِّ أَرِنى أَنْطُرْاِلَيْكَ» يا خودش اين تقاضا را كرد؟ آيا موسى دوبار با خدا ميقات داشته و به طور رفته يا فقط يكبار؟ معنى «رَبِّ أَرِنى» چه بود آيا در صورت دوم از موسى بعيد نبود كه چنان تقاضائى از خدا بكند؟! در سوره اعراف از آيه 141 جريان ميقات چنين شروع مى‏شود: «وَواعَدْنا مُوسى ثَلثينَ لَيْلَةً وَ أَنْمَمْناها بِعَشْرٍ...» و در آيه مابعد آمده «وَلَمَّا جاءَمُوسى لميقاتِنا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِ أَرِنى أَنْظُرِاَلَيْكَ قالَ لَنْ تَرانى وَلكِنِ انْظُرْ اِلَى الْجَبَلِ فَاِنِ اسْتَقَرَّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَرانى...» ظهور آيه در تنهايى موسى است كه خودش اين تقاضا را از خدا كرده و گفته:« خدايا خودت را به من بنمايان تا تو را ببينم» خدا فرموده توهرگز مرا نتوانى ديد ولى به كوه بنگر و در اثر تجلّى خدا كوه ريزريز شد و موسى بيهوش افتاد و چون بيدار شد و بحال آمد گفت: «سُبْحانَكَ تُبْتُ اِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَلُ الْمُؤْمِنينَ». در آيات بعدى سخن از آمدن تورات است و آنگاه خدا جريان سامرى را به موسى خبر مى‏دهد، موسى خشمگين به سوى قوم برميگردد و مردم را ملامت مى‏كند و به هارون پرخاش مى‏نمايد و الواح تورات را بكنارى مى‏اندازد و آنگاه مى‏گويد: «وَلَمّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْاَلْواحَ...» پس از همه اين ماجراها مى‏رسيم به اين آيه [اعراف:155]. از آيه اخير هم روشن مى‏شود كه موسى «عليه السلام» بار ديگر با آن هفتاد نفر به طور رفته و آنها را لرزه گرفته است مگر آنكه بگوييم مراد از «ميقاتِنا» در اين آيه همان ميقات اوّل است و بردن آن هفتاد نفر بعداً بطور مستقل ذكر شده است . علّت اينكه آنها را لرزه گرفته و مرده‏اند ظاهراً همان است كه به موسى «عليه السلام» گفتند: خدا را آشكارا به ما نشان بده [بقره:55]. ايضاً آيه [نساء:153]. چون علّت رجفه آن هفتاد نفر در آيه «وَاخْتارمُوسى...» ذكر نشده به نظر مى‏آيد كه گويندگان «أَرِنَا اللهَ جَهْرَةً» همان هفتاد نفر بوده‏اند وانگهى در دو آيه اخير كه اخذ صاعقه بدنبال آن درخواست، آمده مسلّماً براى همه بنى‏اسرائيل نبوده است. به نظر مى‏آيد چنانكه بعضى از بزرگان نيز احتمال داده‏اند حضور در ميقات فقط يكبار بوده براى نزول تورات و آن هم‏با حضور آن هفتاد نفر، آنوقت بايد ديد چرا در سؤال «أَرِنَا اللهَ جَهْرَةً» آنها را صاعقه گرفته و مرده و سپس زنده شدند ولى در جواب «أَرِنى أَنْظُرِ اِلَيْكَ» كه از جانب موسى بود فقط «لَنْ تَرانى» و ريزريز شدن كوه به وقوع پيوسته است. به نظر بعضى: موسى «عليه السلام» اين درخواست را در اثر اصرار آن هفتاد نفر كرده است، ولى ظهور «أَرِنى أَنْظُرْ اِلَيْكَ» مفيد آن است كه موسى اين درخواست را به استقلال براى خود كرده است و گرنه مى‏گفت: خدايا اينها چنين