الحج ٦٥

أَ لَمْ‌ تَرَ أَنَ‌ اللَّهَ‌ سَخَّرَ لَکُمْ‌ مَا فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ الْفُلْکَ‌ تَجْرِي‌ فِي‌ الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ‌ وَ يُمْسِکُ‌ السَّمَاءَ أَنْ‌ تَقَعَ‌ عَلَى‌ الْأَرْضِ‌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ بِالنَّاسِ‌ لَرَءُوفٌ‌ رَحِيمٌ‌

ترجمه

آیا ندیدی که خداوند آنچه را در زمین است مسخّر شما کرد؛ و (نیز) کشتیهایی را که به فرمان او بر صفحه اقیانوسها حرکت می‌کنند؛ و آسمان [= کرات و سنگهای آسمانی‌] را نگه می‌دارد، تا جز بفرمان او، بر زمین فرو نیفتند؟ خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است!

|آيا نديدى كه خدا آنچه را در زمين است مسخر شما كرده و كشتى‌ها در دريا به امر او مى‌روند و آسمان را نگاه مى‌دارد كه جز به اذن او بر زمين نيفتد؟ بى‌ترديد خداوند نسبت به مردم رئوف و مهربان است

آيا نديده‌اى كه خدا آنچه را در زمين است به نفع شما رام گردانيد، و كشتيها در دريا به فرمان او روانند، و آسمان را نگاه مى‌دارد تا [مبادا] بر زمين فرو افتد، مگر به اذن خودش [باشد]. در حقيقت، خداوند نسبت به مردم سخت رئوف و مهربان است.

(ای بشر) آیا ندیدی که هر چه در زمین است خدا مسخر شما گردانید و کشتی به فرمان او در دریا سیر می‌کند و آسمان را (دستور) او نگاه می‌دارد که بر زمین نیفتد مگر به اذن او؟ همانا خدا به مردم بسیار رئوف و مهربان است.

آیا ندانسته ای که خدا آنچه را در زمین است و [نیز] کشتی ها را که به فرمان او در دریا روانند، برای شما رام و مسخّر کرده است؟ و آسمان را نگه می دارد که بر زمین نیفتد مگر به اذن او؟ یقیناً خدا به همه مردم رؤوف و مهربان است.

آيا نديده‌اى كه خدا هر چه را در روى زمين است مسخّر شما كرده است و كشتيها را كه در دريا به فرمان او مى‌روند؟ و آسمان را نگه داشته كه جز به فرمان او بر زمين نيفتد. زيرا خدا را بر مردم رأفت و مهربانى است.

آیا نیندیشیده‌ای که خداوند آنچه در زمین است و کشتیها را که در دریا به فرمان او روانند، برای شما رام کرد، و او [اجرام‌] آسمان را نگاه می‌دارد که بر زمین نیفتد، مگر به اذن او، بی‌گمان خداوند به مردم رئوف مهربان است‌

آيا نديده‌اى كه خداى آنچه را در زمين است براى شما رام كرد و كشتيها در دريا به فرمان او مى‌روند، و آسمان را نگاه مى‌دارد تا بر زمين نيفتد مگر به فرمان او هر آينه خدا به مردم رؤوف و مهربان است.

مگر نمی‌بینی (ای انسان) که یزدان (سبحان به سبب رحم و لطفی که نسبت به شما بندگان دارد، تمام مواهب و امکانات) چیزهائی را که در زمین است در اختیار و دسترس شما قرار داده است و همچنین کشتیها را با مشیّت خود در حال حرکت در دریا، فرمانبردار شما کرده است، و (از این گذشته) خداوند نمی‌گذارد (سنگهای سرگردان و اشعّه‌های کیهانی) آسمان بر زمین فرو افتد مگر (بدان اندازه که مورد نیاز بوده و) او اجازه دهد. واقعاً یزدان بسی مهربان و دارای مرحمت فراوان (در حق بندگان) است.

