النساء ٢٦

يُرِيدُ اللَّهُ‌ لِيُبَيِّنَ‌ لَکُمْ‌ وَ يَهْدِيَکُمْ‌ سُنَنَ‌ الَّذِينَ‌ مِنْ‌ قَبْلِکُمْ‌ وَ يَتُوبَ‌ عَلَيْکُمْ‌ وَ اللَّهُ‌ عَلِيمٌ‌ حَکِيمٌ‌

کپی متن آیه
يُرِيدُ اللَّهُ‌ لِيُبَيِّنَ‌ لَکُمْ‌ وَ يَهْدِيَکُمْ‌ سُنَنَ‌ الَّذِينَ‌ مِنْ‌ قَبْلِکُمْ‌ وَ يَتُوبَ‌ عَلَيْکُمْ‌ وَ اللَّهُ‌ عَلِيمٌ‌ حَکِيمٌ‌

ترجمه

خداوند می‌خواهد (با این دستورها، راه‌های خوشبختی و سعادت را) برای شما آشکار سازد، و به سنتهای (صحیح) پیشینیان رهبری کند. و خداوند دانا و حکیم است.

خدا مى‌خواهد [حكم خويش را] براى شما بيان كند و راه و رسم پيشينيان را به شما ارائه دهد و بر شما ببخشايد، و خدا داناى حكيم است

خدا مى‌خواهد براى شما توضيح دهد، و راه [و رسم‌] كسانى را كه پيش از شما بوده‌اند به شما بنماياند، و بر شما ببخشايد، و خدا داناى حكيم است.

خدا می‌خواهد (راه سعادت را) برای شما بیان کند و شما را به آداب (ستوده) آنان که پیش از شما بودند رهبر گردد و بر شما ببخشاید، که خدا دانا و به حقایق امور آگاه است.

خدا می خواهد [احکام و مقرّراتش را] برای شما بیان کند و شما را به روش های [پاک و صحیح] کسانی که پیش از شما بودند، راهنمایی نماید و رحمت و مغفرتش را بر شما فرو ریزد؛ و خدا دانا و حکیم است.

خدا مى‌خواهد براى شما همه چيز را آشكار كند و به سنتهاى پيشينيانتان راه بنمايد و توبه شما را بپذيرد، كه خدا دانا و حكيم است.

خداوند می‌خواهد [احکام خویش را] برای شما روشن سازد و شما را به سیره و سنت [حسنه‌] پیشینیان راهبر شود و از شما درگذرد و خداوند دانای فرزانه است‌

خداوند مى‌خواهد كه [احكام شرع را] براى شما روشن بيان كند و شما را به نهادهاى- سنّتهاى- كسانى كه پيش از شما بودند راه نمايد، و [به مهر و بخشايش خويش‌] بر شما بازگردد- با وضع و بيان احكام شما را از گناه دور و پاك سازد- و خدا دانا و با حكمت است.

خداوند می‌خواهد (قوانین دین و مصالح امور را) برایتان روشن کند و شما را به راه کسانی (از پیغمبران و صالحان) رهنمود کند که پیش از شما بوده‌اند، و توبه‌ی (لغزشها و بزهکاریهای پیشین) شما را بپذیرد، و خداوند آگاه (از احوال بندگان است و قوانینی را برایتان وضع می‌نماید که مصلحت و منفعت شما را در بر دارد) و حکیم است (و برابر حکمت، احکام شریعت را صادر می‌نماید).

خدا می‌خواهد (حقایق را) برای شما روشن کند و سنت‌های کسانی را که پیش از شما بوده‌اند به شما بنمایاند و بر شما برگردد. و خدا بسی دانای حکیم است.

خدا خواهد بیان کند برای شما و هدایت کند شما را به راه‌های آنان که پیش از شما بودند و بگذرد از شما و خدا است دانای حکیم‌

Allah intends to make things clear to you, and to guide you in the ways of those before you, and to redeem you. Allah is Most Knowing, Most Wise.

ترتیل:

ترجمه:

النساء ٢٥	آیه ٢٦	النساء ٢٧
سوره : سوره النساء نزول : ٨ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٧ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«سُنَن»: جمع سنّت، روش. طریقه.

تفسیر

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «26»

خداوند مى‌خواهد (با اين قوانين، راه سعادت را) براى شما آشكار سازد و شما را به سنّت‌هاى (خوب) پيشينيانتان راهنمايى كند و شما را (با بيان احكام) از گناه پاك سازد و خداوند، دانا و حكيم است.

