فصلت ٢٩

وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا اللَّذَيْنِ‌ أَضَلاَّنَا مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْإِنْسِ‌ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ‌ أَقْدَامِنَا لِيَکُونَا مِنَ‌ الْأَسْفَلِينَ‌

ترجمه

کافران گفتند: «پروردگارا! آنهایی که از جنّ و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا زیر پای خود نهیم (و لگدمالشان کنیم) تا از پست ترین مردم باشند!»

|و كسانى كه كفر ورزيدند، گويند: پروردگارا! آن دو گروه از جنّ و انس را كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا آنها را زير پاهايمان نهيم [و لگدمال كنيم‌] تا از پست‌ترين‌ها شوند

و كسانى كه كفر ورزيدند گفتند: «پروردگارا، آن دو [گمراه‌گرى‌] از جن و انس كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا آنها را زير قدمهايمان بگذاريم تا زبون شوند.»

و کافران (چون مشاهده عذاب کنند با حسرت و ندامت) گویند: پروردگارا، آن دو گروه از جنّ و انس را که ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا آنها را زیر پا بیفکنیم تا پست و ذلیل‌ترین مردم شوند.

و کافران می گویند: پروردگارا! آنان که از گروه جنّ و انس ما را گمراه کردند، به ما نشان بده تا زیر پای خود گذاریم، برای اینکه از پست ترینان شوند.

كافران گويند: اى پروردگار ما، آن دو تن را از جن و انس كه ما را گمراه كردند به ما بنمايان، تا پاى بر سر آنها نهيم تا از ما فروتر روند.

و کافران گویند پروردگارا کسانی را از جن و انس که ما را گمراه کردند، به ما نشان بده که به زیر گامهایمان در اندازیمشان که از فروماندگان باشند

و كسانى كه كافر شدند گويند: بار خدايا، آن دو كس از پريان و آدميان كه ما را گمراه كردند به ما بنماى كه زير گامهاى خود بگذاريمشان تا از فروترينها باشند.

کافران (در میان دوزخ فریاد برمی‌آورند و) می‌گویند: پروردگارا! کسانی را از دو گروه انس و جنّ به ما نشان بده که ما را گمراه کرده‌اند، تا ایشان را زیر پاهای خود بگذاریم و لگدمالشان گردانیم و بدین وسیله از زمره‌ی پست‌ترین مردم (از لحاظ مقام و مکان) شوند.

و کسانی که کفر ورزیدند گفتند: «پروردگارمان! آن دو -از جن و انس‌- که ما را گمراه کردند به ما نشان ده، تا آنها را زیر قدم‌هایمان بگذاریم، تا از پست‌ترین (کسان) باشند.»

و گفتند آنان که کفر ورزیدند پروردگارا بنمایان به ما آن دو تن را که گمراه کردند ما را از پری و آدمی تا بگذاریمشان زیر پاهای خویش تا بگردند از پست‌تر آن‌

فصلت ٢٨	آیه ٢٩	فصلت ٣٠
سوره : سوره فصلت نزول : ٩ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الأسْفَلِینَ»: پائین‌ترین افراد و پست‌ترین مردم از لحاظ مکانت و منزلت و مقام و مکان. این سخن بیانگر شدّت خشم کافران بر سردستگان و رهبران کفر و معصیت است (نگا: بقره / و سبأ / - ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

قَالَ‌ ادْخُلُوا فِي‌ أُمَمٍ‌ قَدْ... (۵)

الَّذِينَ‌ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ‌... (۲)

تفسیر

---

• آيات ۲۶ - ۳۹ سوره فصّلت
• بيان شدت عذاب كافرانى كه مردم را از شنيدن قرآن باز مى داشتند
• بيان حسن حال مؤ منين استقامت پيشه و آينده نيكويى كه در انتظارشان است
• معناى اينكه ملائكه به مؤ منين مى گويند ما در دنيا و آخرت اولياء شما هستيم
• دعوت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله احسنالقول است
• معناى جمله : ادفع بالتى هى احسن
• معناى آيه : و اما ينزعنك من الشيطان نزع فاستعذ بالله ...
• احتجاج از راه وحدت تدبير سراسر عالم و پيوستگى آن بر وحدت رب مدبر
• اثبات معاد و احتجاج بر آن با بيان يك استعاره تمثيليه
• چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته

---

• آيه ۲۶-۲۹
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• جنجال كنيد تا صداى دلنواز قرآن را نشنوند!

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ «29»

و كسانى كه كفر ورزيدند گفتند: «پروردگارا! آن جن و انسى كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا آنها را زير قدم‌هايمان بگذاريم (و لگد مالشان كنيم) تا از پست‌ترين افراد باشند.»