آیا ندیدی که خدا به‌درستی آنچه را در زمین است برای شما مسخر کرد. و (نیز) کشتی‌ها را در حالی‌که در دریا به فرمان او روانند، و آسمان را نگه می‌دارد، تا مبادا بر زمین فرو اُفتد، مگر به اذن او. به‌راستی خدا نسبت به مردمان بسی مهربان و رحمتگر بر ویژگان است.

آیا ندیدی که خدا رام کرد برای شما آنچه در زمین است و کشتی که می‌رود در دریا به فرمانش و نگاه می‌دارد آسمان را که فرود آید بر زمین مگر با اذن او همانا خدا به مردم است نوازنده مهربان‌

الحج ٦٤	آیه ٦٥	الحج ٦٦
سوره : سوره الحج نزول : ١٠ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٠ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«سَخَّرَ لَکُمْ ...»: (نگا: بقره / اعراف / ، رعد / . «الْفُلْکَ تَجْرِی ...»: (نگا: بقره / . «یُمْسِکُ السَّمَآءَ أَن تَقَعَ ...»: مراد این است که خدا هریک از کرات آسمانی را در مدار خود به حرکت درآورده است و نیروی دافعه حاصل از گریز از مرکز را درست معادل نیروی جاذبه بین آنها قرار داده است تا هر یک در مدار خود به حرکت درآیند، بی آن که در فاصله‌های آنها دگرگونی حاصل بشود، و تصادم و برخوردی در میانشان روی بدهد. همچنین اتمسفر زمین را آن چنان آفریده است که اشعّه‌های مرگبار کیهانی را برگرداند، و سنگهای سرگردان را بگدازد و متلاشی سازد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

اللَّهُ‌ الَّذِي‌ رَفَعَ‌... (۶) وَ سَخَّرَ لَکُمْ‌ مَا فِي‌... (۴) وَ مِنْ‌ آيَاتِهِ‌ أَنْ‌ تَقُومَ‌... (۴) إِنَ‌ اللَّهَ‌ يُمْسِکُ‌ السَّمَاوَاتِ‌... (۴)

وَ يَسْتَعْجِلُونَکَ‌ بِالسَّيِّئَةِ... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۵۸ - ۶۶ سوره حج
• مژده به مهاجران فى سبيل الله كه كشته شدند يا به مرگ طبيعى درگذشتند
• معناى آيه : ((ذلك و من عاقب بمثل ما عوقب به ...(( و مراد از نصرت خدا در آن
• تفسير مفسرين در معناى آيه و بيان اشكالات آن
• تعليل نصرت داده به مظلوم ، به حق بردن خداوند و عموم قدرت اوعزوجل
• بحث روايتى (دو روايت در ذيل آيه : ((والدين هاجروا...(( و آيه : ((و من عاقب بمثل ما عوقب به ...(()

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ «65»

آيا نديدى كه خداوند آنچه را در زمين است و نيز كشتى‌هايى كه به امر او در دريا مى‌روند براى شما رام كرده است و آسمان را نگاه داشته تا جز به فرمان او به زمين نيفتد؟ همانا خداوند نسبت به مردم رأفت ورحمت دارد.

جلد 6 - صفحه 66

نکته ها

مراد از تسخير موجودات آن است كه همه در مسير كام‌گيرى و منافع بشر قرار داده شده، مثلا خورشيد مسخر ماست يعنى از او بهره‌مند مى‌شويم.

نام بردن از كشتى در كنار نعمت‌هاى زمينى به خاطر نقش مهم آن است، همين امروز نيز اگر يك روز كشتى‌ها متوقّف شوند، چرخ اقتصاد دنيا فلج مى‌شود.

پیام ها

1- مطالعه‌ى آفرينش، هم ايمان آفرين است و هم عشق آفرين. «أَ لَمْ تَرَ»

2- تسخير جهان هستى، به اراده‌ى خداست. «أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ»

3- انسان مى‌تواند بر زمين و پديده‌هاى آن غالب شود و حقّ مشروع اوست.