پیام ها

1- سنّت خداوند، هدايت، بيان و ابلاغ است. «لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ»

2- از سنّت‌هاى خوب گذشتگان بايد تبعيّت و تقليد كرد. «سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»

جلد 2 - صفحه 51

3- احكام و مقرّرات اسلام درباره‌ى ازدواج، همانند احكام ساير اديان آسمانى گذشته است. «سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»

4- خداوند، لطف خويش را به انسان برمى‌گرداند. «يَتُوبَ عَلَيْكُمْ»

5- موارد مجاز يا ممنوع ازدواج، براساس علم وحكمت ومصلحت است. «وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»

تفسير نور(10جلدى)    ج‌2    51     سوره النساء، آيه 27 ..... ص : 51

وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ يُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيماً «27»

و خداوند مى‌خواهد شما را ببخشد (و از آلودگى پاك سازد،) ولى كسانى كه از هوسها پيروى مى‌كنند، مى‌خواهند كه شما به انحرافى بزرگ تمايل پيدا كنيد.

نکته ها

آزادى‌هاى جنسى در ديد اوّل، نوعى لذّت و كامجويى است، ليكن با توجّه به عوارض فردى و اجتماعى آنها، بزرگ‌ترين سقوط و انحراف است. بى‌بند وبارى، جسم را ذوب، فكر را مشغول، اموال را تباه و اطمينان را سلب مى‌كند. ميل به تشكيل خانواده را از بين مى‌برد، فرزندان نامشروع به جامعه تحويل مى‌دهد، امراض مقاربتى و روانى به ارمغان مى‌آورد و در يك كلمه، آزادى جنسى، بزرگ‌ترين اسارت‌ها را به دنبال دارد.

پیام ها

1- محدوديّت‌ها و قيودى كه در ازدواج مطرح است، رمز لطف خدا به انسان و جامعه‌ى بشرى است. «وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ»

2- در مسير شهوترانان گام ننهيد و از آنان تقليد نكنيد، كه دشمن شمايند. «يُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ ...»

3- هوسبازان بى‌بند و بار، به چيزى جز غرق شدن شما در شهوات، قانع نمى‌شوند و مى‌خواهند شما رفيق راهشان باشيد. «أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيماً»

جلد 2 - صفحه 52

4- اخلاق جنسى در اسلام، معتدل و دور از افراط و تفريط است، ولى هوسبازان راه افراطى را براى شما مى‌خواهند. «مَيْلًا عَظِيماً»

5- در انتخاب راه دقّت كنيم. در آيه دوبار كلمه «يُريد» به كار رفته است؛ يك اراده از خداى عليم حكيم و يك اراده از هوسبازان بدخواه. به سراغ كدام اراده‌ها مى‌رويم. وَ اللَّهُ يُرِيدُ ... يُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «26»

بعد از آن بيان مصالح تحليل و تحريم را نسبت به بندگان مى‌فرمايد:

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ‌: اراده فرمايد و مى‌خواهد خداى تعالى تا بيان نمايد براى شما آنچه متعبد شويد به آن از احكام حلال و حرام، يا مى‌خواهد خدا مبين سازد آنچه مخفى است بر شما از محاسن و مصالح اعمال شما، يا حق تعالى مى‌خواهد حق را، به جهت آنكه بيان آن فرمايد براى شما، وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ‌: و هدايت نمايد شما را سنتهاى كسانى كه قبل از شما

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 403

بودند، يعنى دين حضرت ابراهيم و اسمعيل عليهما السلام، يا طريقه پيشينيان از اهل حق و رشد، تا بصير باشيد در افعال، به متابعت آثار محقين و مجانبت آثام مبطلين. وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ‌: و رجوع فرمايد بر شما به تنقيل اثقال و رفع احمال و تخفيف احكام و غفران آثام، و يا ارشاد كند شما را به منع از معاصى، يا به آنچه كفاره سيئات شما باشد. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌: و خداى تعالى عالم است به مصالح شما در اوامر و نواهى، حكيم است در آنچه حكم فرمايد.