جلد 8 - صفحه 335

پیام ها

1- كفّار در قيامت خواهان شناسايى عاملان گمراهى خويش براى انتقام از آنان هستند. «رَبَّنا أَرِنَا»

2- كفر، ضلالت و گمراهى است. قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا ... أَضَلَّانا

3- كفّار در قيامت، جرم خود را به گردن ديگران مى‌اندازند. «أَضَلَّانا»

4- جن و انس در انحراف بشر نقش دارند. «أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ»

5- رهبران گمراه كننده‌اى كه در دنيا روى دست و چشم ديگران قرار داشتند، پيروانشان در قيامت، آرزوى زير پا گذاشتن آنان را خواهند داشت. «نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلاَّنا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ «29»

وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا: و گويند آنانكه كافر شدند در زمانى كه معذب باشند در جهنم، رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ‌: پروردگار ما بنما به ما دو نفر را كه، أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ‌: گمراه كردند ما را و از دين حق برگردانيدند از جن و انس، يعنى بنماى گمراه كنندگان ما را از شياطين جن كه اغواى ابليس اندو شياطين انس كه رؤساى ما بودند. از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه:

شيطان جن ابليس است كه پيشواى جميع ابالسه و مؤسس كفر و شرك است، و شيطان انس قابيل است كه محدث قتل باشد «2». نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا: تا قرار

---

«1» منهج الصادقين (چ 1333 علمى) ج 8 ص 181.

«2» مجمع البيان ج 5 ص 12.

جلد 11 - صفحه 367

دهيم ايشان را زير پاهاى خود لگدكوب كنيم و از ايشان انتقام كشيم، يا آنكه آنان را در دركه زيرين جهنم درآيم، لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ‌: تا آنكه باشند از جمله فروتران در دركه.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ «26» فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذاباً شَدِيداً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ «27» ذلِكَ جَزاءُ أَعْداءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيها دارُ الْخُلْدِ جَزاءً بِما كانُوا بِآياتِنا يَجْحَدُونَ «28» وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلاَّنا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ «29» إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ (30)

ترجمه‌

و گفتند آنها كه كافر شدند گوش ندهيد به اين قرآن و بيهوده گوئى كنيد در ميان آن شايد شما غالب شويد

پس هر آينه ميچشانيم البته بآنان كه كافر شدند عذاب سختى را و هر آينه جزا دهيمشان بدترين جزاى آنچه بودند كه بجا مى‌آوردند

اين جزاى دشمنان خدا است كه آتش است براى آنها در آن جاى اقامت هميشگى است بپاداش آنچه بودند كه آيت‌هاى ما را انكار ميكردند

و گفتند آنها كه كافر شدند پروردگارا بنما بما آن دو كس را كه گمراه كردند ما را از جن و انس تا قرار دهيم آن دو را زير قدمهامان تا باشند از پست‌ترين كسان‌

همانا آنانكه گفتند پروردگار ما خدا است پس ايستادگى كردند نازل ميشوند برايشان ملائكه كه مترسيد و اندوهگين مشويد و مژده باد شما را به بهشتى كه وعده داده ميشديد.

تفسير

كفار قريش وقتى مى‌ديدند پيغمبر صلى اللّه عليه و اله با آن لحن دلربا و صوت جانفزا تلاوت قرآن ميفرمايد بطوريكه قلوب صافيه مجذوب و مرعوب و طالب حق و معرض از باطل مى‌گردند برفقا و اتباع خودشان ميگفتند گوش ندهيد بآن و سخنان بيهوده و لغوى از نظم و نثر و غيرها بر سبيل استهزاء و سخريه داخل كنيد در قرآن تا رونق تلاوت آن كاسته شود و از تأثير بيفتد شايد شما غالب شويد بر او و نگذاريد رسوم شما را از بين ببرد و ظاهرا اين وقتى بوده كه از معارضه با قرآن عاجز شده بودند و از راه هو و جنجال ميخواستند مبارزه نمايند ولى‌