«سَخَّرَ لَكُمْ» (انسان شريف‌ترين پديده‌هاى زمين است).

4- سير طبيعت، در مسير اراده‌ى خداوند است. «تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ»

5- آسمان و اجرام آن ساقط شدنى است و خداوند آنها را نگاه داشته است.

«يُمْسِكُ»

6- برپائى نظام آفرينش و مصونيّت آن از فروپاشى به حفظ دائمى خداوند نيازمند است. «يُمْسِكُ»

7- قوانين طبيعى، مانع اراده‌ى الهى نيست. «إِلَّا بِإِذْنِهِ»

8- دليل الطاف الهى، رأفت و لطف اوست. «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ»

رام بودن طبيعت براى انسان، حركت كشتى در دريا و امنيّت زمين از برخورد كرات آسمانى به آن جلوه‌هاى رأفت و رحمت گسترده الهى است. سَخَّرَ لَكُمْ‌ ... تَجْرِي فِي الْبَحْرِ ... يُمْسِكُ السَّماءَ ... لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ‌

9- همه‌ى مردم مورد لطف خداوند هستند. بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ‌ ...

تفسير نور(10جلدى)، ج‌6، ص: 67

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ (65)

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ‌: آيا نديدى و ندانستى، يعنى دانستى كه خداى تعالى مسخر نمود و رام گردانيد براى شما به قدرت كامله و حكمت شامله خود، ما فِي الْأَرْضِ‌: آنچه در زمين است از حيوانات و غير آن، يعنى معدّ و مهيا فرمود براى شما بر وجه سهولت هر چه به آن منتفع مى‌شويد، وَ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ: و رام گردانيد براى شما كشتيهائى كه جارى مى‌شوند در دريا، بِأَمْرِهِ‌: به فرمان او. نزد بعضى مراد به‌ «ما فِي الْأَرْضِ» مراكب است به قرينه مقابله، يعنى آيا نديدى و ندانستى خداوند مسخر گردانيد براى شما چهارپايان را براى سوارى خشكى و كشتيها را براى سير دريائى.

وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ‌: و آيا ندانسته‌اى كه خداى تعالى نگاه مى‌دارد آسمان را از آنكه بيفتد بر زمين، يا به جهت كراهت آنكه واقع شود بر زمين، إِلَّا بِإِذْنِهِ‌: مگر به فرمان خدا در آن به اينكه اراده فرمايد ابطال آن را كه قيامت باشد. إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ‌: بدرستى كه خداى تعالى به مردمان هر آينه بسيار مهربان و بخشاينده است كه آيات و شواهد قدرت وحدانيت و

جلد 9 - صفحه 89

قدرت خود را به مردمان نشان داده و درهاى منافع بر روى آنها گشوده و انواع مضار را از ايشان دفع فرموده.

در اكمال الدين صدوق رضوان اللّه عليه از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله بعد از ذكر ائمه اثنى عشر به اسامى آنها فرمود: و هر كه انكار كند ايشان را، يا انكار نمايد يكى از ايشان را، پس بتحقيق مرا انكار نموده؛ به سبب ايشان نگاه دارد خداوند عزّ و جلّ آسمان را از اينكه بيفتد بر زمين مگر به امر او، و به سبب ايشان حفظ فرمايد زمين را از اينكه متزلزل گردد با اهلش. «1»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ (63) لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ (64) أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ (65) وَ هُوَ الَّذِي أَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ إِنَّ الْإِنْسانَ لَكَفُورٌ (66)

ترجمه‌

- آيا نديدى كه خدا نازل نمود از آسمان آب را پس ميگردد زمين سبز همانا خدا باريك بين آگاه است‌

مر او را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و همانا خدا هر آينه او است بى‌نياز ستوده‌

آيا نديدى كه خدا رام كرد از براى شما آنچه را در زمين است و كشتى را كه ميرود در دريا بفرمان او و نگاه ميدارد آسمانرا از آنكه بيفتد بر زمين مگر بدستور او همانا خدا بمردم هر آينه با رأفت و مهربان است‌

و او است آنكه زنده كرد شما را پس ميميراند شما را پس زنده ميكند شما را همانا انسان هر آينه ناسپاس است.