تبصره: آيه شريفه دلالت دارد بر بطلان قول جبريه، كه گويند: اراده الهى تلبيس ادله و اصرار بر معصيت و ضلالت باشد (نعوذ باللّه من هذه العقيدة الضاله)؛ زيرا اولا: اگر چنين باشد، نقض غرض و منافى تكليف و ارسال رسل و انزال كتب و جزاى اعمال باشد. ثانيا: حق تعالى فرمايد: اراده من، بيان ادله و خير و صلاح و رشد و هدايت است. در اين صورت چسان بندگان را گمراه نمايد. ثالثا: اراده ازليه الهيه، خير و ايمان و هدايت است نسبت به مكلفين عموما. به دليل حديث شريف نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه: كلّ مولود يولد على الفطرة «1» و مراد، فطرت توحيد و ايمان است، بالاتفاق. پس بنابر اين، كفر و ضلالت و شرور از جانب بنده باشد نه ذات اقدس الهى جلّ و علا.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «26»

ترجمه‌

ميخواهد خدا كه بيان كند براى شما و هدايت نمايد شما را بطريقه‌هاى آنانكه بودند پيش از شما و توبه پذيرد از شما و خدا داناى درست كردار است.

تفسير

خداوند از باب لطف بر بندگان بيان ميفرمايد آنچه را مصلحت آنها باشد از فعل و ترك و احكام شرعيه تابع مصالح و مفاسد واقعيه است و طريقه اهل حق و انبياء عظام هميشه بر پيروى احكام الهى بوده كه هميشه تابع مصالح و مفاسد واقعيه است نهايت آنكه بر حسب ازمان اگر مصلحت تغيير مينمود حكم هم تغيير ميكرد و الا فلا پس تمام طريقه‌ها و شرائع انبياء بر يك منوال بوده كه در آن ملاحظه صلاح و فساد حال بندگان شده است و با اينحال اگر احيانا بواسطه جهالت معصيتى از بندگان سر زند چون خداوند ارحم الراحمين است توبه آنها را ميپذيرد و يا ارشاد ميفرمايد بندگان را بآنچه‌

---

جلد 2 صفحه 46

مانع شود از وقوع آنها در معصيت و خداوند عالم است بتمام مصالح و مفاسد و شما عالم نيستيد و تمام احكامش مطابق با حكمت است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يُرِيدُ اللّه‌ُ لِيُبَيِّن‌َ لَكُم‌ وَ يَهدِيَكُم‌ سُنَن‌َ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِكُم‌ وَ يَتُوب‌َ عَلَيكُم‌ وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ حَكِيم‌ٌ «26»

اراده‌ فرموده‌ خداوند ‌که‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ بيان‌ فرمايد و ‌شما‌ ‌را‌ هدايت‌ نمايد برفتار و كردار پيشينيان‌ ‌شما‌ ‌تا‌ راه‌ حق‌ و باطل‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بفهميد خوبيهاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بگيريد و بديهاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ترك‌ نمائيد و نيز اراده‌ فرموده‌ ‌که‌ توبه‌ ‌شما‌ ‌را‌ قبول‌ فرمايد و خداوند عالم‌ ‌است‌ بكردار ‌هر‌ كس‌ و حكيم‌ ‌است‌ بمصالح‌ و مفاسد ‌هر‌ كاري‌.

اراده‌ ‌علي‌ التحقيق‌ مطابق‌ مذهب‌ حكماء و بزرگان‌ علماء ‌از‌ صفات‌ ذات‌ ‌است‌ و بمعناي‌ علم‌ بصلاح‌ و فساد ‌هر‌ فعلي‌ ‌است‌ نظير حكمت‌ ‌که‌ بمعني‌ علم‌ بمصالح‌ و مفاسد مترتبه‌ ‌بر‌ افعال‌ ‌است‌ و رتبه‌ حكمت‌ مقدم‌ ‌است‌ ‌بر‌ رتبه‌ اراده‌ زيرا ‌هر‌ فعلي‌ ‌اگر‌ داراي‌ حكمت‌ ‌باشد‌ ‌آن‌ فعل‌ صلاح‌ ميشود و ‌اگر‌ مفسده‌ داشته‌ ‌باشد‌ ‌آن‌ فعل‌ فاسد ميگردد و برگشت‌ ‌هر‌ دو بعلم‌ ‌است‌ و عين‌ ذات‌ اقدس‌ ‌است‌ خلافا لجماعتي‌ ‌از‌ متكلمين‌ ‌که‌ اراده‌ ‌را‌ ‌از‌ صفات‌ فعل‌ گرفته‌ بمعني‌ ايجاد ‌که‌ ‌هر‌ ممكني‌ بايجاد حق‌ موجود ميشود، ولي‌ ايجاد بنفس‌ ‌خود‌ موجود ميگردد چنانچه‌ گفتند خلقت‌ الاشياء بالمشيئة و خلقت‌ المشيئة بنفسها و ‌در‌ لسان‌ حكماء ‌اينکه‌ ايجاد ‌را‌ تعبير بوجود منبسط كردند ‌که‌ سرتاسر موجودات‌ ‌را‌ ميگيرد و البته‌ ‌اينکه‌ ايجاد ‌هم‌ ‌از‌ فاعل‌ قادر مختار بدون‌ اراده‌ و صلاح‌ نيست‌، و فرق‌ واضح‌ ‌است‌ ‌بين‌ اراده‌ و مشيئة ‌اگر‌ چه‌ بعنايت‌ و مجاز گاهي‌ ‌بر‌ يكديگر اطلاق‌ ميشود.