درخواست مى‏كنند. جاى گفتگو است كه پس از درخواست موسى كوه ريزريز شده و موسى بيهوش افتاده است ولى آن هفتاد نفر پس از درخواست از شدت صاعقه مرده‏اند آيا اين دو واقعه در يك وقت و دريك ميقات اتفّاق افتاده است يا در دوبار الله اعلم. درخاتمه بايد گفت: مقصود بنى‏اسرائيل از «أَرِنَا اللهَ جَهْرِةً» ديدن خدا به صورت جسم و مادّه بود (نعوذ بالله) ولى غرض موسى از «أَرِنی أَنْظُرْ اِلَيْكَ» رؤيت قلبى بود چنانكه گفته‏اند و چون رؤيت قلبى را بصورت علم ضرورى مى‏خواست كه خدا آنى از نظرش دور نباشد لذا خدا در جوابش «لَنْ تَرانى» گفت يعنى وجود تو آن قدرت را ندارد. ناگفته نماند: در حالات حضرت رسول «صلى‏الله عليه‏ وآله» نقل شده چون توجّه به ملكوت اعلى مى‏كرد طورى وضعش منقلب مى‏شد كه دست به پاى عايشه زده مى‏فرمود: «كَلِمينى يا حُمَيْراءُ» اى عايشه با من حرف بزن، گويا منظور موسى «عليه السلام» آن بود كه در مقام توجّه به خدا هميشه در چنين حالى باشد، پيداست كه وجود بشر طاقت آن را ندارد. توبه و كشتار درباره توبه بنى‏اسرائيل از گوساله‏پرستى چنين مى‏خوانيم [بقره:54]. «طَلَمْتُمْ اَنْفُسَكُمْ» نشان مى‏دهد كه طرف خطاب فقط پرستش‏كنندگان گوساله‏اند نه همه بنى‏اسرائيل «فَتُوبُوا اِلى بارِئِكُمْ» دلالت بر وجوب توبه و ندامت از عمل را دارد «فَاقْتُلُوا اَنْفَسَكُمْ» كه بافاء آمده مبيّن آن است كه اين توبه در اوّل ندامت و پس از آن كشتن يكديگر است. و نيز معنى‏اش آن است كه بعضى بعضى را بكشند مثل [نور:61]. يعنى بعضى بر بعضى سلام كنيد و چون ازنظر قرآن ملّت و جامعه به حكم يك تن است‏ لذا «اَنْفُسَكُمْ» فرموده چنانكه گفته‏اند. عملى شدن آيه آن بود كه گوساله‏پرستان پس از ندامت به جان هم افتاده يكديگر را بكشند تا وقتی كه موسى «عليه السلام» بفرمايد ديگر بس است. و يا عده‏اى از آنانكه عبادت نكرده بودند بجان عبادت‏كنندگان بيافتند و آنها را بكشند تا آن‏گاه كه موسى بفرمايد كافى است صدق توبه شما معلوم شد. در تورات سفر خروج باب 32 نقل شده كه موسى گفت هر كس خواستار خداست پيش من آيد، بنى لاوى پيش او جمع شدند، موسى گفت: خدا می‏گوید: هر كس برادر، دوست و همسايه خود را بكشد بنى لاوى موافق سخن موسى عمل كردند در آنروز قريب به سه هزار تن كشته شدند. درباره آيه فوق فقط دو روايت در تفسير صافى و برهان نقل شده كه قابل اعتماد نيستند و متن هر دو مشوش است و در يكى از آن دو عدد كشتگان ده هزار نقل شده و بعضى‏ها كه عدد آنها را هفتاد هزار كشته ذكر كرده‏اند معلوم مى‏شود كه اغراق مى‏باشد. الميزان ظهور آيه را پذيرفته و المنار آنچه را كه از تورات نقل كرديم نقل نموده و قضيّه را حتمى دانسته است و احتمال داده مراد از:«فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ» انتحار باشد. به نظر بعضى مراد غصّه مرگ شدن و يا قتل شهوات نفسانى است ولى ظهور آيه مخالف اين احتمالات است.