تفسير

- خداوند براى تقرير و اثبات نعمت و قدرت خود بر بندگان سؤال فرموده كه آيا نديدى كه خداوند باران رحمت بيحساب خود را از آسمان سرازير فرموده تا در بسيط زمين فرش زمرّدين بگستراند و اينكه از صيغه انزل كه ماضى است بتصبح كه مضارع است عدول فرموده براى دلالت بر تجدّد و حدوث خرّمى است در زمانى بعد از زمانى و اخيرا اشاره فرموده بمقام لطف و مرحمت خود نسبت به بندگان و احاطه علميّه بر دقائق و رموز و آگاهى خود از هر امر آشكار و مرموز و مخلوق و مملوك او است بملكيت حقّه حقيقيّه آنچه در آسمانها و زمين است و

---

جلد 3 صفحه 620

همه آنها بخدا نيازمندند و او از همه بى‌نياز و او است مستوجب حمد و مستحق ثنا در ذات و صفات و افعال و نيز پرستش فرموده براى تقرير از تسخير موجودات ارضيّه از قبيل حيوانات سوارى و باركش و غيرها كه خداوند آنها را رام و ذليل فرموده براى انسان كه از منافع گوناگونشان استفاده و شكر گذارى نمايند و از تسخير كشتيها براى انسان كه بأمر و فرمان الهى در دريا سير ميكنند باراده و اختيار كشتيبان بنابر آنكه و الفلك عطف بما فى الارض شود ولى محتمل است عطف بر اللّه باشد و بنابراين مراد آنستكه آيا نديدى كشتى را كه سير ميكند در دريا بفرمان خدا و كلمه فلك ممكن است مفرد باشد و محتمل است جمع و در صورت افراد هم واحد و جمع در آن يكسان است مانند ساير اسماء اجناس و خداوند حافظ و نگهدار آسمان و موجودات علويّه است از آنكه سقوط نمايند و بيفتند بر زمين مگر آنكه خواسته باشد خدا كه البتّه در آنحال سقوط خواهند نمود و در اكمال از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه بعد از ذكر اسماء شريفه ائمه اثنى عشر فرمود و كسيكه منكر آنها يا يكى از آنها شود منكر من شده بواسطه وجود ايشان نگهميدارد خدا آسمانرا از آنكه بيفتد بر زمين مگر بفرمان او و بوجود ايشان باز ميدارد زمين را از آنكه بيندازد اهلش را و اين براى كمال رأفت و رحمت خداوند است بر بندگان و او آنچنان كسى است كه زنده كرد بدوا مردم را از خاك و خوراك و نطفه مرده و بعدا ميميراند آنها را و باز در آخرت زنده ميكند براى پاداش اعمال ولى آدميزاد بالطّبع كفران نعمت خدا را مينمايد و متمايل بمعصيت و ناسپاسى است با آن كه نعم او ظاهر است ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

أَ لَم‌ تَرَ أَن‌َّ اللّه‌َ سَخَّرَ لَكُم‌ ما فِي‌ الأَرض‌ِ وَ الفُلك‌َ تَجرِي‌ فِي‌ البَحرِ بِأَمرِه‌ِ وَ يُمسِك‌ُ السَّماءَ أَن‌ تَقَع‌َ عَلَي‌ الأَرض‌ِ إِلاّ بِإِذنِه‌ِ إِن‌َّ اللّه‌َ بِالنّاس‌ِ لَرَؤُف‌ٌ رَحِيم‌ٌ (65)