يُرِيدُ اللّه‌ُ لِيُبَيِّن‌َ لَكُم‌ لام‌ ‌در‌ ليبين‌ ‌براي‌ تأكيد ‌در‌ بيان‌ ‌است‌ ‌يعني‌ البته‌ بيان‌ ميفرمايد چنانچه‌ كلمه‌ (يريد) ‌هم‌ تأكيد ‌در‌ ‌اينکه‌ جمله‌ دارد زيرا مراد ‌از‌ اراده‌

جلد 5 - صفحه 58

منفك‌ نميگردد و البته‌ تحقق‌ پيدا ميكند ‌در‌ باره‌ خداوند چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ تطهير بيان‌ كرده‌ايم‌ إِنَّما يُرِيدُ اللّه‌ُ لِيُذهِب‌َ عَنكُم‌ُ الرِّجس‌َ أَهل‌َ البَيت‌ِ وَ يُطَهِّرَكُم‌ تَطهِيراً احزاب‌ ‌آيه‌ 33 و ‌اينکه‌ اراده‌ تكويني‌ ‌است‌ نه‌ تشريعي‌ بقرينه‌ كلمه‌ (انما) زيرا اراده‌ تشريعي‌ نسبت‌ بتمام‌ مكلفين‌ ‌است‌ انحصار باهل‌ بيت‌ ندارد و (بيان‌) بمعني‌ ظاهر ‌است‌ و (مبين‌) ظاهر كننده‌ ‌است‌ و اطلاق‌ ‌بر‌ كلام‌ واضح‌ روشن‌ ‌که‌ ‌بر‌ مقصود دلالت‌ تامه‌ داشته‌ ‌باشد‌ ميشود.

(و يهديكم‌) عطف‌ ‌بر‌ (يبين‌) ‌است‌ مدخول‌ لام‌ ‌يعني‌ (ليهديكم‌) و هدايت‌ بمعني‌ راهنمايي‌ ‌است‌.

سُنَن‌َ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِكُم‌ سنة طريقه‌اي‌ ‌است‌ ‌که‌ انسان‌ اتخاذ ميكند مثل‌ سنن‌ ابراهيم‌ و سليمان‌ و سنن‌ نبينا ‌محمّد‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و سنن‌ ائمه‌ اطهار ‌عليهم‌ صلوات‌ اللّه‌ و ساير انبياء (ع‌) ‌که‌ ‌ما مكلفيم‌ اتخاذ كنيم‌، و مثل‌ سنن‌ جبابره‌ و اقاصره‌ و اكاسره‌ و ساير دعات‌ باطله‌ ‌که‌ بايد اجتناب‌ كنيم‌ و خداوند ‌در‌ قرآن‌ و لسان‌ اخبار ‌براي‌ ‌ما بيان‌ فرموده‌ و ‌بما‌ نشان‌ داده‌ لِيَهلِك‌َ مَن‌ هَلَك‌َ عَن‌ بَيِّنَةٍ وَ يَحيي‌ مَن‌ حَي‌َّ عَن‌ بَيِّنَةٍ انفال‌ ‌آيه‌ 47.

وَ يَتُوب‌َ عَلَيكُم‌ وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ حَكِيم‌ٌ تفسير ‌آن‌ گذشت‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- اراده خداوند بر تبیین و روشن نمودن احکام براى مردم (یرید اللّه لیبیّن لکم) در برداشت فوق، به دلیل آیات گذشته، مفعول «لیبیّن»، احکام و مقررات گرفته شده است.

۲- اراده خداوند بر تبیین سنتهاى اقوام گذشته براى مردم (یرید اللّه لیبیّن لکم ... سنن الّذین من قبلکم) بنابر اینکه «سنن الّذین»، مفعول «لیبیّن» نیز باشد. یعنى هر دو فعل «لیبیّن» و «یهدیکم» از باب تنازع در «سنن» عمل کرده باشند.