---

جلد 4 صفحه 556

بعضى و الغوافيه را بمعارضه با قرآن بخرافات از قصص و حكايات تفسير نموده‌اند و قمى ره فرموده يعنى بگردانيد آنرا سخريه و لغو در هر حال خداوند ميفرمايد پس ميچشانيم بطور حتم بآنان كه كافر شدند عذاب شديدى را در دنيا بكشتن و اسير و ذليل نمودن يا در آخرت بدخول در جهنم و البته مجازات مينمائيم آنها را ببدترين جزا بر بدترين اعمال آنها كه كفر و شرك و استهزاء بخدا و پيغمبر است اين بدترين جزا جزاى دشمنان خدا است كه آتش جهنم است و براى آنها در آن آتش خانه و مقرّ هميشگى است بپاداش انكارشان آيات الهيه را با عجز از معارضه و علم به بودن آن از جانب خداوند و در آن مقرّ دائمى كه در آتش براى آنها است از خداوند مى‌خواهند كه بآنان بنماياند ابليس ابليسها و قابيل پسر آدم عليه السّلام را كه آن دو نفر از جن و انس معصيت خدا را در زمين بدعت‌گذارى نمودند چنانچه از امير المؤمنين در مجمع نقل نموده و فرموده بعضى گفته‌اند مراد كسانى هستند كه موجب گمراهى شدند از جنس جن و انس نه دو شخص معيّن و از بعضى روايات استفاده ميشود كه آيه شامل است كسانى را كه موجب گمراهى خلق شدند در غصب مقام خلافت از جن و انس و در هر حال مقصود آنها از شناختن آن دو نفر معيّن يا دو جنس مضلّ از جن و انس آنستكه آن دو را در زير پاى خودشان لگدمال نمايند و بقعر جهنم برسانند تا انتقام خودشان را از آن دو كشيده باشند و بعذاب سخت‌ترى از عذاب خودشان گرفتار كرده باشند و باسفل السافلين رسانده باشند در جاى و مكان و ذلّت و هوان اين حال كفار و فجار و مخالفان انبياء و اولياء است ولى اهل توحيد و استقامت در دين و ولايت امير المؤمنين و ائمه معصومين بمقتضاى روايات عديده در وقت جان دادن نازل ميشوند بر ايشان ملائكه رحمت و ميگويند نترسيد از آتيه خودتان و محزون نباشيد بر گذشته و آنچه از شما فوت شده از ثواب و باقى مانده از اعقاب و بدانيد كه ثبات قدم شما در دين و ولايت ائمه طاهرين تمام امور سابقه و لاحقه شما را كفايت و اصلاح نموده و خواهد نمود و بشارت باد بر شما بدخول در بهشت و نعيم جاودانى آن كه در دنيا بتوسط انبياء و اولياء بشما وعده داده مى‌شد و شمه‌اى از اين مقال در آيات آتيه بيايد انشاء اللّه تعالى.

---

جلد 4 صفحه 557

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ قال‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَين‌ِ أَضَلاّنا مِن‌َ الجِن‌ِّ وَ الإِنس‌ِ نَجعَلهُما تَحت‌َ أَقدامِنا لِيَكُونا مِن‌َ الأَسفَلِين‌َ «29»

و گفتند كساني‌ ‌که‌ كافر شدند پروردگار ‌ما بنما ‌بما‌ ‌آن‌ دو نفري‌ ‌که‌ گمراه‌ كردند ‌ما ‌را‌ ‌از‌ جن‌ و انس‌ قرار دهيم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ زير قدمهاي‌ ‌خود‌ ‌تا‌ اينكه‌ بوده‌ باشند ‌از‌ اسفلين‌ دركات‌ جهنم‌.

وَ قال‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا مراد ضعفاء كفار هستند ‌که‌ تبعيت‌ ‌از‌ اكابر ‌آنها‌ كرده‌اند ميگويند:

رَبَّنا پروردگار ‌ما ‌اگر‌ چه‌ ‌ما مقصر و مستحق‌ عذاب‌ هستيم‌ لكن‌ آنهايي‌ ‌که‌ ‌ما ‌را‌ گمراه‌ كردند و نگذاشتند ‌ما ايمان‌ بياوريم‌ أَرِنَا الَّذَين‌ِ أَضَلّانا مِن‌َ الجِن‌ِّ وَ الإِنس‌ِ امّا الجن‌ّ شياطين‌ هستند ‌که‌ ‌ما ‌را‌ فريب‌ دادند و اعمال‌ زشت‌ ‌ما ‌را‌ بنظر جلوه‌ دادند و ‌ما ‌را‌ اغوي‌ كردند

جلد 15 - صفحه 431

‌که‌ ‌گفت‌ شيطان‌ فَبِعِزَّتِك‌َ لَأُغوِيَنَّهُم‌ أَجمَعِين‌َ إِلّا عِبادَك‌َ مِنهُم‌ُ المُخلَصِين‌َ زمر آيه 83 و اما الانس‌ اكابر و رؤساء ‌که‌ ‌ما ‌را‌ ‌در‌ تحت‌ تبعيت‌ ‌خود‌ درآوردند و ‌ما ‌را‌ اضلال‌ كردند.

نَجعَلهُما تَحت‌َ أَقدامِنا طبقه پائين‌تر ‌از‌ ‌ما چون‌ علاوه‌ ‌از‌ ضلالت‌ ‌خود‌ گناه‌ ‌ما ‌هم‌ گردن‌ ‌آنها‌ بار ‌است‌ و زير قدمهاي‌ ‌ما باشند و ‌ما ‌آنها‌ ‌را‌ زير قدمهاي‌ ‌خود‌ قرار دهيم‌.