آيا نمي‌بيني‌ ‌که‌ خداوند متعال‌ مسخر فرمود ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ آنچه‌ ‌در‌ زمين‌ ‌است‌ و كشتيها ‌را‌ ‌که‌ ‌در‌ دريا حركت‌ مي‌كند بأمر پروردگار، و نگاه‌داري‌ كرده‌

جلد 13 - صفحه 334

آسمان‌ ‌را‌ ‌که‌ سقوط نكند ‌بر‌ زمين‌ مگر باذن‌ پروردگار بدرستي‌ ‌که‌ خداوند نسبت‌ بأفراد ناس‌ رءوف‌ و مهربان‌ ‌است‌.

(أَ لَم‌ تَرَ): البته‌ مي‌بيني‌.

(أَن‌َّ اللّه‌َ): اينكه‌ خداوند متعال‌.

(سَخَّرَ لَكُم‌ ما فِي‌ الأَرض‌ِ): ‌از‌ قعر دريا جواهرات‌ بيرون‌ مي‌آوريد و ‌از‌ دل‌ كوه‌ها عقيق‌ و فيروزج‌ و ياقوت‌ و زبرجد و معادن‌ اخراج‌ مي‌كنيد و تمام‌ حيوانات‌ ‌حتي‌ سباع‌ و درندگان‌ ‌را‌ مسخر ميكنيد، ‌خود‌ حقير ديدم‌ ‌در‌ ميدان‌ شاه‌ خرس‌ ‌را‌ آورده‌ بودند و ‌با‌ انسان‌ كشتي‌ ميگرفت‌، و ‌در‌ سابق‌ معمول‌ ‌بود‌ ‌در‌ مجالس‌ عزاي‌ أبي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ شير ‌را‌ زنجير كرده‌ مي‌آوردند و پاي‌ منبر زنجير ‌از‌ گردن‌ ‌او‌ برميداشتند و چون‌ ‌در‌ يك‌ مجلس‌ يك‌ زني‌ ‌از‌ ترس‌ ضعف‌ كرد و مرد دولت‌ جلوگيري‌ كرد.

آيه شريفه سوره فيل‌:

«أَ لَم‌ تَرَ كَيف‌َ فَعَل‌َ رَبُّك‌َ بِأَصحاب‌ِ الفِيل‌ِ «الايه‌» ‌که‌ فيل‌ بآن‌ عظمت‌ ‌را‌ تسخير كرده‌ بودند و ‌براي‌ جنگ‌ آورده‌ بودند و باو تعليم‌ داده‌ بودند، و جميع‌ طيور ‌حتي‌ تسخير جن‌ ‌که‌ ‌در‌ شريعت‌ حرام‌ ‌است‌ و ‌هر‌ چه‌ ‌در‌ زمين‌ ‌است‌.

(وَ الفُلك‌َ تَجرِي‌ فِي‌ البَحرِ): ‌که‌ خداوند چوب‌ ‌را‌ قرار داده‌ ‌که‌ روي‌ آب‌ بماند و فرو نرود و كشتي‌ ‌از‌ ‌آن‌ ساخته‌ شود و جمع‌ كثيري‌ ‌در‌ ‌آن‌ قرار گيرند و ‌از‌ ‌اينکه‌ طرف‌ دريا بطرف‌ ديگر سير كنند و صادرات‌ و واردات‌ ‌را‌ نقل‌ نمايند.

(بِأَمرِه‌ِ): ‌که‌ بتوسط باد و نار ‌در‌ روي‌ دريا حركت‌ دهد.

(وَ يُمسِك‌ُ السَّماءَ أَن‌ تَقَع‌َ عَلَي‌ الأَرض‌ِ): ‌اينکه‌ كرات‌ جوّيه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مراكز ‌خود‌ بدون‌ عمد برقرار ‌که‌ سقوط نكند: «خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ بِغَيرِ عَمَدٍ تَرَونَها» لقمان‌ آيه 9.

