عَذّب

آیات شامل این کلمه

ریشه کلمه

• عذب‌ (۳۷۳ بار)

قاموس قرآن

عقوبت. شكنجه. طبرسى آن را استمرار الم، زمخشرى كلّ الم فادح، راغب ايجاع شديد، جوهرى عقوبت، اقرب هر آنچه بر انسان دشوار است و او را از مرادش منع مى‏كند معنى كرده است [بقره:7]. راغب در اصل آن چند قول نقل كرده از جمله گفته‏اند: اصل آن از عذب است عَذَّبْتُهُ يعنى گوارائى زندگى را از او بردم مثل مَرَّضْتُهُ و قَذَّرْتُهُ كه به معنى مرضش را و قذارتش را از بين بردم است. به قول بعضى اهل لغت تعذيب به معنى ضرب است و به قولى آن از «ماء عذب» آب آلوده و كدر است، عَذَّبْتُهُ يعنى عيش او را كدر و آلوده كردم... بنظر نگارنده: اصل آن به معنى منع است و عذاب را از آن جهت عذاب گويند كه از راحتی و آسايش منع مى‏كند و آن را از بين مى‏برد در صحاح و قاموس و اقرب الموارد منع را از جمله معانی عذب شمرده است در نهايه گفته: در حديث على «عليه السلام» هست كه در موقع مشايعت عده‏اى از لشكريان خویش فرمود: «اَعْذِبُوا عَنْ ذِكْرِ النِّساءِ اَنْفُسَكُمْ فَاِنَّ ذلَكُمْ يُكَسِّرُكُمْ عَنِ الْغَزْوِ» يعنى خود را از يادآورى زنان منع كنيد چون آن شما را از جهاد باز مى‏دارد. اين كلمه نهج البلاغه هفتمين كلمه از كلمات نه گانه غريب آن حضرت كه بعد از حكمت 260 ذكر شده‏اند بصورت ذيل نقل شده كه به لشكريانش فرمود: «اَعْذِبُوا عَنِ النِّساءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ»، عاذب و عذوب كسى را گويند كه از اكل و شرب امتناع كند. على هذا عذاب مصدر به معنى فاعل است يعنى: آنچه مشّقت دارد و مانع آسايش است چنان كه از اقرب الموارد نقل شد. افعال عذاب در قرآن همه از باب تفعيل آمده است و در عذاب دنيوى و اخروى هر دو بكار رفته مثل [نور:2]. كه درباره حدّ زناكاران است ايضاً [توبه:26]. استعمال آن در عذاب آخرت احتياج به ذكر شاهد ندارد. عذاب در قرآن با الفاظ عظيم، مهين، اليم، مقيم، حريق، شديد و غيره توصيف شده است مثل: «لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ - وَ لِلْكافِرينَ عَذابٌ مُهينٌ - وَ لِلْكافِرِينَ عَذابٌ اَليمٌ - وَ لَهُمْ عَذابٌ مُقيمٌ - وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَريقِ - وَ عَذابٌ شَديدٌ». عذاب پس از اتمام حجت [اسراء:15]. [قصص:59]. گرچه هر دو آيه درباره تعذيب منكرين رسالت در اين دنيا است ولى روشن مى‏شود كه عذاب آخرت نيز پس از تبليغ و اتمام حجت است. مشروح اين مطلب در «ضعف» ذيل بحث مستضعفين ديده شود. محقق طوسى رحمه اللّه در تجريد درباره عدم عذاب اطفال كفّار فرموده: تعذيب غير مكلّف قبيح است، علامه در شرح آن حشويّه را كه قائل به عذاب اطفال مشركين‏اند و نيز اشاعره را كه آن را جايز مى‏دانند ردّ مى‏كند. و درباره قول نوح «عليه السلام» كه گفته: «وَ لا يَلِدُوا اِلَّا فاجِراً كَفَّاراً» گفته‏اند مجاز و به اعتبار مايؤل است يعنى بعد از بزرگ شدن فاجر و كافر مى‏شوند نه اينكه حكم كفر و فجور از طفوليت بر آنها بار است.