۳- بیان احکام از سوى خداوند، در جهت تبیین سنتهاى صحیح پیشینیان* (یرید اللّه لیبیّن لکم و یهدیکم سنن الّذین من قبلکم) در برداشت فوق جمله «یهدیکم»، غایت بیان احکام گرفته شده است و با توجه به کلمه «یهدیکم»، مراد از سنّتهاى پیشینیان، آداب و احکام صحیح آنان مى باشد که خداوند با بیان احکام خویش آنها را به مخاطبان مى شناساند.

۴- لزوم پیروى از سنن و قوانین صحیح پیشینیان (و یهدیکم سنن الّذین من قبلکم)

۵- تشابه احکام اسلام با مقررات ادیان گذشته* (و یهدیکم سنن الّذین من قبلکم) چون خداوند با بیان احکام اسلام، سنّت صحیح گذشتگان را مى شناساند، معلوم مى شود آن سنتها همانند احکام اسلام بوده است.

۶- لزوم بررسى تطبیقى قوانین و سنن پیشینیان با احکام اسلام* (و یرید اللّه لیبیّن لکم و یهدیکم سنن الّذین من قبلکم) عطف جمله «یهدیکم» بر جمله «یبیّن لکم» و تعلق اراده خداوند به آن دو، بیانگر نوعى ارتباط میان تبیین احکام و بیان سنتهاى پیشینیان است و به قرینه «یرید اللّه ان یخفف عنکم» در آیات بعد مى توان گفت که ارتباط مورد نظر همان تطبیق و مقایسه آن دو با یکدیگر مى باشد.

۷- خداوند، خواهان بازگشت به بندگان خود، با رحمت خویش (و یرید اللّه لیبیّن لکم ... و یتوب علیکم) ظاهراً مراد از بازگشت خداوند به بندگان، افاضه رحمت و مغفرت بر آنان است.

۸- بیان احکام و معارف دین، بازگشت خداوند به بندگان خویش است. (و یرید اللّه لیبیّن لکم ... و یتوب علیکم) چنانچه عطف جمله «یتوب علیکم» بر «لیبیّن»، عطف تفسیرى باشد، بیانگر این است که بیان احکام از جانب خداوند، همان بازگشت او به بندگان است.

۹- برخوردارى بندگان از عنایات ویژه الهى، فلسفه تشریع احکام (و المحصنات من النّساء ... و من لم یستطع ... و یتوب علیکم) بنابر اینکه «یتوب علیکم»، غایت براى «لیبیّن» باشد ; حذف لام در «یتوب» این معنا را تأیید مى کند.

۱۰- خداوند، علیم (بسیار دانا) و حکیم (کاردان) است. (و اللّه علیم حکیم)

۱۱- تبیین احکام و ارائه سنن پیشینیان از سوى خداوند، برخاسته از علم و حکمت او (یرید اللّه ... و اللّه علیم حکیم)

۱۲- بازگشت خداوند به بندگان خویش، برخاسته از علم و حکمت اوست. (و یتوب علیکم و اللّه علیم حکیم)

۱۳- قوانین و مقررات ازدواج در اسلام، عالمانه و حکیمانه است. (و لا تنکحوا ... حرّمت علیکم ... و من لم یستطع ... و اللّه علیم حکیم)

۱۴- علم و حکمت، دو پایه اساسى براى قانونگذاران (حرّمت ... و المحصنات ... و من لم یستطع ... و اللّه علیم حکیم)

موضوعات مرتبط

• احکام:۱۳ تبیین احکام ۱۳ ۱، ۳، ۸، ۱۱ ; فلسفه تشریع احکام ۱۳ ۹
• ادیان: هماهنگى ادیان ۵
• ازدواج: احکام ازدواج ۱۳
• اسلام: و ادیان ۵، ۶
• اسماء و صفات: حکیم ۱۰ ; علیم ۱۰
• حکمت: اهمیّت حکمت ۱۴
• خدا: اراده خدا ۱، ۲ ; توبه خدا ۷، ۸، ۱۲ ; حکمت خدا ۱۱، ۱۲ ; رحمت خدا ۷ ; علم خدا ۱۱، ۱۲ ; مشیت خدا ۷ ; نعمتهاى خدا ۹
• دین: تبیین تعالیم دین ۸
• رسوم پیشینیان:۶ اطاعت از رسوم پیشینیان ۶ ۴ ; تبیین رسوم پیشینیان ۶ ۲، ۳، ۱۱
• رسومخشناسى:۶
• علم: اهمیّت علم ۱۴
• قانونگذارى: حکمت در قانونگذارى ۱۴ ; شرایط قانونگذارى ۱۴ ; علم در قانونگذارى ۱۴