(إِلّا بِإِذنِه‌ِ) ‌که‌ ‌از‌ علايم‌ قيامت‌ ‌است‌.

(إِن‌َّ اللّه‌َ بِالنّاس‌ِ لَرَؤُف‌ٌ رَحِيم‌ٌ): ‌با‌ رأفت‌ و مهرباني‌ و ترحم‌ و تفضل‌ ‌با‌

جلد 13 - صفحه 335

بندگان‌ رفتار ميفرمايد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 65)- باز به نمونه دیگری از این قدرت بی‌پایان در زمینه تسخیر موجودات برای انسانها اشاره کرده، می‌فرماید: «آیا ندیدی که خداوند آنچه را در زمین است مسخر شما کرد» (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ). و همه مواهب

ج3، ص231

و امکانات آن را در اختیار شما قرار داد تا هر گونه بخواهید از آن بهره بگیرید.

«و همچنین کشتیها را در حالی که در دریاها به فرمان او به حرکت در می‌آیند» و سینه آبها را می‌شکافند و به سوی مقصدها پیش می‌روند (وَ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ).

از این گذشته «خداوند آسمان را در جای خود نگه می‌دارد تا بر زمین جز به فرمان او فرود نیفتد» (وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ).

لذا در پایان آیه اضافه می‌کند: «خداوند نسبت به مردم مهربان و رحیم است» (إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - همه موجودات زمین (جمادات، نباتات و حیوانات) در خدمت انسان و مسخر و رام شده براى بهره بردارى او (ألم تر أنّ اللّه سخّر لکم ما فى الأرض)

۲ - انسان، شریف ترین و گرامى ترین آفریده خدا در زمین (سخّر لکم ما فى الأرض ... لرءوف رحیم) «استفهام» در «ألم تر...» براى تقریر مى باشد. «تسخیر» (مصدر «سخر») به معناى رام قرار دادن است. گفتنى است روى سخن در این قسمت نیز با انسان هایى است که مى بینند خداوند در گستره زمین، همه چیز را - از جمادات و نباتات و حیوانات - رام آنها ساخته و در اختیارشان قرار داده است تا در سایه آن بتوانند انواع نیازهاى زندگى خود را برطرف سازند و چرخه زندگى شان بىوقفه بچرخد; اما در عین حال مى پندارند که سرنوشتشان در دست خدایان دیگرى رقم خورده مى شود.

۳ - زمین، سرشار از جلوه هاى ربوبیت خدا نسبت به انسان (ألم تر أنّ اللّه سخّر لکم ما فى الأرض)

۴ - توجه به تسخیر طبیعت براى انسان، حرکت کشتى در دریا و امنیت زمین از برخورد با کرات و سنگ هاى آسمانى، زمینه روشنى براى ره یابى به توحید ربوبى خداوند (ألم تر أنّ اللّه سخّر... أن تقع على الأرض)

۵ - استخدام طبیعت و بهره گیرى از منافع آن، حق مشروع و متساوى همه انسان ها (ألم تر أنّ اللّه سخّر لکم ما فى الأرض) رام قرار داده شدن آنچه در زمین است براى انسان، مستلزم این حقیقت است که همه انسان ها در بهره بردارى از زمین و آنچه در آن است، از حق برابرى برخوردار مى باشند و هیچ کس حق ندارد، دیگرى را از این حق باز دارد.