لِيَكُونا مِن‌َ الأَسفَلِين‌َ اسفلين‌ دركات‌ جهنم‌ ‌پس‌ ‌از‌ بيان‌ حال‌ كفار بيان‌ ميفرمايد حال‌ مؤمنين‌ ‌را‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 29)- از آنجا که انسان وقتی به بلائی مبتلا می‌شود مخصوصا اگر بلای سخت و سنگینی باشد به فکر مسبب اصلی می‌افتد، تا او را پیدا کند و انتقام خود را از او بگیرد، گاه می‌خواهد اگر دستش برسد عامل اصلی را قطعه قطعه کند، لذا آیه شریفه به چنین حالتی که برای کفار در دوزخ پیدا می‌شود اشاره کرده، می‌فرماید:

«و کافران می‌گویند: پروردگارا! آنهایی را که از جن و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا آنها را زیر پای خود نهیم (و لگدمالشان کنیم!) تا از پست‌ترین مردم باشند»! (وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَیْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِیَکُونا مِنَ الْأَسْفَلِینَ). همان کسانی که به ما می‌گفتند: گوش به سخنان محمد ندهید.

ج4، ص309

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - کافران در قیامت، خواهان شناسایى عاملان گمراهى خویش به منظور انتقام جویى از آنان (و قال الذین کفروا ربّنا أرنا الذین أضلاّنا ... نجعلهما تحت أقدامنا)

۲ - کشف و ظهور ربوبیت بى همتاى الهى در قیامت، براى کافران (و قال الذین کفروا ربّنا) از اقرار کافران به ربوبیت الهى (ربّنا)، مطلب بالا استفاده مى شود.

۳ - کفر، ضلالت و گمراهى است. (و قال الذین کفروا ... الذین أضلاّنا)

۴ - گروهى از جنیان، همانند گروهى از انسان ها، موجوداتى اغواگر و گمراه کننده اند. (أضلاّنا من الجنّ و الإنس)

۵ - جنیان نیز همانند انسان ها، در قیامت محشور خواهند شد. * (ربّنا أرنا الذین أضلاّنا من الجنّ و الإنس) دوزخیان از خداوند درخواست مى کنند که رهبران گمراه کننده جنّى و انسى خویش را به آنان بنمایاند، از این مطلب، برداشت یاد شده را مى توان به دست آورد.

۶ - اظهار تنفر و انزجار شدید کافران، از عاملان گمراهى خویش در قیامت (قال الذین کفروا ... نجعلهما تحت أقدامنا)

۷ - وجود طبقات مختلف براى دوزخیان (لیکونا من الأسفلین) برداشت یاد شده بر این پایه است که مراد از «أسفلین» افراد درکات پایین تر دوزخ باشد; نه این که صرفاً به تحقیر و ذلیل شدن اغواگران اشاره داشته باشد.

۸ - کفرپیشگان، در قیامت خواستار ذلت و خوارى بیشتر و عذاب شدیدتر براى رهبران اغواگر خویش خواهندبود. (نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین)

روایات و احادیث

۹ - (فى المجمع) «و قال الذین کفروا فى النار أرنا الذین أضلاّنا من الجن و الإنس» یعنون إبلیس الأبالسة و قابیل بن آدم أوّل من أبدع المعصیة. روى ذلک عن على(ع); در مجمع البیان راجع به قول خداوند که مى فرماید: «و قال الذین کفروا فى النار أرنا الذین ...» آمده است که: مقصود آنان رئیس أبلیس ها و قابیل فرزند آدم است که گناه و نافرمانى را پایه گذارى نمود و این مطلب از على(ع) روایت شده است.».

موضوعات مرتبط

• ابلیس: گمراهگرى ابلیس ۹
• انسان: حشر انسان ۵
• توحید: توحید ربوبى ۲
• جن: جن اغواگر ۴; حشر جن ۵; ویژگیهاى جن ۴
• جهنم: درکات جهنم ۷
• جهنمیان: مراتب جهنمیان ۷
• رهبران: ذلت اخروى رهبران گمراهى ۸; عذاب اخروى رهبران گمراهى ۸
• عذاب: درخواست عذاب ۸; عذاب شدید ۸
• قابیل: گمراهگرى قابیل ۹
• قیامت: ظهور حقایق در قیامت ۲
• کافران: خواسته هاى اخروى کافران ۱، ۸، ۹; عوامل گمراهى کافران ۱; کافران در قیامت ۲; کافران و ربوبیت خدا ۲; نفرت اخروى کافران ۶
• کفر: حقیقت کفر ۳
• گمراهگران: انتقام از گمراهگران ۱; نفرت از گمراهگران ۶
• گمراهى: منشأ گمراهى ۹; موارد گمراهى ۳
• گناه: منشأ گناه ۹