۶ - حرکت کشتى ها در دریا، به اذن خدا و تحت فرمان او است. (و الفلک تجرى فى البحر بأمره)

۷ - عوامل طبیعى، تحت امر خدا و مجارى تحقق اراده او است. (ألم تر أنّ اللّه سخّر لکم ما فى الأرض ... و یمسک السماء أن تقع على الأرض)

۸ - تسخیر دریاهاى مواج، نمود بارز عنایت خداوند در مسلط ساختن انسان بر طبیعت (ألم تر أن اللّه سخّر لکم ما فى الأرض و الفلک تجرى فى البحر بأمره)

۹ - مصونیت زمین از تصادم کرات و اجرام آسمانى با آن، به اراده خداوند (و یمسک السماء أن تقع على الأرض)

۱۰ - برپایى نظام آفرینش و مصونیت آن از فروپاشى، نیازمند به حفظ و نگه دارى مستمر خداوند (و یمسک السماء أن تقع على الأرض) به کارگیرى فعل مضارع (یمسک) - که بیانگر استمرار است - مطلب یاد شده را مى رساند.

۱۱ - برپایى نظام آفرینش، جلوه اى از قدرت بى نهایت خداوند (و یمسک السماء أن تقع على الأرض)

۱۲ - سقوط اجرام آسمانى (شهاب ها و...) بر زمین، با مشیت و اذن خدا است. (و یمسک السماء أن تقع على الأرض إلاّ بإذنه)

۱۳ - رام بودن طبیعت براى انسان، حرکت کشتى در دریا و امنیت زمین از برخورد کرات آسمانى با آن، جلوه هاى رأفت و رحمت گسترده خدا به انسان (ألم تر أنّ اللّه سخّر ... إنّ اللّه بالناس لرءوف رحیم)

۱۴ - تمامى انسان ها(مؤمن و کافر)، مشمول رأفت و رحمت گسترده خداوند (إنّ اللّه بالناس لرءوف رحیم) «الناس» به قرینه صدر آیه (سخر لکم) شامل همه انسان ها - اعم از مؤمن و کافر - مى شود.

۱۵ - خدا، «رءوف» و «رحیم» است. (إنّ اللّه بالناس لرءوف رحیم) مفسران «رأفت» را در جمله یاد شده کنایه از دفع ضرر و «رحمت» را کنایه از رساندن سود و منفعت گرفته اند. صدر آیه - که شامل هر دو خصوصیت است - مى تواند مؤید این معنا باشد.

موضوعات مرتبط

• آفرینش: انهدام آفرینش ۱۰; مصونیت آفرینش ۱۰; نظام آفرینش ۱۱; نگهدارى آفرینش ۱۰
• اجرام آسمانى: مصونیت از اجرام آسمانى ۴، ۹، ۱۳; منشأ سقوط اجرام آسمانى ۱۲
• اسماء و صفات: رحیم ۱۵; رؤوف ۱۵
• انسان: تساوى حقوق انسان ها ۵; فضایل انسان ۱، ۲; مربى انسان ۳
• توحید: توحید ربوبى ۴
• حقوق: حق تمتع ۵
• حیوانات: فلسفه خلقت حیوانات ۱
• خدا: آثار اذن خدا ۱۲; اذن خدا ۶; اوامر خدا ۶; حاکمیت اوامر خدا ۷; مجارى اراده خدا ۷; مشمولان رأفت خدا ۱۴; نشانه هاى رأفت خدا ۱۳; نشانه هاى ربوبیت خدا ۳; نشانه هاى قدرت خدا ۱۱; نشانه هاى لطف خدا ۸; نقش اراده خدا ۹
• دریا: تسخیر دریا ۸
• ذکر: آثارذکر تسخیر طبیعت ۴
• رحمت: مشمولان رحمت ۱۴; نشانه هاى رحمت ۱۳
• زمین: مصونیت زمین ۴، ۹، ۱۳
• طبیعت: استفاده از طبیعت ۵; تسخیر طبیعت ۱۳
• عوامل طبیعى: انقیاد عوامل طبیعى ۷; نقش عوامل طبیعى ۷
• کشتى: حرکت کشتى ۴، ۱۳; منشأ حرکت کشتى ۶
• گیاهان: فلسفه خلقت گیاهان ۱
• موجودات: تسخیر موجودات ۱; شریفترین موجودات ۲; فلسفه خلقت موجودات ۱
• هدایت: زمینه هدایت ۴